1. No category

Cantos
de berce
m anuel rico verea
 
Lú - a

que


co - rres
 
moi

le - da
m anuel rico verea
Cantos
de berce
Índice
Primeira edición do cancioneiro
Cantos de berce, editado por
Supermercados Gadis como agasallo
para os seus clientes.
© Manuel Rico Verea 2015
© das cantigas de autor: os autores
e as autoras 2015
Producido en Galicia
Depósito Legal c 653-2015
Deseño: desescribir
Filmación: Masplanchas
Impresión: Agencia Gráfica Gallega
Encadernación: Legatoria
6
limiar
9
18
o corpus literario
Clasificación das cantigas
37
40
41
47
59
o corpus musical
Clasificación das melodías
Estruturas rítmicas sen melodía
Modelos melódicos sinxelos
Melodías patrimoniais
83
86
88
90
92
96
novos cantos de berce
Xoán Babarro González
Ana María Fernández Martínez
María Lado Lariño
Carme López Taboada
María Reimóndez Meilán
100
101
2015
Discografía
Bibliografía
Limiar
O cancioneiro de tradición oral infantil, transmitido dunha
forma lúdica e recreadora, boca a boca, de pais a fillos e de
avós a netos ata as xeracións de hoxe, ofrécenos un corpus
lírico-musical que serviu e serve para o desenvolvemento
psicomotriz espacial, temporal e sensorial dos primeiros
anos dunha nena ou dun neno.
Se houbo un tempo no que este corpus lírico-musical
non foi valorado na súa xusta medida, na actualidade, a pedagoxía recoñece e aproveita os recursos que este material
ofrece e suscita.
Cada rima, cada recitativo ou cada canción está integrada por unha estrutura rítmica e melódica, e por unha composición literaria creada cunha finalidade concreta.
Neste traballo só pretendemos unha aproximación a
unha parte moi importante dese material, concretamente,
ós arrolos ou cantos de berce. Son rimas e cantos que se foron creando e recreando dende o grao máis elemental do
ritmo, do son e da sutileza literaria ata acadar unha maior
complexidade.
Como cantos que se usan nun contexto determinado,
cumpren a dobre función de arrola-las crianzas para que
durman, e a de seren transmisores, dunha maneira intuitiva, das emocións máis íntimas, e das claves do mundo
cultural ó que pertencen. Vemos pois, como a música e a
lingua asociadas nunha perfecta conxunción, se constitúen
en vehículos transmisores de afectos e mensaxes.
As partituras deste cancioneiro foron transcritas polo autor
a partir dos cancioneiros citados na bibliografía ou de documentos sonoros do propio arquivo persoal.
Para facilita-la súa lectura e a súa execución no momento de seren cantadas, unimos o grupo rítmico e métrico.
A velocidade, o pulso básico de cada estrutura rítmica ou
arrolo, corresponde á acción de bambea-lo neno ou a nena.
Para unha mellor asociación dos versos literarios e musicais represéntanse completos, sempre que sexa posible, en
cada pentagrama, aínda que, ás veces, é necesario subdividi-lo último compás; nestes casos, o pentagrama conclúe e
iníciase sen barra ou liña divisoria.
A nosa gratitude ós colectores, cantoras, cantores, transmisores e a todos aqueles que fixeron posible co seu traballo
a publicación desta obra de divulgación cultural. Gratitude
tamén para os autores e autoras que, partindo de fórmulas
líricas propias da tradición, incorporaron a esta publicación un novo arrolo froito da súa actividade creativa.
6
7
cantos de berce
capítulo i
Corpus
Literario
O corpus literario dos cantos de berce tradicionais está formado por un grupo aproximado de medio cento de cantigas
fixas, das que encontramos diferentes variantes, creadas a
través do tempo e dos diferentes lugares, e que chegaron a
nós grazas ó labor de diferentes informantes e colectores.
Nunha aproximación a estas composicións líricas sinxelas, decantadas pola memoria colectiva, podemos sinalar,
como características comúns a todas elas, a sutileza literaria, encerrada nunha forma breve e portadora dunha enorme afectividade, amais dunha moi alta capacidade de suxestión.
Unhas veces, a través destes textos musicados, fáiselle ó
neno ou á nena o recordatorio da hora de durmir, coa visita
dun personaxe tan familiar da mítica infantil como Pedro
Chosco ou Peruchón:
hora de
se deitar
Pedro Chosco é meu amigo
que me vén a visitar;
cando Pedro Chosco vén
é hora de me ir deitar.
Sonín ven e sonín vai
pola carqueixeda
adorméntame esta nena.
Sonín ven e sonín vai
polo carqueixedo,
adorméntame este neno.
E se se resiste, faise dun xeito máis ou menos urxente e suplicante:
chamar
polo sono
O neniño tenche sono
e non lle acaba de vir;
vente sono, vente sono
que el ten gana de durmir.
Ou insistindo con porfía:
Este neno tenche sono
e o soniño non lle vén;
vente sono, vente sono
que o neniño sono ten.
Durme, meu neniño,
que te vou deitar,
que a túa naiciña
ten que ir traballar.
cantos de berce
o sono
chega
Vente soniño,
vénteme a este ollo;
pouquiño a pouco
vénteme a estoutro.
Ou pídeselle que durma para que a mamá dedique ese tempo a realizar outros traballos:
arrolar
e traballar
Cando o sono non vén podemos reclama-la súa presenza:
10
corpus literario
11
Vaite, vaite, ou Papón,
de encima do tellado;
déixalle durmir ó neno
un soniño sosegado.
Tamén se acode, se for necesario, a claras advertencias:
ou durmir
ou…
E, neniño, e
que aí vén o cocón
pra busca-lo neno
que non dorme, non.
Con gran capacidade de suxestión uns arrolos expresan a
manifestación do sono:
Este neno pequeniño,
pequeniño coma un rato,
heino de levar á feira
e vendelo nun pataco.
as armas
de nai e pai
Este neno pequeniño
heino de levar á feira;
dea pouco, dea moito
ha de vir na faldriqueira.
E outros describen a mesma acción rítmica de arrolar ou
bambea-la criatura sexa no colo ou no berce:
Arrerú, meu neniño,
arrerú, meu rapaz;
arrerú, meu neniño,
ben arroladiño vas.
Cando o neno ou a nena adormeceu, a nai segue a cantar
pedindo que cesen os elementos perturbadores do sono:
Paxariños que voades
polas follas dos loureiros,
deixade durmi-lo neno
que está no sono primeiro.
procura
do silencio
Destaca por abondoso o grupo de coplas nas que non é nin
a nai nin o pai quen arrola, porque estes van no muíño, na
herba, na vila, etc.:
Vaite, vaite, paxariño deixa a baga do loureiro, deixa durmi-lo neniño que está no sono primeiro.
cantos de berce
O meu neno tenche sono
tenche gana de durmir;
ten un olliño pechado
o outro non o pode abrir.
outras
voces
12
Durme, miña nena, durme,
quen te ha de acalentar?
Túa nai vai no muíño
e teu pai vaina buscar.
corpus literario
13
Durme, miña nena, durme,
quen che ha de da-la teta?
Túa nai vai no muíño
e teu pai na leña seca.
imaxes
líricas
Moitas delas expoñen feitos e roles da vida cotiá que nos
remiten a realidades que podemos sentir hoxe en día como
máis afastadas e outras máis próximas:
as aprendizaxes
tradicionais
Esta nena pequeniña
heina de aprender a todo;
a amasar, a peneirar
e a botar o pan ó forno.
Carniña da miña carne
sangue do meu corazón;
nin contando as estrelas
contara-lo meu amor.
Non te troco meu meniño,
non te troco meu amor,
nin pola prata da lúa,
nin polo ouro do sol.
Ou dun coadxuvante para un feito tan tenro como plástico:
Lúa que corres moi leda arrólame este meniño;
namentres preparo a teta
pra lle poñer no biquiño.
Este neno é pequeniño,
deixalo que el medrará;
fareille calzóns de liño
e unhas polainas de la.
Ás veces as imaxes están tomadas da natureza e veñen matizadas pola forza afectiva do diminutivo e da comparación:
O meu neno pequeniño
heino de mandar á escola,
heille de comprar un trompo
e máis unha castañola.
Luisiño é unha rosa,
Luisiño é un caravel,
Luisiño é un espello,
súa nai mírase nel.
O lirismo é a nota dominante nestes textos que expresan os
sentimentos máis tenros e cariñosos.
Unhas veces a través das imaxes, encarnadas no máis
íntimo, tomadas do sol, da lúa e das estrelas, para simboliza-la inmensidade do amor:
cantos de berce
14
Este meu neno pequeno
é coma a flor dun laranxo,
ten os olliños azuis
coma os olliños dun anxo.
corpus literario
15
Os brazos da nai ou o berce están suxeridos por xogos de palabras baleiras de contido pero dunha grande efectividade
expresiva e rítmica:
xogos de
palabras
Non deixa de ser sorprendente a feliz identificación do meniño coa gaita ou co gaiteiro:
Tirulero miña gaita
tirulero meu gaiteiro;
agora que teño a gaita
fáltame o tamborileiro.
Rivi, rivi, rivirola
se non queres calar chora;
rivi, rivi, rivirola
se non calas dormes fóra.
Rou, rou
xouxigou
tu que vas
e eu que vou.
Algunhas palabras dialectais remítennos a unha localización xeográfica a través de determinados trazos gramaticais
como poden ser o diminutivo (-iño/-ín) ou a forma do pronome persoal suxeito tu:
Sonín vai e sonín ven,
adorméntame o meu neno;
adormentadín che vou,
adormentadín che quedo.
Na tradición lireraria dos cantos de berce é dominante a
forma xenérica do masculino o que non impide que na súa
recreación, non se poida adaptar ó xénero da crianza que se
arrola. Así, por exemplo, o nome do verso «Luisiño é unha
xoia» pode substituírse polo nome propio do neno ou nena:
«Luisiña é unha xoia» ou «Martiña é unha xoia». «O meu
neno está no berce» por «a neniña está no berce».
Estas cantigas no seu acto concreto de arrolar, poden sufrir outro tipo de varacións posibles, «ten os olliños azuis»
por «ten os olliños negriños» ou «ten os olliños castaños»,
etc. Isto é: o texto pode sufrir modificacións en función do
xénero do destinatario, do seu nome propio ou das cualificacións que lle queiramos atribuír, sempre que se respecten
o número de sílabas e a rima das cantigas.
E ro, ro , neniño, ro
cunha tranquiña no cu;
morrerán os vellos todos
quedaremos eu e tu.
cantos de berce
16
corpus literario
17
Clasificación alfabética
A
Presentamos nesta publicación as composicións líricas
sinxelas dos cantos de berce que se manifestan en forma
de cantiga composta xeralmente en versos de arte menor e
asonante de 5, 6 e 8 versos. Tamén aparecen nalgúns casos
os versos hendecasílabos.
Estas composicións son susceptibles de seren ordenadas
alfabeticamente polo seu primeiro verso, pola métrica e
mesmo por subgrupos temáticos: a personificación do sono,
a descrición da acción de arrolar, os sentimentos expresados, os roles tradicionais, as preocupacións e traballos
da nai, etcétera. Non obstante, tendo en conta o número
reducido do conxunto, decidiuse presentalas alfabetizadas
por considerar que sería a forma máis adecuada para a súa
localización. Se é que o canto está conformado por máis
dunha cantiga, alfabetízase a primeira e a segunda vai a
continuación.
a1
A neniña ten soniño
e o soniño non lle vén;
a culpiña é do sono
que ela durmir, dorme ben.
a2
Ai, María Manuela,
corpo delicado,
ven coida-lo neno
que che está chorando.
a3
Aquel paxariño,
era tan lindiño!
Viña de Valencia
da beira do río.
—E como lle chaman?
—Chámanlle Pepiño.
—Ai, que lindo nome
ten o paxariño!
a4
Arrerú, meu neniño,
arrerú, meu rapaz;
arrerú, meu neniño,
ben arroladiño vas.
cantos de berce
18
corpus literario · clasificación das cantigas
19
a5
c3
Canta, neniño, canta
que te hei de levar á santa.
Chora, neniño, chora
que tes un chorar que namora.
Arrola, neniña, arrola
se non queres calar chora
que túa nai vaiche na misa
e o teu pai vai na parola.
a6
c4
Carniña da miña carne,
sangue do meu corazón;
nin contando as estrelas
contara-lo meu amor.
Arrolín, arrolán.
Queres queixo, queres pan?
Se o queres non o negues
que as mulleres cho darán.
a7
c5
Chora, meu neniño, chora,
quen te ha de acalentar?
Túa nai vai no muíño
e teu pai vaina buscar.
As tortiñas de manteiga
prá mamá que dá a teta;
as tortiñas de cebada
pró papá que trae a nata.
C
D
c1
Cala, neniño, cala, neniño,
que están as papas no cacharoliño;
o meniño non quere calar
e as papiñas están a quentar.
c2
d2
Durme, meu neniño, durme
durme ben, durme no rolo;
durme, meu neniño, durme
non hai berce coma o colo.
Cala, ora! Cala, ora!
Se non queres calar, chora,
que teu pai vai en Gontán
e túa nai en Vilanova.
cantos de berce
d1
Dar e dar na cabeciña
prá mamá da-la tetiña;
dar e dar, tornar a dar
que o papá dará o xantar.
20
corpus literario · clasificación das cantigas
21
d3
d8
Durme axiña,
durme, meu neno
que se non dormes
vén o gaiteiro.
Durme, meu neniño, durme
durme, meu pequerrechiño
que teu pai hache traer
da ribeira un paxariño.
d4
d9
Durme meu neno,
durme meu sol,
durme anaquiño
do meu corazón.
Durme, meu neniño, durme
que xa é hora de durmir;
pecha un ollo, pecha o outro
que teu pai logo ha de vir.
d5
d10
Durme, meu neniño
que aí vén o cocón,
pra come-lo neno
que non dorme, non.
Durme, meu neniño, durme
durme se queres durmir;
túa nai vaiche na leña
e teu pai logo ha de vir.
d6
d11
Durme, meu neniño
que te vou deitar,
que a túa naiciña
ten que ir traballar.
Durme, meu neniño, durme,
quen te ha de acalentar?
Túa nai vai no muíño
e teu pai vaina buscar.
d7
d12
Durme, meu neniño
que vou traballar,
lava-los teus panos,
roxar e enfornar.
Durme, meu neniño, durme,
quen che ha de da-la teta?
Túa nai vai no muíño
e teu pai na leña seca.
cantos de berce
22
corpus literario · clasificación das cantigas
23
d13
e5
E, neniño, e,
zapato no pé,
papá vai na vila
busca-lo café.
Durme, meu ruliño, durme,
durme ben, durme no rolo,
e cando espertes dime
se hai berce coma o colo.
E
e1
e6
E ro, ro , neniño, ro
cunha tranquiña no cu;
morrerán os vellos todos
quedaremos eu e tu.
Ea! Ea!
Pan da aldea,
sopas de pan,
que ricas están!
e2
e7
E, ro, ro, ro, ro,
meu neno.
E, ro, ro, ro, ro,
meu amor.
E, neniño, e,
que aí vén o cocón
pra busca-lo neno
que non dorme, non.
e3
e8
Esta nena pequeniña
heina de aprender a todo;
a amasar, a peneirar
e a bota-lo pan ó forno.
E, neniño, e,
que che hei da-lo té
e mailas papiñas
nun cacharolé.
e4
e9
Este meu neno pequeno
é coma a flor dun laranxo,
ten os olliños azuis
coma os olliños dun anxo.
E, neniño, e,
zapato no pé,
sardiña salgada
pró noso Xosé.
cantos de berce
24
corpus literario · clasificación das cantigas
25
e10
e15
Este neno que teño no colo
é dun amor que se chama Manolo.
Deus que mo deu que mo críe logo
pra non andar con entrenques no colo.
Este neno é pequeniño
deixalo que el medrará;
fareille calzóns de liño
e unhas polainas de la.
e11
e16
Este neno tenche sono
tenche gana de durmir,
ten un olliño pechado
o outro non o pode abrir.
Este neno pequeniño
quen o vai tirulear?
Súa nai vai no muíño
e seu pai vai traballar.
L
e12
Este neno pequeniño
heino de levar á feira;
dea pouco, dea moito
ha de vir na faldriqueira.
l2
e13
Luisiño é unha xoia,
Luisiño é un caravel,
Luisiño é un espello,
súa nai mírase nel.
Este neno pequeniño,
pequeniño coma un rato,
heino de levar á feira
e vendelo nun pataco.
M
e14
Este neniño que teño no colo
chámase Amaro, Benito e Manolo;
Deus que mo deu que mo críe logo
pra non andar con andengues no colo.
cantos de berce
l1
Lúa que corres moi leda
arrólame este neniño;
namentres preparo a teta
pra lle poñer no biquiño.
26
m1
Marcha cocón,
vaite de aí
que a miña neniña
non che está aquí.
corpus literario · clasificación das cantigas
27
N
O
n1
o5
Non te troco meu meniño,
non te troco meu amor,
nin pola prata da lúa,
nin polo ouro do sol.
O meu neno pequeniño
heino de mandar á escola,
heille de comprar un trompo
e máis unha castañola.
o1
o6
O neniño está no berce,
quen lle ha de da-las papas?
Súa nai vai no muíño
e seu pai vai coas vacas.
O meu neno é pequeniño,
pequeniño así o quero,
métoo na manga do saio,
falo con el cando quero.
o2
o7
O neniño está no berce,
quen o ha de ir quentar?
Seu pai non está na casa
e súa nai foise lavar.
O meu neno é unha rosa,
o meu neno é un caravel,
o meu neno é un espello
súa nai mírase nel.
o3
o8
O neniño tenche sono
e o soniño non lle vén;
vente sono, vente sono
que o neniño sono ten.
O meu neno é unha rosa
heille de dar un biquiño,
porque caladiño dorme,
porque dorme caladiño.
o4
o9
O neniño tenche sono
e non lle acaba de vir;
vente sono, vente sono
que el ten gana de durmir.
O meu neno pequeniño,
pequeniño coma un rato,
heillo de levar ó cura
e venderllo nun pataco.
cantos de berce
28
corpus literario · clasificación das cantigas
29
o10
r3
Ó, neniño, ó,
que o papá foi ó vidó
e a mamá foi á videta
cando veña ha darche a teta.
P
Rivirola, meu meniño,
quen che ha de da-la teta?
Túa nai vai no muíño
e teu pai na herba seca.
r4
p1
Paxariños que voades
polas follas dos loureiros,
deixade durmi-lo neno
que está no sono primeiro.
Ro, neniño, ro
que teu pai vai en León
e traerache uns zapatiños
con biqueiras de cartón.
r5
p2
Pedro Chosco é meu amigo
que me vén a visitar
cando Pedro Chosco vén
é hora de me ir deitar.
R
Ro, neniño, ro
que te come o cacarró.
E ro, ro, neniño, ro.
Túa nai é xirineta
que che veña da-la teta
e teu pai é gabián
que che veña da-lo pan
cunha vara de gamón
pra mata-lo perdigón.
r1
Rivi, rivi, rivirola
se non queres calar chora;
rivi, rivi, rivirola,
se non calas dormes fóra.
r6
r2
Rivirola, meu neniño,
quen te ha de acalentar?
Túa nai vai no muíño
e teu pai vaina buscar.
cantos de berce
Rou, rou,
xouxigou,
tu que vas
e eu que vou.
30
corpus literario · clasificación das cantigas
31
t2
Arrerú, arrerú
cunha tranquiña no cu;
morrerán os vellos todos
quedaremos eu e tu.
S
Tirulero meu neniño,
quen te ha de tirulear?
Túa nai vai no muíño
e o teu pai vaina buscar.
s1
t3
Tirulero meu neniño,
quen che ha de da-la teta?
Túa nai vai no muíño
e teu pai na leña seca.
Sonín ven e sonín vai
polo carqueixedo,
adorméntame este neno.
s2
V
Sonín vai e sonín ven
polo carqueixal
pra este neno adormentar.
s3
Sonín vai e sonín ven,
adorméntame o meu neno;
adormentadín che vou,
adormentadín che quedo.
T
v2
Vaite, vaite, paxariño
deixa a baga do loureiro,
deixa durmi-lo neniño
que está no sono primeiro.
t1
Tirulero, miña gaita
tirulero meu gaiteiro;
agora que teño a gaita
fáltame o tamborileiro.
cantos de berce
v1
Vaite, vaite, ou Papón,
de encima do tellado;
déixalle durmir ó neno
un soniño sosegado.
v3
Ven, soniño, ven
pola carqueixeda
e adorméntame a miña nena.
32
corpus literario · clasificación das cantigas
33
v4
Ven, soniño, ven
polo carreiriño
e adorméntame o meu neniño.
v5
Vente, soniño,
vénteme a este ollo;
pouquiño a pouco
vénteme a estoutro.
cantos de berce
34
capítulo ii
Corpus
Musical
Introdución
Os distintos cancioneiros que recollen a música tradicional
de Galicia, citados na bibliografía, ofrécennos o conxunto
de melodías deste suxestivo capítulo de cantos de berce,
arrolos ou cantos para durmi-las criaturas que cantaron e
cantan as nais, os pais, as avoas, os avós e outros familiares, exercendo o seu rol de arrolar e, ó mesmo tempo, transmiti-las primeiras melodías e as primeiras palabras na súa
lingua.
Todos gardamos na memoria algún destes cantos por
se-los receptores dos mesmos ou por escoita-la súa interpretación nesta acción concreta de adormenta-los nenos e
nenas no fogar familiar tradicional.
Esta cala no xénero musical dos arrolos ten un carácter
divulgativo e presenta o material musical clasificado en
tres apartados tendo en conta o ámbito melódico e a utilización das estruturas rítmica e melódica para a súa execución.
Polo carácter divulgativo desta cala neste xénero musical
procuramos busca-la mellor maneira de facilita-la súa lectura permitindo, de forma visual, unha mellor asociación
do verso musical e literario.
Os versos literarios e musicais, xa que logo, represéntanse
completos en cada pentagrama, sempre que sexa posible,
aínda que ás veces sexa necesario subdividi-lo último compás dos versos. Cando se realiza esta subdivisión, o final e
o principio do pentagrama seguinte, aparecen sen barra ou
liña divisoria para indica-la súa complementariedade.
cantos de berce
38
O pulso dos cantos de berce oscila entre 50 e 70, na velocidade do metrónomo, que corresponde coa velocidade do
bambeo para cada ictus do compás.
É importante incidir na asociación da letra e da música
e a súa contextualización para poder defini-los cantos de
berce. Se a composición literaria é doada de identificar
non sucede o mesmo coas melodías. Nas diferentes zonas
xeográficas de Galicia existen melodías fixas, asociadas a
unha letra concreta, e melodías que funcionan para varios
xéneros musicais. Exemplo disto pode ser «Tirulero miña
gaita, tirulero meu gaiteiro», que se inclúe no apartado
de Melodías patrimoniais que funcionan como cantos de
berce. Este canto de berce, recolleito en Boimorto, tamén
se pode utilizar como muiñeira vella ou outro xénero musical e por iso aparece no Cancioneiro das Terras do Tamarela
clasificado como melodía vella, sen función determinada.
Esta mesma melodía foi utilizada por Fuxan os Ventos para
popularizar, outra volta, a «Cantiga das Encrobas».
corpus musical
39
Clasificación das melodías
1.
O corpus tradicional de melodías dos cantos de berce, que
aquí compendiamos, presentámolo en tres grupos:
1.
Estuturas rítmicas sen melodía
Cantos de berce nos que a composición lírica se executa con estruturas rítmicas, sen melodía.
2.
Modelos melódicos sinxelos
Cantos de berce nos que a composición lírica se executa con modelos melódicos sinxelos de ámbito de
segunda, terceira ou cuarta.
3.
Melodías patrimoniais
Cantos de berce que interpretan a composición lírica con melodías vellas ou patrimoniais. En todos
eles se adapta o ritmo da melodía á funcionalidade
de adormenta-la criatura polo que neles a execución rítmica é prioritaria.
Estas melodías vellas, clasificadas tamén como melodías
sen función determinada nas últimas investigacións etnográficas, son utilizadas polo cantor tradicional para interpretar diferentes xéneros modificando o tempo, o ambiente,
o espazo e mesmo a forma de seren cantadas.
cantos de berce
40
Estruturas rítmicas sen melodía
Unha primeira forma de interpretar estes cantos de berce
consiste en utilizar unha estrutura rítmica, sen melodía,
coa que se executa unha ou varias cantigas na acción de
bambear ou arrola-la criatura.
É a máis sinxela e suxestiva forma de dicir diferentes
coplas, de forma rítmica reiterada, neste monólogo da
persoa que arrola coa criatura que intenta adormentar.
Vexamos un exemplo na páxina 43: «E, neniño é».
Cando o suxeito que arrola a criatura ten un dominio do
canto tradicional, nesta acción contextualizada, mesmo é
capaz de prescindir da melodía dun canto para interpreta-la composición literaria coa base rítmica que ten asociada ó mesmo.
Así se mostra neste exemplo que a informante desestrutura e interpreta de forma distinta en dúas fases:
a) Interpreta primeiro a letra dicíndoa ritmicamente.
Vexamos o exemplo de «Tirulero miña gaita» na páx. 45.
b) Posteriormente executa o canto incorporando a súa
melodía. Vexamos o exemplo no apartado de Melodías
patrimoniais que funcionan como cantos de berce,
páxina 76: «Tirulero miña gaita».
Esto móstranos como calquera canto de berce se pode executar das dúas formas: arrolando a criatura dicindo o texto
ritmicamente ou cantándoo coa melodía que ten asociada.
corpus musical
41
Índice
E, neniño, e
E, neniño, e
Ó, neniño, ó
Tirulero miña gaita
Este neno tenche sono
E, neniño, e,
que aí vén o cocón
pra busca-los nenos
que non dormen, non.
1
43
44
45
46
2
E, neniño, e,
zapato no pé,
sardiña salgada
pró noso Xosé.
= 66
f O O E,
O
e,
e,
O
G
O O
G
O
O
E,
ne - ni - ño,
e,
O
O
O
bus - ca - los
O
E,
O
e,
e,
que aí vén o
ne - nos que
e,
œ
e,
O
e,
œ
O
G
O
G
O O O O
O O O
O
O
O
œ
O O
co - cón
O
O
non dor - men, non.
O
e,
CORPUS MUSICAL · ESTRUTURAS RÍTMICAS
O
e,
O
e,
pra
œ
œ
43
Ó, neniño, ó
Tirulero miña gaita
1
1
Ó, neniño, ó,
que o papá foi ó vidó
e a mamá foi á videta
cando veña ha darche a teta.
= 66
= 66
f O O O O
Ó,
O
ea
ma
O
O
can
O
Ó
O
ne - ni - ño,
O
- do
O
ó
CANTOS DE BERCE
ó,
O
-
O O O O O O
O
O
O
que o pa - pá
má
foi
O
O
ve - ña ha
O
ó
2
Tirulero meu neniño,
quen te ha de tiruleare?
Túa nai vai no muíño
e o teu pai vaina buscare.
Tirulero miña gaita
tirulero meu gaiteiro;
agora que teño a gaita
fáltame o tamborileiro.
O
ó,
O
foi
O
á
vi
O
O
dar - che a
O O
O
ne - ni - ño
-
f œ
vi - dó
ó
O
de
O
te
O
ó.
-
O
ta
œ
O
O
- ru - le
œ
ta.
O
Ti - ru
O
ti
O
-
O
O
O
fál - ta - me o
44
le
-
O O
-
O
a - go
O
-
O
-
O
O
ro
mi - ña
ro meu
gai
O
O
ra
O
O
-
O
tam - bo
- ri
tei
O
O
-
-
CORPUS MUSICAL · ESTRUTURAS RÍTMICAS
lei
ta
ro;
O
O
-
gai
O
-
-
O
O
O
O
gai
te - ño a
que
O O
O
O
ta
O
ro.
45
Este neno tenche sono
1
2.
Modelos melódicos sinxelos
2
Este neno pequeniño,
pequeniño coma un rato,
heino de levar á feira
e vendelo nun pataco.
Este neno tenche sono
tenche gana de durmire,
ten un olliño pechado
o outro non o pode abrire.
= 66
f œ O
O
O
Es - te
O
ten
G
O
-
che
œ O O
ten
O
o ou
-
un
-
ne
O
O
ga - na
O
o
G
O O
no
ten -
che
O
O
O
de
dur -
G
O O
-
G
O O
lli - ño
mi
46
corpus musical
so - no
O
-
re,
O
pe - cha - do
O
O
O
tro
non
o
po - de a - bri
CANTOS DE BERCE
O
G
O O
G
O
O
Unha segunda forma de interpreta-los cantos de berce consiste na utilización de modelos melódicos sinxelos para as
diferentes cantigas do corpus literario exposto anteriormente. Estes modelos melódicos permiten moitas variantes
adaptándoos sempre ó ritmo interno da creación literaria.
Encontramos modelos melódicos formados por dúas ou
tres notas, e os modelos melódicos e formais sinxelos de
ámbito máis amplo.
O primeiro exemplo de máxima sinxeleza témolo en
«Arrulín, arrulán» (páx. 49) constituído por dúas notas e un
só verso musical que se repite para os catro versos literarios.
Un segundo exemplo témolo en «Rivi, rivi, rivirola» (páx.
50), recolleito en Sobrado, que presenta un modelo melódico formado por un verso musical de tres notas para executar dous versos literarios. Este mesmo canto de berce
recóllese en Boimorto cun segundo verso musical aditivo
para o terceiro e cuarto verso literario.
Un terceiro exemplo móstranos o modelo melódico máis
habitual con ámbito de cuarta: «E, neniño, e» (páx. 55) e
«Este neno que teño no colo» (páx. 51). É o modelo preferente na zona central de Galicia.
En definitiva, a segunda forma de interpreta-los cantos de berce, reitera os modelos melódicos de dúas ou tres
notas e os modelos de ámbito de cuarta (as veces con versos
aditivos) que tamén se utilizan para executar calquera rima
infantil amais dos arrolos.
O
O
-
re.
47
Índice
Arrulín, arrulán
1
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
Arrulín, arrulán
Rivi, rivi, rivirola
Este neniño que teño no colo
E ro, neniño, ro
Luisiño é unha rosa
Rou, rou, xouxigou
E, neniño, e
Vente, soniño
Rivirola, meu neniño
Arrolín, arrolán
Arrulín, arrulán.
Queres queixo, queres pan?
Se o queres non o negues
que as mulleres cho darán.
Arrulín, arrulán.
= 66
œ 



A - rru - lín,


Que - res


Se
o


que as
mu






quei - xo,
que - res
-
lle
-
res
a

que

-

rru - lán.


- res


non
o


cho
da
CORPUS MUSICAL · MODELOS MELÓDICOS SINXELOS
pan?

ne
-


- gues
œ
rán.
49
Rivi, rivi, rivirola
Este neniño que teño no colo
1
2
1
Rivirola, meu meniño,
quen te ha de acalentare?
A mamá vai no muíño
e o papá vaina buscare.
Rivi, rivi, rivirola
se non queres calar chora;
rivi, rivi, rivirola,
se non calas dormes fóra.
Este neniño que teño no colo
chámase Amaro, Benito e Manolo;
Deus que mo deu que mo críe logo
pra non andar con andengues no colo.
= 66
= 66
œ  

Ri - vi,
œ


se - non
œ



que - res

vi
ro


ca - lar


ri - vi, - ri





CANTOS DE BERCE
ro


ca - las



se - non

ri - vi, - ri - vi

ri - vi,
œ

-
dor - mes

cho

fó
œ       

-
la
-

Es - te ne - ni - ño


-
la,
-

  

  
  
Deus
que mo deu

ra.
pra
50
te - ño no
que
  
chá - ma - se A - ma - ro,
ra;
 

non an - dar
que


Be - ni - to e
mo
crí
  
con
 

co - lo -


Ma - no - lo;

-

e
 
an - den - gues no
CORPUS MUSICAL · MODELOS MELÓDICOS SINXELOS




lo - go
co - lo.
51
E ro, neniño, ro
Luisiño é unha rosa
1
2
= 66
G
œ ±  
E


que
teu


e
trae


con
bi


Ro,
ro,
-
CANTOS DE BERCE


-
-
ño,
ro




pai
vai
en
Le




ra
che uns
za
quei
ni

ne

- ras
-
-

de
car

-
Ç



ro,
ro,
ne - ni - ño
-
œ  
Lu - i


ón
Lu - i

pa

2
Durme, Luisiño, durme
que xa é hora de durmir;
pecha un ollo, pecha o outro
que teu pai logo ha de vir.
Luisiño é unha rosa,
Luisiño é un caravel,
Luisiño é un espello,
súa nai mírase nel.
= 66

ro,

-
1
O neniño tenche sono
e non lle acaba de vir;
vente sono, vente sono
que el ten gana de durmir.
E ro, neniño, ro
que teu pai vai en León
e traerache uns zapatiños
con biqueiras de cartón.
ti -




ños
Lu
i
œ


sú - a
tón.
3


ro.
lá,
52
si

-
-
-
    
œ
-

-

si - ño é un

si
ca

-
ño é

u - nha
ño é





-
ra


un
es

  
nai
mí - ra - se
3
-
ro
-
vel,


nel.
-
sa,

pe

-
llo,
   
La - ra - la - ra -
       
la - ra - la - la - lá,

 œ
la - ra-la - ra - lá, la-ra - la - la - lá.
CORPUS MUSICAL · MODELOS MELÓDICOS SINXELOS
53
E, neniño, e
Rou, rou
1
1
2
Arrerú, arrerú
cunha tranquiña no cu;
morrerán os vellos todos
quedaremos eu e tu.
Rou, rou,
xouxigou,
tu que vas
e eu que vou.
= 66
= 66
œ           
Rou, rou, xou - xi - gou,
tu que
  
  
 
A - rre - rú,
a - rre - rú
cu - nha
vas e eu que vou.
    
tran - qui - ña no
  
A - rre - rú,
CANTOS DE BERCE
 

a - rre - rú,
 

e
G
G
   
E, ne - ni - ño,
  
 
bus - ca - los
cu;
              
mo - rre - rán os ve - llos to - dos que - da - re - mos eu
2
E, neniño, e,
zapato no pé,
papá vai na vila
busca-lo café.
E, neniño, e,
que aí vén o cocón
pra busca-los nenos
que non dormen, non.

tu.
E,
œ

a - rre - rú.
e;
54
G

ne
œ
e,

ne - nos que

G


G
 
- ni - ño
e,
G
   

co - cón
que aí vén o

non

dor - men,
œ


E,
ne - ni - ño
pra
œ

non.
G
   G
e;
G

G



e,

e,
CORPUS MUSICAL · MODELOS MELÓDICOS SINXELOS
ne - ni - ño

œ
e.
55
Vente, soniño
Rivirola, meu neniño
1
2
1
Durme axiña,
durme, meu neno
que se non dormes
vén o gaiteiro.
Vente, soniño,
vénteme a este ollo;
pouquiño a pouco
vénteme a estoutro.
= 66
œ   
G
  


= 66
@ œ 
G


Ven - te, so - ni - ño, vén - te - me a es - te o - llo;




pou - qui - ño a


Dur - me
a



que
se
non
CANTOS DE BERCE
-




G

G
 



G

œ 
meu
ne
œ
xi - ña,

vén - te - me a es - tou - tro.
dur - me,
G
 
dor - mes
vén

o

gai
- no
 




Ri - vi - ro - la,
G
 
pou - co

2
Rivirola, meu neniño,
quen che ha de da-la teta?
Túa nai vai no muíño
e teu pai na herba seca.
Rivirola, meu neniño,
quen te ha de acalentare?
Túa nai vai no muíño
e teu pai vaina buscare.
- tei - ro.
56


meu



quen
te
ha

Tú -


a
nai
vai
no
mu




e
teu
pai




de a - ca - len

vai - na
-
ne

bus




ni - ño,
-
ta
-

-
CORPUS MUSICAL · MODELOS MELÓDICOS SINXELOS
í

- re?
-

ño

ca - re.
57
Arrolín, arrolán
3.
Melodías patrimoniais
1
O derradeiro grupo está formado por melodías vellas ou
patrimoniais que funcionan como cantos de berce ó seren
contextualizadas adaptando o ritmo e a velocidade da melodía á funcionalidade desta acción de adormenta-la criatura.
Este grupo de melodías é moito máis amplo. Outra volta
estamos ante o recurso do cantor tradicional que sabe acudir á hucha de ritmos e melodías segundo o seu contexto,
recreándoas e mesmo transformándoas nun acto creativo
permanente.
Isto non quere dicir que tódalas melodías se poidan
transformar en cantos de berce nin que as expostas aquí
sexan as únicas que se poidan utilizar. A persoa que arrola
a criatura escolle a letra que previamente ten arquivada na
memoria e escolle tamén a estrutura melódica para realiza-la interpretación definitiva do canto de berce.
58
corpus musical
Arrolín, arrolán.
Queres queixo, queres pan?
Se o queres non o negues
que as mulleres cho darán.
= 66
œ 

A - rro
Que - res


Se
o






que as mu
A - rro

a - rro
que - res

- lán.
pan?
que - res


non
o


cho

da
-
rán.


-
lán.


lle
-

CANTOS DE BERCE


lín,
quei - xo,

-
Que - res
-

- res
lín,

a

quei - xo,

-
rro

que - res


ne - gues



œ
pan?
59
Índice
Aquel paxariño
1
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
74
76
77
78
79
80
81
Aquel paxariño
Cala, neniño, cala, neniño
Arrola, neñiña, arrola
Durme meu neno
Este neno tenche sono
Ven, soniño, ven
Lúa que corres moi leda
Este neno é pequeniño
Sonín ven e sonín vai
O meu neno pequeniño
Sonín vai e sonín ven
Ro, neniño, ro
Ai, María Manuela
Tirulero miña gaita
Paxariños que voades
Durme, meu ruliño, durme
O neniño está no berce
Este neniño que teño no colo
E, ro, ro, neniño, ro
2
—E como lle chaman?
—Chámanlle Pepiño.
—Ai, que lindo nome
ten o paxariño!
Aquel paxariño,
era tan lindiño!
Viña de Valencia
da beira do río.
= 66
@ œ G
E,

A

e

Vi

da
-
-
-


quel
pa


ra
tan


ña

bei
-
G


e,
xa
Va


e.
ri
-
-
do
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS
di


rí
-
G

ño,
-
ño!
G

G

-
len
œ
-


de
ra
-

lin



-
G


cia,

o.
61
Cala, neniño, cala, neniño
Arrola, neniña, arrola
1
1
Cala, neniño, cala, neniño,
que están as papas no cacharoliño;
o meniño non quere calar
e as papiñas están a quentar.
= 66
œ   
Ca - la,
ne - ni - ño,

  

G
 

G
 
 
que es-tán
o

e as
as

pa - pas
ne - ni - ño
pa - pi - ñas
CANTOS DE BERCE
= 66
G
   


no

non
ca - la,


 



ca - cha - ro
que - re
a
-
ne

es - tán
2
O neniño tenche sono
e o soniño non lle venhe;
vente sono, vente sono
que o neniño sono tenhe.
Arrola, neniña, arrola
se non queres calar chora
que túa nai vaiche na misa
e o teu pai vai na parola.
ca


@  (
G

ni - ño,
-

-


A - rro - la,

G

li - ño;
se

lar


œ
quen - tar.


- res
non
que

(


que
túa
nai
vai


(


pai
vai
eo
62

(
ne
teu




- ni - ña, a - rro - la,

ca


- lar

- che

na
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS

cho
- ra



na
mi
- sa



pa
-
ro
- la.
63
Durme meu neno
Este neno tenche sono
1
2
1
Vente, soniño,
vénteme a este ollo;
pouquiño a pouco
vénteme a estoutro.
Durme meu neno,
durme meu sole,
durme anaquiño
do meu corazonhe.
= 66
= 66
    
Dur - me meu ne - no,


 

 

dur - me a - na - qui - ño


Ven - te,


so - ni - ño,
 

pou - qui - ño a pou - co
CANTOS DE BERCE
2
Dar e dar na cabeciña
prá mamá da-la tetiña;
dar e dar, tornar a dare
que o papá dará o xantare.
Este neno tenche sono
tenche gana de durmire;
ten un olliño pechado
o outro non o pode abrire.





meu
so
le,
   





dur - me

do meu co - ra - zo - nhe.





ten

vén - te - me a es - te o - llo;


G


Es - te
ne
- no
ten


œ  


vén - te - me a es - tou - tro.
-

(
che
 
ten un

(
o ou - tro
64
ga - na

o
-

de
G

lli
   
non o
-

so - no

(


 

-
mi
-
re;
pe - cha - do
ño
po - de a - bri



dor

che



-

(
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS
-
re.
œ
65
Ven, soniño, ven
Lúa que corres moi leda
1
1
Ven, soniño, ven
pola carqueixeda
e adorméntame a miña nena.
2
Non te troco meu meniño,
non te troco meu amore,
nin pola prata da lúa,
nin polo ouro do sole.
Lúa que corres moi leda
arrólame este neniño;
namentres preparo a teta
pra lle poñer no biquiño.
2
Ven, soniño, ven
polo carreiriño
e adorméntame o meu meniño.
= 66
œ G
Ç
   
Ven, so - ni - ño,
ven
     

e a - dor - mén - ta - me a
œ
G
   
Ven,
so - ni - ño,
     
Ç
po - la car - quei - xe - da
G

- ña

G
 
ne - na.
G
    
po - lo
ven
e a - dor - mén - ta - me o
CANTOS DE BERCE
mi
G
      G
G

meu - me - ni - ño.
œ   
Lú - a



- rró
a
 G
ca - rrei - ri - ño
G
 
= 66

a


a
66

- rró
-

rró
-
-
-
co - rres
que









la - me es - te
moi
le
ne

la - me es - te



la - me es - te


ne

ne
-
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS

ni

-
ni
-

ni

- ño;

-
da
-

ño,
-

ño,

67
Sonín ven e sonín vai
Este neno é pequeniño
1
1
2
Esta nena pequeniña
heina de aprender a todo;
a amasar, a peneirar
e a bota-lo pan ó forno.
Este neno é pequeniño
deixalo que el medrará;
fareille calzóns de liño
e unhas polainas de la.
= 66
œ  
Es - te


dei - xa


fa - rei

-
-

e u - nhas
CANTOS DE BERCE
 

ne
-

lo
que el



lle
cal - zóns


-

me - dra


lai - nas
-
ni
-
-

de
li

 
po - lo
œ

-



car - quei
a - dor - mén
ño
  G ±
œ
la.
E,
68
-

-
 
Ç
so - nín
e



 
So - nín ven
ño
rá;

de
œ    


= 66


no é pe - que

po

2
Sonín vai e sonín ven
polo carqueixale
pra este neno adormentare.
Sonín ven e sonín vai
polo carqueixedo,
adorméntame este neno.
xe

-

ta - me es - te
  G ±
e,
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS
vai

do,

  
ne - no.
  
e.
69
O meu neno pequeniño
1
Sonín vai e sonín ven
2
1
O meu neno pequeniño
heino de mandar á escola,
heille de comprar un trompo
e máis unha castañola.
O meu neno pequeniño,
pequeniño coma un rato,
heillo de levar ó cura
e venderllo nun pataco.
= 66
= 66
œ  
O
œ



pe - que
œ
hei - llo
œ

e
ne - no



- ni - ño
pe - que - ni

co - ma un

de
le - var
 


nun
ra

-
ño,
cu


pa
-
ta
 
œ 

œ 
-

So - nín

a - dor
to,
-




-

ó
œ




ven - der - llo
CANTOS DE BERCE

  

meu

2
Sonín vai e sonín venhe,
adorméntame o meu neno;
adormentadín che voue,
adormentadín che quedo.
-

Vaite, vaite, paxariño
deixa a baga do loureiro,
deixa durmi-lo neniño
que está no sono primeiro.


vai
e
so - nín


mén - ta - me o



a - dor - men - ta - dín
ra



a - dor - men - ta
co.
70



- dín

meu


ven - nhe,

ne

che
vo


che
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS


-
no;
-

ue,

que - do.
71
Ro, neniño, ro
1
2
Túa nai é xirineta
que che veña da-la teta
e teu pai é gabianhe,
que che veña da-lo panhe.
Ro, neniño, ro
que te come o cacarró.
E, ro, ro, neniño, ro.
= 66


Ro,
ne



-
ni



que
te
co - me o
ca





E,
ro,
ro,
ne
CANTOS DE BERCE
-
-
ni
-
-
= 66


ño,
ro


ca
-
œ  
Tú - a

rró.


ño,
ro.
œ
72





nai
é
xi
- ri




que
che
ve - ña





e

teu
pai
é
ga
- bi





que

che


Ro,
ro,
ve
- ña
  
ro, que te
da
da
-
- la
- lo
   







 œ

œ
ne - ta,
te - ta
-
a - nhe,
pa - nhe.
co - me o ca - ca - rró.
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS
73
Ai, María Manuela
1
2
Ai, María Manuela,
corpo delicado,
ven coida-lo neno
que che está chorando.
Chóralle o neno, chóralle o neno,
chóralle o neno a María Manuela.
= 66


Ai,

cor

ven

que
-
-
Ma

coi

che es
CANTOS DE BERCE

ría
Ma

po


de
-
-

da

tá

-
-
li
-


ca

lo
ne


cho
-
nue
-
ran
-
œ
G


-
= 66
la,
G

-
do,
-
G

œ
± G
± G
± G
 
 
 Ç
E,
3
  
Chó - ra - lle o
3
  
chó - ra - lle o
no


do.
74

3
e.
G
   
3

ne - no, chó - ra - lle o
    
3
3
ne - noa Ma - rí - a
± G
 
E,
e,
± G

e,

CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS

Ma
± G

e.
G

3
ne - no,
-


nue - la.

œ
75
Paxariños que voades
Tirulero miña gaita
1
1
2
Este neno pequeniño,
pequeniño coma un rato,
heino de levar á feira
e vendelo nun pataco.
Tirulero, miña gaita
tirulero meu gaiteiro;
agora que teño a gaita
fáltame o tamborileiro.
œ 

Ti - ru


ti - ru
-
G
 ±



-
-
- ro
le

fál - ta


a - go

œ  
= 66
= 66

2
Vaite, vaite, ou papón,
da cima deste tellado;
déixalle durmir ó neno
un soniño sosegado.
Paxariños que voades
polas follas dos loureiros,
deixade durmi-lo neno
que está no sono primeiro.
me o
CANTOS DE BERCE
le - ro,


meu
gai

-

ra
 
 
mi - ña

-
que

tam - bo - ri
- ta, -
gai
  
-
ro.


po - las

œ

-

œ


que es - tá
76

fo - llas

dei - xa
ta



Pa - xa - ri - ños

ro;

lei
gai
-
te - ño a
-

 
tei
 


no
de


que
vo


dos
lou

-



-
a - des

-
rei

-


so - no

pri
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS
-

mei
ros,

dur - mi - lo



ne - no
-

ro.
77
Durme, meu ruliño, durme
1
O neniño está no berce
2
= 66
œ ±  
Dur - me,
±

dur - me
± 
±


G
 
meu
ru - li


-
G
 
do
es - per
can



se
hai
ber


Dur - me, meu
CANTOS DE BERCE
dur - me

e
-
 
(
ben,

1
Durme, meu neniño, durme
durme, meu pequerrechiño
que teu pai hache traere
da ribeira un paxariño.
Durme, meu ruliño, durme
durme ben, durme no rolo;
e cando espertes dime
se hai berce coma o colo.
-
G
 
ro - lo.

(
ce
-

(
ño,
G

 
(
dur - me,
ro - lo

(

(


(

tes

G

co
- ma o
G ± G

Ai,
@
@ œ  
O
di - me

œ
œ
78



  
quen
lle
ha
de
da - las



Tú - a

nai
vai
no
mu



teu
pai
 




ne - ni - ño es - tá - no

e
ai!


œ 
co - lo.
3
Tirulero meu neniño,
quen che ha de da-la teta?
Túa nai vai no muíño
e teu pai na leña seca.
= 66

( 
no
2
O neniño está no berce,
quen lle ha de da-las papas?
Túa nai vai no muíño
e teu pai vai coas vacas.
vai - co - as
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS

ber - ce
  
pa - pas?

-
 
í - ño
  
va - cas.
79
Este neno que teño no colo
E ro, ró , neniño, ro
1
1
Este neno que teño no colo
é dun amor que se chama Manolo.
Deus que mo deu que mo críe logo
pra non andar con entrenques no colo.
E ro, ró , neniño, ro
cunha tranquiña no cu;
morrerán os vellos todos
quedaremos eu e tu.
= 66
G
œ        
Es - te


é
dun


Deus que

pra

non

ne - no que
mo


deu
se
cha - ma
G
 
que
mo
   
an - dar con
CANTOS DE BERCE
no
     
a - mor que

te - ño

en - tren - ques

co

-

(
 
G


lo
E,


no


G

lo - go -
 




Mo - rre
que - da
co - lo.
80
ró,

tran
-
-
G
 

ro,
cu - nha
Ma - no - lo.
crí - e

= 66

rán

   
ne - ni
-
ño,
G
    
-
qui
-
ña
no
G
    
os
ve
G
 
re - mos
eu
-
llos
  
e
CORPUS MUSICAL · MELODÍAS PATRIMONIAIS
œ
ro
œ

cu;
  
to

-
dos
œ
tu.
81
capítulo iii
Novos
cantos
de berce
Composicións líricas actuais
A composición de novos arrolos, seguindo os parámetros
dos cantos de berce tradicionais, tivo diferentes cultivadores ó longo da historia da literatura e da música. Son ben
coñecidas as composicións escritas por Brahams, Chopin,
Falla, Ravel, Stravinsky e outros moitos compositores que
realizaron a súa creación inspirados en cantos de berce tradicionais do seu ámbito cultural.
Tamén a historia da música de Galicia conta con creadores senlleiros como Marcial del Adalid, Juan Montes,
Manuel Feijoo, Rogelio Groba, etc., ou na historia da literatura representada por figuras como Rosalía de Castro,
Fanny Garrido, Luís Pimentel, Manuel Leiras Pulpeiro, Luís
Amado Carballo, Celso Emilio Ferreiro e Xosé M.ª Álvarez
Blázquez, entre outros.
Desde a década dos 70, diferentes intérpretes como María
Manuela e Miguel, Rosa Cedrón, Xoán Pardo, Amancio
Prada, Uxía Senlle e a maioría dos grupos musicais inclúen
nos seus documentos sonoros algún canto de berce tradicional ou de autor.
No ano 2001, o Taller experimental de música tradicional,
publicou o documento sonoro Cantos de berce tradicionais,
na editorial Galinova. Os mesmos autores, N. García e M.
Rico, xa realizaran anteriormente unha escolma nos documentos sonoros titulados Arrolín, arrolán e Vente vindo,
ven cantando. Posteriormente, no ano 2006, Abe Rábade,
achégase a este material tradicional, que complementa con
cantos de berce
84
novas composicións literarias e musicais, co documento
sonoro Aloumiños de seda. Por último diferentes músicos e
intérpretes acaban de presentar o documento titulado Non
hai berce coma o colo na editorial Kalandraka.
Amais das creacións lírico musicais expostas créanse en
Galicia novas composicións que enlazan a nosa tradición
con formas anovadas da sociedade actual. A diversidade, a
recreación e a transformación a partir das formas tradicionais permite ofrecer novas composición máis próximas ás
sensibilidades musicais da actualidade. Estamos ante formas vellas para tempos novos nunha lóxica dinámica creativa con tonalidades actuais.
A seguir ofrecemos unha mostra significativa desta
maneira de crear sobre os alicerces da tradición oral a través
das composicións de Xoán Babarro, Ana M.ª Fdez. Martínez,
María Lado, Carme L. Taboada e María Reimóndez.
novos cantos de berce
85
Rubio de cereixa
1
Rubio de cereixa,
voar de perdiz
para a princesiña
que quere durmir,
que quere durmir,
que quere soñar
un lilo encantado
en cuncha de mar.
2
Ma... ma... ma... má!
Ma... ma... ma... má!
Letra: Xoán Babarro
Música: Melodía tradicional
= 66
G
œ    
5
O Home do Sono,
que é tan durmiñón,
chegou caladiño
sentado nun mou...,
sentado nun mou...,
durmindo nun má...,
contando as ovellas
que ten no curral.
G


diz

6
Me... me... me... mé!
Ma... ma... ma... má!
mir,
3
G

que

Por un mar de estrelas
navega nun bou
a miña princesa
que un ollo cerrou,
que un ollo cerrou
e outro ha de cerrar,
que o canto do moucho
virá co luar.
ñar
 
mar. Ma
Ru - bio


prá
crei - xa
de



que - re



dur - mir,

ma
ma
de
 
 
má! Ma
que que - re
G

que - re
 
en
 
ma


que
li - lo en - can - ta - do
 
vo - ar
per -
     
prin - ce - si - ña
G
 
un
     
ma
dur -

so -
 
cun - cha

de
œ má!
4
Mou... mou... mou... mou!
Ma... ma... ma... má!
cantos de berce
86
NOVOS CANTOS DE BERCE
87
Regatiño brincadeiro
Letra: Ana M.ª Fernández
Música: Manuel Rico
= 64
œ    
1
Regatiño, brincadeiro,
o meu neno está a chorar,
toca a música das augas,
por se o podes consolar.
Re - ga - ti - ño
œ
2
Ai, lalalá, ai, lalalá!
3
Xa está a noite no camiño,
vestida de capitán.
Mil luceiros trae no barco
e unha lúa de cristal.

o meu
ne - no es - tá a
G ±

 
to - ca a
4
œ
Ai, lalalá, ai, lalalá!
5
Ramalliños de loureiro,
carballos do carballal,
deixade durmir ó neno
que ten moito que soñar!

G± ±  

(
Ai,
la


mú - si
 
por se o
6
brin - ca
 


po - des


la
lá!


- ca





cho
-
dei
-
Ç

das
au

Ç
-
 
(

Ai
la
la
-
ro,
rar.

con - so


- gas
lar.

œ
lá!
Ai, lalalá, ai, lalalá!
7
Durme, miña xoia, durme,
pecha os teus olliños xa
que che hei dar bicos e arrolos…
Ai, lalalá, ai, lalalá!
cantos de berce
88
NOVOS CANTOS DE BERCE
89
Meu neniño, neno, neno
œ 1
Meu neniño, neno, neno
acochado en vimbio e la
envolveito en branco lenzo
a arrolar e a arrolar.
2
Ea, ea,
a arrolar e a arrolar.
3
Meu reiciño vai nun cesto
pensa o mar que o ha levar
mais a lúa que hai no ceo
gardarallo pra a mamá.
G
  
Meu ne - ni



±


 

a - co
en - vol
4
Ea, ea,
gardarallo pra a mamá.
5
±
Ea, ea,
a arrolar e a arrolar.
-

-
G




-
ño, ne
G
 
G
 
G
 
e
aa

NOVOS CANTOS DE BERCE
G G
  
no,
-
-
œ
G

e
aa
-
no

la
G
 
G

co
len - zo
G


G


rro - lar.
e
G
 
ne
- bio e
a,
a a - rro - lar
90
-
vei - to en bran

-
G
 
cha - do en vim
- lar
E
6

a a - rro
œ
Meu neniño, neno, neno
anda o río a te buscar
vente sono, vente cedo
a arrolar e a arrolar.
cantos de berce
Letra: María Lado
Música: Manuel Rico
= 56
G

-
a,

rro - lar.
œ
91
Arrola, arrola
Letra: Carme L. Taboada
Música: Manuel Rico
= 64
œ ± G 
1
Arrola, arrola,
Sarela, arrola,
vén a noite e a nena chora.
Arrola, arrola.


 
 
 
A - rro - la, a - rro - la, Sa - re - la, a - rro - la,
 
 ± 
(
2
E, a, e, a, e, a.
3
vén
Arrola, arrola,
Sarela, arrola,
vén a lúa e a nena chora.
Arrola, arrola.

± 
(
A
4

E, a, e, a, e, a.
5
Arrola, arrola,
Sarela, arrola,
cala a nena e a lúa chora.
Arrola, arrola.
noi - te
a

-

ea
a,
 
± G

e,
a,

ne - na
  
rro - la, a - rro
± G

E,
 

cho - ra.
Ç
-
la.
± G

e,
œ
a.
6
E, a, e, a, e, a.
cantos de berce
92
NOVOS CANTOS DE BERCE
93
O meu neno está no berce
œ  
1
O meu neno está no berce
o meu neno de cristal,
as súas bágoas son de prata
as meixelas de coral.
O meu neno está no berce
eu non canso de o arrolar,
os seus beizos son de ouro.
calará, non calará.
3
O meu neno está no berce
os olliños vai pechar,
canta o moucho, cae a noite,
o meu neno dorme xa.
4
O meu neno está no berce
eu non deixo de o vixiar,
voan alas agoreiras.
Soñará, que soñará?


o
meu
ne



as
súas
bá


as
mei
 
Ai, la,
Ai, la, la, ra, la, la lá!
Ai, la, la, ra, la, la lá!
Ai, la, la, ra, la, la, la, la!
Ai, la, la, ra, la, la lá!
Ai, la,
94
-
xe
   
la, ra, la, la
la, ra, la, la,
NOVOS CANTOS DE BERCE
-


no
ber



no
de
cris




son
de
pra


- goas

     
5

ne - no es - tá

-


O meu
2
cantos de berce
Letra: Carme L. Taboada
Música: Manuel Rico
= 54

las

lá!
de
co

- ce,

-
tal,
3
-

-

ral.
     
Ai, la,
ta
la, ra, la, la,

lá!
œ
       

la, la! Ai, la,
la, ra, la, la,
lá!
95
Meniña meiga, meniña linda
Letra: María Reimóndez
Música: Manuel Rico
= 56
œ 1
Meniña meiga, meniña linda
soña no berce que voas, que brincas
soña no berce que tocas as palmas
soña no berce que falas e bicas.
Me - ni - ña mei -
   
2
E, e, e, e, e, e.
3
so - ña
Meniña meiga, meniña linda.
Meniña meiga, dona das horas
déronche vida as estreliñas,
as que levamos as mulleres todas.
œ
4
E, e, e, e, e, e.
5
Meniña meiga, meniña linda.
Meniña meiga, meniña forte
que nunca o medo a ti te venza,
pois a túa vontade todo o pode.
no
G

6
  
so - ña no
œ
G

E,
96
œ

e,
  

ber - ce
E,
So - ña no
E, e, e, e, e, e.
cantos de berce
   

que
G
   
me - ni - ña
ga,



vo - as
que
œ
G
 
e,

 


as






ber - ce

que
que
œ
e,
NOVOS CANTOS DE BERCE
e,

to - cas
fa - las
e,
G

brin - cas.
e.

G


G

bi - cas.
e
e,

lin - da
pal - mas
œ G
G
   
e,
G

G
 
e,
ber - ce

œ
e.
97
Os autores
xoán babarro gonzález (Calvelo de Maceda, 1947) é
catedrático de Lingua galega e literatura, é un activo normalizador da nosa lingua creando propostas didácticas e
obras literarias. Publicou os primeiros manuais utilizados
para o ensino da lingua e, na actualidade, é un dos autores
de literatura infantil e xuvenil máis significativos de Galicia.
ana maría fernández martínez (Palma de Mallorca,
1949) é profesora e filóloga. Participa na redacción dos primeiros manuais de Lingua galega con Xoán Babarro. Forma
parte do grupo de autores e autoras de literatura infantil
e xuvenil máis significativos de Galicia. No 2001 foi galardoada co Premio Lazarillo de poesía.
maría lado lariño (Cee, 1979) comeza a súa andaina
literaria no Batallón Literario da Costa da Morte. Amais de
dedicarse ó teatro como actriz e autora, a súa actividade
literaria céntrase no xénero poético. No ano 2011 foi a ganadora do Certame de poesía María Mariño. carme lópez taboada (Sendelle-Boimorto, 1950) é
catedrática de Lingua galega e literatura. Participa no proceso de normalización coa elaboración de diferentes libros
para o ensino. Cultiva o xénero teatral e poético. Amais de
diferentes publicacións sobre a linguaxe xurídica e administrativa o seu labor investigador céntrase maiormente
no eido da fraseoloxía. É coautora do Dicionario de fraseoloxía galega e unha das redactoras do Dicionario da Real
Academia Galega (1997).
cantos de berce
98
maría reimóndez meilán (Lugo, 1975) é tradutora e
escritora polifacética. A súa obra abrangue a narrativa, a
poesía, o teatro e o ensaio, mesmo estendéndoa ao ámbito
da literatura infantil e xuvenil. Premiada xa dende os seus
comezos, reafirma a súa traxectoria con diferentes galardóns entre os que destacan o Premio Xerais 2014 e o Premio
de Novela por Entregas de La voz de Galicia 2015.
manuel rico verea (Boimorto, 1948). Participa no proceso de normalización da lingua galega na súa actividade
docente e administrativa. Desenvolve unha actividade de
creación, investigación e publicación sobre a música e a súa
aplicación pedagóxica. Ten publicados diferentes documentos sonoros como autor ou coautor.
novos cantos de berce
99
Discografía
Bibliografía
abe rábade. Aloumiños de seda. Santiago: Xunta de
Galicia, 2008.
nogueira, paolo e magoia bodega. Non hai berce coma
o colo. Pontevedra: Kalandraka, 2014.
taller experimental de música tradicional.¹
Cantos de berce. A Coruña: Galinova editorial, 2002.
blanco pérez, domingo. A poesía popular en Galicia.
Vigo: Edicións Xerais de Galicia, 1992.
fernández espinosa, luís maría. Canto popular galego.
Madrid: Editorial Massó, 1940.
gonzález rodríguez, daniel. Cancioneiro Popular
Galego. Ourense: La Región, 1963.
lópez taboada, carme; rico verea, manuel. Cantares.
Poemas musicados. Barcelona: Editorial Casals, 1983.
martínez torner, eduardo; bal y gay, xesús.
Cancioneiro Galego. A Coruña: Fundación Barrié, 1973.
rico verea, manuel. Cancioneiro popular das terras do
Tamarela. Vigo: Editorial Galaxia, 1986.
rico verea, manuel. Arrolín, arrolán. A Coruña:
Editorial Fontel, 1993.
rico verea, manuel. Vente vindo, ven cantando.
A Coruña: Editorial Galinova, 1996.
sampedro y folgar, casto. Cancioneiro musical de
Galicia. A Coruña: Fundación P. Barrié de la Maza, 1982.
schubarth, dorothé; santamarina, antón.
Cancioneiro popular galego. Sete Tomos. A Coruña:
Fundación P. Barrié de la Maza, 1985.
schubarth, dorothé; santamarina, antón.
Cancioneiro galego de tradición oral. A Coruña: Fundación
P. Barrié de la Maza, 1982.
schubarth, dorothé; santamarina, antón. Cantigas
populares. Vigo: Editorial Galaxia, 1983.
1 ­— O Taller experimental de
música tradicional, formado por
Nani García e Manuel Rico, nace co
obxectivo de presentar para o gran
público a música tradicional en
formas anovadas e contribuír deste
xeito á conservación dos signos de
identidade cultural do país. Para
a gravación dos tres primeiros
proxectos, Arrolín, arrolán, Vente
vindo, ven cantando e Cantos de
berce tradicionais, intégrase no
grupo Uxía López Meirama como
voz que o identifica, ata o ano 2003.
O último proxecto realizado, Para
dicir, contar e cantar, compendia rimas, fórmulas máxicas, encadeados
e cancións que nos falan do mundo
dos animais.
cantos de berce
100
101
Supermercados Gadis edita Cantos
de berce con motivo da celebración
do Día das Letras Galegas do ano
2015, ano no que é homenaxeado
Xosé Fernando Filgueira Valverde.
Cantos de berce imprimiuse no prelo
de Agencia Gráfica Gallega nunha lúa
de primavera en cuarto minguante.
Empregouse un papel Coral Book de
90 g/m² para a tripa e un Gardapat
Kiara de 250 g/m² e 135 g/m² para a
cuberta e a camisa respectivamente.
A tipografía para a composición dos
textos é a Tiempos de Kris Sowersby.