DEKAPAKU IJUMKU ANENTAIMJA TAKATAI ETSA AWAJÚN Ijunja unuimajagmi 4 chak lik takaku unuimatai Ministerio de Educación Ministro de Educación Jaime Saavedra Chanduví Viceministro de Gestión Pedagógica Flavio Felipe Figallo Rivadeneyra Viceministro de Gestión Institucional Juan Pablo Silva Macher Directora General de Educación Intercultural Bilingüe y Rural Elena Antonia Burga Cabrera Director de Educación Intercultural Bilingüe Manuel Salomón Grández Fernández Dekapaku ijumku anentaimja takatai etsa 4chak Matemática 4° - Awuajún Elaboración Eliciano Magiano Bajit Revisión Pedagógica Equipo de Producción de Materiales Educativos EIB Awajun Diego Jempets Mashian, Oscar Mariano Naceca Revisión final de la edición 2013 Willy Cuñachi Caicat, Segundo Antonio Bakuants Cuñachi Asesoría técnica DIGEIBIR Segundo Antonio Bakuants Cuñachi, Mónica M. Miyagui Miyagui. Diseño y diagramación Kelly Santamaría Farro, Luz María Ataucuri García Ilustraciones Gerson Kunchikui Wamputsag Segunda Edición 2014 Equipo de Revisión y Reajuste Flor Otárola Valdivieso, Pablo Bazán Jempekit, Martha Rosa Villavicencio Ubillús Cuidado de la edición Rosa María Mujica Barreda Tiraje: xxxx ejemplares Impreso por: xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx ©Ministerio de Educación Calle del Comercio Nº 193, San Borja Lima Perú Teléfono: 615-5800 www.minedu.gob.pe Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú N° 2014-xxxxx Todos los derechos reservados. Prohibida la reproducción total o parcial de este cuaderno sin permiso de los editores. Impreso en el Perú / Printed in Perú / Perú nugkanum najanamu. Iik unuimaku takatai Mina daag: Mijantug: D.N.I: Batsatkamu daaji: Mijan: IWAINAMU Uchi nuwauch, aishmag papijam aidau: Takaku unuimatai juju papiya juka aminui ame waimataigmin shig awatamkattawai yaweakas unuimamainun. Juka takaku unuimatai papik ujumak jintinkagtin tuwagka awajún aents aidauti aminai anentaimsa agagbauwai juti chichamen shig utujimkas wakekegat yachametnum emkatnume tusa tuja juju papí takamunak amina jintinjamin yaimpaktatui nuwigtushkam amina apa, apachum tikish pataim aidaushkam. Juka takat umikmauwai amek Takastin nuwigtushkam tsanitaigmijai nuwauch nuwigtu aishmagjai yainikam wakekegat utujimkas unuimagtatme. Papijum takakum dekas shig wainkattame amina nugkem nuniakum pataim aidaush eme anentsa diit nuwigtu ikam batsata dusha ajantusa diistatme nuniakjum kuitamat anentai jukittame.Nuwigtush pataimijai anenisa chichamtin dakunkut atunika chichasa pujut unuimagtatme. Papigma jujú papí takaku unuimataiya nunu puyatjusam amina jintinjamnujai takakmek unuimagtatme wasugkamat, kantamat, nampet, dakumat, ikaumau, atanmau, akanmau, uyunmau nuwigtu dakunkut dekapat nuniakum ejetatme ame kanagmaujum. ¡Ijunja unuimajagmi! IWAINAMU Umikbau Iwainamu 3 YUJAG wegantu PACHISA DEKAWAGMI UMIKTIN 1 Takastin 1 Yujag juwaamu dekami 10 2 Ikamia yujag dekamu 13 3 Tsawan yujag juwamu dekami 15 4 Yujagke pegkenji dekaamu 19 Unuimagmau iwainmamau IKAMIA YUJAG AJAKMAMI UMIKTIN 2 Takastin 5 Ajak akanat dekami 24 6 Nugka etegkeamu 27 7 Ajak akanat dekami 30 8 Inia yujag apach yujagjai dekami 33 Unuimagmau iwainmamau KEGKE YUTA DEKAMI UMIKTIN 3 Takastin 9 Nugkui ajak amasmau dekami 38 10 Ajak etegket unuimagmi 41 11 Kegke tagamu unuimagmi 43 12 Kegke inagka yuta dekami 47 Unuimagmau iwainmamau UMIKTIN 4 JUTI NUGKE DEKAMI Takastin 13 Initik batsamsamu 52 14 Batsatkamu najanka batsamsamu 55 15 Juti aentsji kakajam aidau 59 Unuimagmau iwainmamau UMIKTIN 5 AJAK TSUWAMATAI DEKAMI Takastin 16 Batsatkamunum jata au 64 17 Ajak tsuwamatai dekami 67 18 Ajak tsuwamatai ajamu 69 Unuimagmau iwainmamau JUTI TAKATAI AIDAU NAJANAT UMIKTIN 6 Takastin 19 Duwe akaamu unuimagmi 76 20 Duwejai takat unuimagmi 79 21 Juti takataiji apashdaujai dekaami 82 22 Duwejai najankamu dekami 85 Unuimagmau iwainmamau JUTI YUTAIJI AIDAU DEKAMI UMIKTIN 7 Takastin 23 Iina muunji yuwamu 90 24 Juti yutaiji tinamja dekamu 93 25 Juti yutaiji inagmau unuimagmi 96 26 Juti yutaiji inagmau unuimagmi 99 Unuimagmau iwainmamau NAMAK TAGKUMAT UNUIMAGMI UMIKTIN 8 Takastin 27 Namak tagkumaat najanmau 105 28 Namak tagkuma kuitamat 107 29 Namak tegmamu dekami 110 30 Namak akanmau unuimagmi 113 Unuimagmau iwainmamau YUJAG PACHISA DEKAWAGMI Chichasmi: Juju dakumkamunmash wajupa yujagkea ijunua. Dekapagta wajupa achu nejesh awa. Dekapagta wajupa apai nejesh awa. 1 UMIKTIN 1 Takastin Yujag juwaamu dekami Chichasagmi: Augmattsami yujag juwaamu pachisa yauchkek iina munjig yujagken juwakug ipakun usumag wee ajakui inak tsamakun juktajai tau asa. Dakumkamu diismi: Chichasmi: Dakumkamunmash wajupa aentsush wajaish ijunua. Makichik inak nejekush wajupa chagkinumak aimnawa. Yamaish inakush ame batsatkamunmash ayawak. Wajupa akika sujuinawa inaku nejenash. 10 Wasugkamkun unuimajai 1. Unuimagmi tunui nuwigtu chia. 100 100 100 100 10 10 100 100 100 100 Wajupa achu awa Tuu dekapatai iwainawa achu kuwashtajinash. CH T K CH T K CH T K 5 2 3 8 3 5 8 2 0 2. Diisam, ausam tesakmaunum betekmat. DEKAPAT JIYAMU 680 600 + 80 AKANMAU 6 CH 8 T 0K DAAJI AGAMU Juk chia yuk tun 740 573 298 3. Agagta tesakmau takatainum dekapata achu jigkaji awa ashi ijumjamash. CH T K 4. Iwainakta 999 takatai tun nuwigtu ekekta makichik, waji dekapatai jukiume. Agagta. 11 Wasugkamkun unuimajai 5. Yamai takasmi jinta ayamtain atushtaji. a) Rita jeeg juwakin ayamtainum tamuk dekapamak 400 imanI atushtajin. b) Segundo jeeg juwakin ayamtainum tamuk dekapamak 325 atushtajin. ch) Pablo jeeg juwakin ayamtainum tamuk dekapamak 274 sai atushtajin. Base 10 jai takasmi 999 jinki nunu iwainakmi. Wajuk takatai ainauwa ashi ijumja jiyamash. Ayamu: _________ Ijumjamu10 chik 1 tunui,10 tunui makichik chia. 10 Chia ajutjama dusha.Wajupa dekapataina tawa. Yapajia takasmi 10 Chia, agaja dekapatainum iwainamak jinui 1 000. S CH T K 1 0 0 0 Tesakmau dekatapatai akantaijai takaku unuimagmi. Chik sam = 1000 chik = 100 tunui = 10 chia. 6. Agagta dekapatai dutikam iwainakta dekapatai akantainum nuwigtu abaconum. S S CH T CH T K K Dekapataish wajuk augji ……………………… Wajupa chia ajawa ……………………… Wajupa tunui awa ……………………… Wajupa chik awa ……………………… 7. Ayamtainum wasugkamaji makichik rifa, Shajian ajawai dekapatai 6 227, Dati ajawai 2 672 nuniai Dusigkun ajawai 2 627. Tuja depetmaktinuk dekapatain juninum takaku atatui 7 num nagkanun takaku, nuwigtu dekatkau tunui puja dushakam dekapatai kaweujai mai apatkam 8 jinu sam jegakun 6. Yaita rifanum depetmakush. Ayamu: _________ 12 2 Takastin Ikamia yujag dekamu Dakumkamu diisagmi: Achu Inak Pau Apai Kunchai Dekami muuntash wajina ujupawa. Yujagkek ayawai mujajin: kunchai, inak, ujus, daum, chimi kugkuk pitu aatus. Pakajin ayawai uwan, achu, uyai, pau, sampi aidau. Chichasmi: Wajupa yujagkesh dakumjamunmash awa. Muun ujapa nuwish wajupa yujagna adaiwa mujuya yujagnash. Ashi ijumjamash wajupa yujagna daajish batsatua. Wajupa yujagkesh amesh wainnume. Wajupa akikna sujuinawa achu neje makichik chagkinum aimkamunash 13 Wasugkamkun unuimajai 1. Dakumjamu wakani diisam betek batsakmau takasta , 2. Yamai amina agataigmijai takasta nuniakum: Betekmata. 3. Iwainakta batsaka emamu yujag, dakumjamu. Mamikiata wajuk takame nunu. Ayamu: _________ 14 Wasugkamkun unuimajai 1. Wajuk batsamsaya takainawa dakumjamunmash ………......................................... Juju takamunash patakash takawak ………......................................... Etsegkata wajuk takainawa. ………......................................... Etsegkata wajuk nagkamaya takainawa. ………......................................... Wajupa nagkamaya buchitua nuwauchish. ………......................................... Etsegkata. ………......................................... Makichik iwainakta. 2. Betekmata juu dekapatai: 999 ; 1 000 ; 1 001 ; 1 200 , 1 220 , 1 240 , ; ; 1 004 , , 1 300 15 3 Takastin Tsawan yujag juwamu dekami Dakumkamu diisagmi: Dekata: Iina muunjig yujagnak juu ajakui pishak takitin, Kuntin petsattin, Tayutin. Kunchai, pitu, inak, ujus, kugkuk, saké, apai pau, wegantushkam tsamainamunum. Yamai tsawanta juwik juu nantutin uminui: Enero, Febrero, Marzo. Chichasmi: Dakumkamunmamash wajina takainawa. Wajupa yujagna ajakaje. Wajupa muun aidaush batsatua. Uchi aidaush wajupaita. Waji yujagkea amina nugkeminish ima kuwashtash awa. 16 Wasugkamkun unuimajai 1. Nazarethnumia ayamtai N° 0078 nugke wainkami. COCINA AULA 1 AULA 2 COMEDOR SERVICIOS HIGIÉNICOS PATIO CANCHA DEPORTIVA ACCESO GRADAS INGRESO DIRECCIÓN AULA 3 AULA 4 AULA 5 Tsentsakta nagki kapantujai wekaesa wemau. a) Ayamtai 1 juwaknush wajupa najamna jegaja jintigkantinun apuji ekemtainmash. b)Sugka wasugkamak wetatui. Ayamtai 4 num juwakish wajupa najamiya jegattawa wasugkamtainmash. ch) Ana ayamtai 3 num juwakish wajupa najamiya jegawa atsumamu wetainmash. 2. a) Dakumkamu diista nugka tesakmau. Jega Jempesdau Jega Apajuinu Jega Katandau Ayamtai Jega Apunu Sujutai 17 Chichasmi a)Paka dakumkam diisam aikta: b)Wajupa dukapea wekaesaya jempetsash ayamtainmash jegawa. Wemauwa nunú tsegtsakta dutikam jakimtiktai winkayai. ch)Sujutainum pujakmesh. Wajuk tamainaitme apujui etsagtainmash. Ame ayamu etsegkata. Jinta jakimtikjata kapantujai. d)Katanin apaji papin awayattawai apunum. Wajuk jegattawa nunu jinta bukuseayi jakimtikjata. 3. 4. Katan, Anajai ijumjaje kuwichkin dita kumpajijai ijak ashinkatin asag. a)Tunuichik kuwichik S/.100, 12 kuwichik S/.10, 12 kuwichik kaya. Wajuk ijumainaita kuwichkish papi najanamush, kaya aidaujaish. b)Wajupa kuwichkinak ashish jukiaje. Dekapatai takakum betekmata: 2 007 ; 2 008 ; 3 000 ; 3 010 ; 4 100 ; 4 200 ; 3 020 2 011 ; ; ; ; ; ; ; ; 4 400 ; 4 600 5. Jempes, Katanjai agajaje batsatkamu Nazarethnumia ajak ikaunmamun: Bakau, Paampa, Papai aidaun. Dekami ashi ijumjamash wajupa ajak aidaunak ikaunmawaje. Bakau : 4 x 1 000 + 3 x 100 + 6 x 10 Paampa : 3 Sam, 5 chia nuwigtu 72 chik. Papai: 92 Chia nuwigtu 38 chik. 18 4 Takastin Yujagke pegkegji dekamu Dekata: Yujagkek pegkejai yaijatui tsakamunum, nuwa uyumtinchakam yayas yuu ainawai uchi ajapawaig tamaunum ashi nuwa, yujag yayamujin betek yujuamak uchish duwejam yantsaptin akina ajakui. Chichasmi: Wajupa yujagke amina nugkeminish wainume. Augtaimin nugkenish yujagkesh ayawak. Yujagtinish wajupa chagkinuma juu agmae. Wajupa dukapea jegame yujag ayamunmash. Dakumkamunum diismi yujag aidau: Yujag chujuin aidau Yujag yumintsak aidau 19 Yujag tsupau aidau Wasugkamkun unuimajai 1. Batsatkamu Loreto, Nieva,Imaza nugkanmak, yujagken ajakmawag juwinakug imatika juu ainawai: Chapin 1 500,wampan 1 600,achun 1 000, kugkukin 1 200. Betek emata kawashtanum nagkamam. Yujag Chapi Achu Kugkuk Wampa Wajupaita Nagki dakumkamunum dekapatai batsakta. 1 000 1 500 2 000 2. Yamai apatka diismi dutika dukap >, ujumkejai< batsakmi. 1 000 _____ 1 200 ; 1 600 _____ 1 500 ; 1 200 _____ 1 000 3. Batsakta dekapatai yachintin, yachinchauji. 1 2 8 4 3 1 9 7 6 5 Ayamu: Dekapatai yachintin Dekapatai yachinchau 20 Chichasagmi 4. Juti tsawanji akanjamu Anentaimsam batsakta wajupa megkaeji juju takakuish. Yukumu. Uchi yukumpak, Uchi kanak. Ayamu: _________ Ayamu: _________ Ayamu: _________ Wajukeamunma ima dukapesh megkayinawa. Ayamu: 5. Jempes ijak tae kashikmas ikaa 6. Ana dukuji jeeg 8:30, wakitkie 3 horas ayamau ajittawai 3 semanas julio 23 tin nagkamas. 20 minutos pujusa. Wajupa etsa Waji fechatinia ayamtainmash aiya wakitkie. papin augkush wetatua. Ayamu: _________ Ayamu: _________ 7. Mina yatsug Katanik mantinai 8. Ejeemi wajupa dukapea namak kuchanum mautan.Takat dekapanua dekapatainmash. takamunum makichik tsawantai 50 kijin ajus, 47 kijin pagat mae 20 kijin. Wajupa kijinna dekegmau maumainaita 4 tsawantaish paampa dekegmau. Ayamu: _________ nuwigtu Ayamu: _________ 21 39 kijin UNUIMAGMAU IWAINMAMAU 1. Atun juuke 1 233 achun tuja Nugkui 1 056 achun. Ashish wajupa achunak junkaje. Ayamu: Dekamek yaki ima dukapesh juuke. Ayamu: 2. Dekapatai ijumjata ujumkenum nagkamam kuwashtanum: 1 400 ; 970 ; ; 2 300 ; 6 700 ; ; ; 4 579 ; ; 2 222 ; Yamai batsakta juu dekapataik kuwashtanum nagkamam ujumkenum. 3 800 ; 5 000 ; 3. 4. ; 4 990 ; 2 300 ; ; ; 4 500 ; ; 7 000 ; Dakumkamu diisam betekmata. Utugchat dekapatai 1chak agagmau diisam nagki dakumkam iwainakta. 1 000 1 030 1 060 1 090 1 120 1 150 22 22 1 180 1 210 1 240 1 270 1 300 IKAMIA YUJAG AJAKMAMi Chichasmi: Wajupa kuwashta ajawaje yujagnash. Wajupa yujagkea ajagminish wajauwe. Wajupa yujagkea chimpiamush awa. Yaita ejapena pujaush. 2 UMIKTIN 5 Takastin Ajak akanat dekami Dekata: Ina muunjin ajak waimatain Baikuan ajakug ijagmas, kashikmas yukumpatsuk ajauwai yama aja tugkitken numi wajautijin, ipankushkam ijagmas ipanjauwai najamin ati tamaunum. Dutikam tsakag yagkujukmatai jempe bukuntsain uwag waimakui. Dakumkamunum diismi juti ajakji aidau. Ajak tsuwamatai Ajak Waimatai Yujag yutai Ajak Jegamtai Chichasmi: Iina muunjish wajiyaiya baikuanash tsupikash umuyi. Baikuan numijish wajupa tsupijaya umutaita. Dekamek baikua uwajaish wajupa tsawanta asaya sakapanua. Ashi ijumjamash wajupa ajak dakumjamush awa. 24 Tsawan dekapatai mamikjamu Tsawantak dekapamui horas nuwigtu minutos, reloj jai takasmi mamikjamu diista. 10:15 3:00 8:30 3:45 Adeagta1 hora = 60 minutos, media hora = 30 minutos, un cuarto de hora = 15 minutos. Chichasmi Etsa dakumjamu diista wajupa agatjamuita nunu. Pempenkum aikta nagki aputusam wajupa mamakiawa. Ariana yuwawai 2:30 Ariana papi umiamun nagkamui 4:30 Wajupa tsawanta nagkaemakne Ariana yujumak yuwamush niina papijin umiak nagkama nujaish. Ayamu: _________ Ana papijin umiak 1hora 15min megkaga nuwish.Waji etsatinia amuktatua. Ayamu: _________ 25 Chichasmi 1. Agatjata wajupa minutush jinua dekapatai agatkamunmash. Hora 1 Minutos 60 2 3 4 5 horas: ………………… 6 horas: ………………… 10 horas: ………………… 12 horas: ………………… 2. Anentaimsam adaikata wajupa minutush amainaita nunu. 1 etsa nuwigtu 30 minutos: ……..+……=………... 1hora nuwigtu 15 minutos: ………………… 1 hora nuwigtu 45 minutos ………………… 2 horas nuwigtu 30 minutos ………………… 4 horas nuwigtu 50 minutos ………………… 3. a)Achutin waji fechaita. b)Ines akinamuk nantuk 14 kuntutin, nuniai 2 semanas asaa dukuji akinamu tsawaje. Waji fechatinia Inesan dukuji akinamush jegawa. Ayamu: _________ Kuntutin 2015 ch) Uchi jintinmau ayamku jinmauk amuwai juliotin juti Achutin Kugkuktin Sakeetin Shimpitin Imaptin nugke ayamjukmau makichik semana Bataetin Tuntuamtin 1 2 3 4 5 tagamain jiistamainakush waji 6 7 8 9 10 11 12 tsawantinia amukaje. 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Ayamu: _________ 26 6 Takastin Nugka etegkeAmu Nugka takasa pujustin etegkeakuik egataiyai paka, segau, nain ujumak paka tepetjin, jega jegamkaish pujumain, entsa uwaja pujamainchakam au. Namak niija yumainchakam ayau, yujag tikijush ayau, iju aidaushkam ajak ajakmamash tsapau diisa mamiktaya pujustinuk waittsaig tamaunum. Dakumkamu diismi: Chichasmi: Dakumkamunmash nugkash wajuku nimtinaita. Wajupa aentsush kanunmash egketua. Wajupa kawaush nanamainawa. Jega juwakish wajupa esagmak amainaita namaka jegakush. 27 Wasugkamkun unuimajai 1. a) Ausam, anentaimsam aikta. Machik aja awai Loreto nuwiyag yajae saconum, ikaugkae betek ajamun tsawantai dekata betek emakum juju tatagnum. 1chak tsawan 2chak tsawan 3chak tsawan 4chak tsawan 13 sacos 26 sacos 5chak tsawan 39 sacos Ayamu: _________ b)Inagkaki yajae betek juju tatagnum, wajupa kuwashta awagkine makichik tsawantinish. 1chak tsawan 2chak tsawan 3chak tsawan 72 sacos 64 sacos 56 sacos 4chak tsawan 5chak tsawan Ayamu: _________ 2. Muun Atamain achun ichije 48 nantagkun nuniai niina yachi Santos 4 nantagkun ewagak ichiaje Atamaintan nagkaekau. Wajupa nantagna ichiaje Santoshash. Ayamu: _________ 28 Chichasmi 3. Jempe bakaun 12 sacos sujuk jukie S/. 1 200 nuniai Julian S/. 500 waketus. Jempejai apatkamash. Wajupa kuwichkish Juliandaush ajawa. 4. Bernabé ajawai S/. 3 000 nuniai niina yachi Walter ajawai kampantuma imania ewegak. Wajupa kuwichkish ajawa Walternash. Ayamu: _________ 5. Autukai ajawai S/. 2 000 nuniai Kujancham S/. 6 000. Wajupa imania waketkiya kuwichkish ajawa. Atukainash, Kujachmajai apatkamash. Ayamu: _________ 29 7 Takastin Ajak akanat dekami Dakumkamu diisagami: Dekata: Paampa ajakuik nantu antumai ajatia sutagchinak tsakag wamak nejekti tusa. Tuja dutiktsuk ajamak tsapakush esagman tsakawai nuwigtush wamkekesh nejetsa. Chichasmi: Wajupa paampash ajamush ijunua. Wajupa aentsua paampanash ajainawa. Ashi paampa nejekmataish wajupa bukega tsupimaimita. Batsatkamunmash paampa bukesh wajupa akikaita. 30 Wasugkamkun unuimajai 1. Augtaigmin jintinjamin ukuawai takatan inimsata akike makichik cajon yujag, akike ekemkacheash. Jikmauji batsaktajum juju tsentsagmaunum. Akike batsakmauwai tesakmaunum: Yujag Kegketin makichik Kuntutin makichik kijin akikai. kijin akikai Najag 25 kaya 36 kaya Uyai 60 kaya 65 kaya Achu 40 kaya 45 kaya Kukuch 20 kaya 25 kaya Pina 30 Kaya 34 kaya Wajupa akika ekemkae uyaish jimag nantua nuwish. Waji yujagkea ima kuwashtash ekemkae. Waji yujagkea ujumkesh ekemkae. Etsegkata. Wajuk aikume. 2. Ekemkau. Nugkui ajawai 2 kijin papai, nuwigtu 1/2 pina, nunuiai umayi Jorge ajawai 1 kijin najag, 1 kijin uyai nuwigtu 2 kijin achu. a) Ashi ijumjamash Jorgesh wajupa kijinuk ajawa yujagkesh. _______________________________________________________________ b)Mai apatka diyamash tuu betekchauwaita ijumjamu diyamash. _______________________________________________________________ ch) Achu akike atsa najagku akikeg ekemka __________ wajupa ekemkae. 31 Chichasmi 3. Epegkata juju utugchat dekapatai dukapnum nagkamam ujumkenum ejetatme yutai Ucayalinmaya yayasa yutain daaji. Jiktin Ijumjamu Agatai 1090 + 630 + 90 A 1372 + 53 + 605 J 177 + 320 + 1093 E 638 + 140 + 872 N 240 + 598 + 1072 U Ayamu: _____________________________ b) Yamai dekapatai iwainakmi patsem tesakmaunum dakumka takaku. 1 500 1 550 1 600 1 650 1 700 1 750 1 800 1 850 2 000 2 050 ch) Tuwita dekapatai dukap wantinush patsem tesakmaunmash_____________ d) Tuu dekapatai betekchau yapajinua dekapatai dukap, ujumkejaish______ Tuwi yapajinua dekapatai kuwashtash, ujumkejaish. ____________________ 4. Anumtai nieva Juan aujui agakmau akiken jujuju aidaun: Namak Akike kijinji kagka 7,00 pani 8,00 kusea 5,00 agaekiam 12,00 paiche 20,00 Ajawai 50 akik waji namak na sumamainaita. Etsegkattame jikmau. Ayamu: _________ 32 8 Takastin Inia yujag apach yujagjai dekami Dakumkamu diismi: Inia yujag Apach yujag Iina muunjig ikamia yujagken yuwa batsama ajakui nuniau asa pegkeg jamamtuchu pujusajui. Yamai tsawanta juwik apashnumia yujag ima senchi yuwaji. Duwi kakajus jatash achimaji, apachnumia yujag ampi ukatka tsakapagmau yuwau asa. Chichasmi: Wajupa inia yujagkesh awa. Wajupa apach yujagkesh awa. Ashi ijumjamsh wajupa yujagkea wainme. Makichik achu nejenish wajupa jinkayish egketua. 33 Wasugkamku unuimajai 1. Paka tsentsagmaumun, inakmasta nagki jukim tsentsakta Katan jeen juwaki waji sujutainum wemau. ( , , , ) Iwainamu wajupa nagki tsentsakume mamikiamunmash. Wainkattaji tutupit yakaja iwainamu Kinin paampa sujukmauji 20 18 Ikaugkamu 16 14 12 10 8 6 4 Tsawanta daaji dekatai TUNTUAMTIN BATAETIN IMAPTIN SHIMPITIN SAKEETIN KUGKUKTIN 0 ACHUTIN 2 Wajupa sujuke tuntuamtin _________________________ Wajupa sujeke ashish _____________________________ Waji tsawantinia ima senchish sujuke _________________ Waji tsawantai sujukne ujumkesh achutinig atsa imaptinig ________ Wajuti ujunkesh _________ sujuke. 34 Yamai niime kuwashtaji pee takamu iwainaji 2. Kinin sujuke tagkujin tsawantin sujukmau junii iwainaji. tsawan SHIMPITIN ASHI 2 7 8 Atash 3 5 10 12 Patu 4 2 4 3 Kuwi 2 5 4 3 22 20 15 10 5 0 Kuwi 5 Kuntin tsawantai sujukmau Kuchi Kuchi 30 25 Atash SAKEESTIN Patu ACHUTIN KUGKUKTIN Ijumjamu TAGKU AIDAU Kuntinu daaji 3. Yamai amek kakasta juju Muun kuntin maamu 2 15 2 Kayuk 7 12 4 Kushi 6 14 3 15 10 5 Uchi aidau namak maamu 30 25 • Paati mae 15 putun. • Kasen mae 9 putun. • Saan mae 18 putun. Kuntinu daaji Uchi tsawantai namak maamu 20 15 10 5 Paati • Yanas mae 20 putun. Ijumjamu 4. Kushi Paki 20 Aentsu daaji 35 Saan 9 Kuyuk 20 Kasen 4 Japa Japa ASHI Paki SAKEESTIN Miuun tsawantai kuntin maamu Yanas ACHUTIN KUGKUKTIN Ijumjamu KUNTIN 30 25 Unuimagmau iwainmaMau 1. Dakumkamu diisam agatjata wajupa etsanash mamikiawa nunu. Ayamu: ........... Ayamu: ........... Ayamu: ........... 2. Juwag ajawai 12 mijan nuniai apajin mijanji kampantuma imania patak ajawai. Wajupa mijana apajish ajawa. Ayamu: ........... 3. Pablo sumake 13 kijin yujumkan, 20 kijin ajusan, 5kijin idauk 3 kijin pinan nuwigtu 4 kijin tomate. Ashi ijumjamash wajupa kijinna sumake. Yutai aidau akike kijin Ayamu: ________________________ mama 5,00 •Wajupak akikmakne. tomate 2,00 pina 1,00 ajus 3,00 idauk 2,00 Ayamu: ________________________ 4. Paka tesakmaunum mamikiata jega nagkijai juwakmesh ayamtainmash wajuk tantaume nunu. Nagki bukchiji mamiksa emata. Tu jinta sutagchita. Wajupa nagkijai wamainaita. 36 36 KEGKE YUTA DEKAMI 3 UMIKTIN Chichasmi: Ashi ijumjamash wajupa kegkesh awa. Makichik chagkinumash wajupa kegkek aimnakainta. Wajupa nantu kegkesh tujuawa. Kegke mackichik kijin sujamush wajupa akikaita. Kegkesh wajukunma shijash tsapawa. 9 Takastin Nugkui ajak amasmau dekami Dakumkamu diisagmi: Dekata: Jutinak Nugkui ajaknak sujamsauwai inia muuntak yama batsamsamunman wawa ipantua saepen wajautijin pakajag yumiji kitatai umu ajakui. Nuni pujau entsa ainta wekaekama tankuipin saepe jakea minaun wainak pataetuk wekama nugkui pujamunum jegauwa dutika shampi minash mama sujusta tama dekas mina nawanjun amastajai nii ashi yutain untsuktatui tusa susauwai. Nuwi nagkamas iina muunjin ajaknak wainkau tuwajame. Chichasmi: Dakumkamunmash wajupa nuwa aidaush batsatua. Waji ajakna nugkuish amasami. Nugkui nawanjish wajupak ayi. Yujumkash wajupa nantu wegakuig uwetaiyaita. 38 Wasugkamkun unuimajai 1. Bertha ajawai makichik aja, nuwig ajattawai achun kampatum umayijai, makimakichik umayig ajawagtatui 14 ajaken 6 tesakmaunum. Ijumjamash wajupak ajawaje. 1 T K 1 4 6 0 Ayamu: _________ 2. Juwag Kajui dupajin takajak juuwawai makichik tsawantai S/. 20 wajupak jukiti 4 semanash. T K Ayamu: _________ 3. Betekmata tesakmaunum dekapatai puju agkantu aina nuwi. a) Waji wainme jujujai jinak wajuk uyukattawa x chik dekapat tun. ________________________ b)Nuwigtu wajuk uyukattawa chik. ________________________ ch) Nuwigtu wajuk uyukattawa 24 43 90 99 sam wajukattawa. ________________________ 39 10 100 1000 Chichasmi 4. Julian ajajin kam uchiji wakegawai yaigtatus ajanun achun, makichik ajawai suptunui ajakan juk peka. a) Wajupa ajakna ajattawa makichik uchijish. b) Wajupa ajakna ajattawa ashi ijumjash. 5. Javier akikmawai 120 kijinun bakaun juwak S/. 15. Wajupa akikmamaita jimajan juwakush. Ayamu: _________ 6. Janch nijatai makichik aimkamunum chimpijui 24 chimpismau makimakichik chimpismau 125 gramos ajawai. Wajupa gramos dekapamash amainata 3 caja nuwish. Dora Ayamu: _________ 7. Desfile atatui, papigmanu 4chak auju yukjai juk pekamak tunuijim uchi aidau. a)Wajupa papijam 4chak auju desfilawagtatua. b) Ashi ayamtainmaya pujusaje kam ijunjau betekuch, wajupa uchi ashi desfilawaje. Ayamu: _________ 40 10 Takastin Ajak etegket unuimagmi Dakumkamu diisagmi: Dekata: Iina Muunjig Duse ajakug etegkeg ajauwai duka juu ainawai: tagkan duse, kuun duse, ipak duse, baeg duse, muun duse nuwiyan akanjamuwai niimen diisa, ipak dusek kapantui, tagkan dusek yamakaiyai, muun dusek pujui, baeg dusek yampinai, kuun dusek tsachikiasmauwai. Nuwigtush duse ajattakun tishiakug uchinak ayujachui katip yuwawai tau asa. Chichasmi: Dusenash wajuk akanjauwita. Dakumkamunmash wajupa yujagkea awa. Wajupa aentsush chagkinnash entsainawa. Yujagkeg etegkeush wajuk pujawa. 41 Chichasagmi 1. Muun Chimpa ajime ujumak yujamak nuniai, Antun susae 12 chagkinan yujumkan nujai ijumjam, yamai ajawai 120 chagkin. Wajupa chagkinak ajimki Chimpash. Ayamu: _________ 2. Nugkuinu ajawai yakatai, nuwiyan umayin susame 6, yamai juwatkae 29 yakatai. Nagkamkush wajupak yakatai ajime. Ayamu: _________ 3. Dakumkamu diista. Dutikam uyugmaujai takasam jikta. Wajupak ashi ijumjamash fresa awa nunu. Ayamu: _________ 42 Chichasmi 4. Makichik numi ajawai 5 kanawe; tuja makichik kanawen awai 3 pishakan pasugke nuwig egketui 2 pishakan uchuchiji. Ashi ijumjamash wajupa pishakan uchuchijish egketua. Ayamu: _________ 5. Katan sugkujan jetemak jaak jegae ampijatin ampin pujamunum suwak dutikam mamiktue jimag kuchag uwagta juu tamauwaik, kam imania tsawantai ashi ijumjam, 4 tsawan. Wajupa kuchaja uwagtatua ashi ijumjamash. Ayamu: _________ 6. Tesakmau dakumkamua nunu diisam ejeta wajupa tsekega ekemua dekapatai kapantui agagmau aina dusha. Ayamu: _________ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 43 11 Takastin Kegke tagamu unuimagmi Dakumkamu diisagmi: Dekata: Kegke tagakuik dutikashmak neje kashikmasa muun tautaiyai aidau uuma tuwajame.Nuwigtush nuwa tsawanjin jauk tautsa ajak jinawai tamaunum. Chichasmi: Jimag chagkin nu beteknum kegke aimkamu tikichia nuwi yaig aidau chimpiju, tikichia nuwi muun aidau chimpiju dekapamash wajukuk ima kijinush ainta. Wajupa chagkinuma kegkenash tainiaje. Wajupa kegkesh nugkash batsatua. 44 Wasugkamkun unuimajai 1. Uchi ayamtainum batsatu uminainawai jiista batsatkamunun nankaemaktin asamtai iwaja pegkeg awasami tamaunum, nunitai jintinkagtinchakam, jintiawai jutikam batsaktajum tusa. Tuwita ikaka emaku apugmainush. Betekmata. Ayamu: _________ 2. Diisam anentaimsam betekmata dekapatai wegaka nunu aidau. a) 500 b) 1 000 2 000 3 40 20 8 10 40 7 15 Ayamu: _________ 3. Anentaimsan takakum ejeta dekapatai wajukujaiya takatai ainawa betekmata. a) 5 , 8 , 11 , , , b) 20 , 35 , 50 , , , , , , , ch) 89 , 77 ,65 , d) 15 , 5 , 40 , 45 20 230 Chichasagmi 4. Katanin apaji muun Tiwi, jatai tagkijin tsentsakag jatan jigkiagtin asamtai ayamtainmaya kuwichkin apusaje. a) Augtaijin Yanas ijumjae 32 kuwichkin S/.10 b) Augtaijin Japish ijumjae 23 kuwichkin S/.10 ch) Augtaijin Kajekui ijumjae 40 Kuwichkin S/.10 Ayamu: _________ 5. 6. 7. Diista betekash jinki tun tepakujaii takakum. Diista canicas betekmata atsa nunui. Diista juju wegaku dekapat dutikam mamikiata makichik sapag keamu jinkiu dekaskea nunu. 1 500 1 800 2 100 2 400 a Uyugkau kam imagnia. b Uyugkau kamtun imagnia. ch Patatkau kamchia imagnia. d Uyugkau kamchia imagnia. 46 2 700 3 000 12 Takastin Kegke inagka yuta dekami Dakumkamu diisagami: Dekata: Kegkek jutika najukmatai, umutaiya. inagka auja Uchik ayujashmauwai yutaiyai: inagka, kegke atak Jiyam yajaishkam muuntak tsakag beekan kuwakchai tamaunum. Chichasmi: Wajuk nimtinaita kegkesh. Wajupa aentsua kegke jiyamunash yuwawa. Dekatkau dakumkamunmash wajupa nuwa batsatua. Inagnaku dakumkamunmash wajupa aishmankush batsatua. 47 jiyaik Wasugkamkun unuimajai 1. Jigtinkagtin ayamtainmaya uchi aidaun iniase waji yutainak shig yayasah yuwinawa nuna. Dutikam jutik aikaje. Bukin Kashai Bukin Shushui Bachig Kagka Kagka Bukin Shushui Bukin Kagka Shushui Shushui Bukin Kagka Kashai Shushui Kashai Kashai Bachig Kashai Shushui Bukin Shushui Dakumkata tutupit yakaja iwainatainum yutai wakejusa yutai aidau. Yutai wakejusa yutai Wajupaita Bukin Kagka Shushui Kashai Bachig Diista wajuk jinkie nunu: a) Wajina ima senchish wakejusash yuwinawa. b) Wajupa uchish bukinnash wakejushash yuwinawa. Ch) Wajupa uchia kashainash wakejusash yuwinawa. 48 2. a) Tsentsakta niime juni muun diyamu dakumkamu niime. b) Tsentsakta niime juni pipich diyamu dakumkamu susamu. 3. Diista nime mamikiata chik sapagkeata nime inagkeagmau, dekaskea nunu. 49 UNUIMAGMAU IWAINMAMAU 1. Suwania waji sujutaijin ikaunmae 3 aimka chimpiamun wajin nuwig chimpijui 25 nugkatai kapantu egketui chik aimkamunmag nuwigtu, 4 chimpiamunum 30 nugkutai wigka chimpiju. Ashi ijumjamash Suwaniash wajupa nugkutainash ikaunmae. Ayamu: ____________ 2. Betekmata juju dekapatai. a) 3, 6, 12, ----------,-----------------. b) 1, 10, 30, -----------,-------------, 3. Juwag pachinkae kuwichik ijumja, ampimatainum pegak sumakmi tamaunum, 5 aentsjai atukae: Wampash ijumjae 2 kuwichik S/. 20 aidaun nuwigtu S/. 5 kayan. Suwania ijumjae 1 kuwichik S/. 100 nuwigtu S/. 10 kaya aidaun. Tiwijam ijumjae S/. 20 kayan. Ujukam ijumjae 1kuwichik S/. 10 nuwigtu S/. 5 kayan, inagnamunum Yanun ijumjae S/. 23 kayan. Juwagkash wajupa kuwichkinash jukine. Ayamu: ____________ Yakinchijin utugchat takasmauwa nunu diisam iwainakta makichik tutupit yakaja takatainum. Kuwichik ijumjamu 110 100 90 Kuwashtaji 4. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Juwag Eampash Suwania Tiwijam Aents aidau 50 Ujukam Yanun JUTI NUGKE DEKAMI Chichasmi: Wajupa jegash wainme dakumkamunmash. Wajupa muuntash jintanash takainawa. Dekapagta ashi ijumjamash wajupa aents batsatua. Jintash wajupa tsegkeajuita. Ayamtai nainta awish wajupa jegash awa. Wakenish wajupa jega waiti ujaimash awa. 51 4 UMIKTIN 13 Takastin Initik batsamsamu Dakumkamu diismi: Dekata: Nagkamchakug iina muunjig nugka agkantun egaka atushat kanak batsamsajui. Nuwigtush yujag ayamunum chigki kautun tsegasai tuku asa, entsan niija namakan juuka yuu ajakui. Chichasmi: Kagka yutuijai apatkamash tuwaita ima muuntash. Wajupa kagkak namakash batsaminta. Wajupak namakash pegkamush awa. Ashi ijumjamash wajupa muuntash yujainawa. 52 Wasugkamkun unuimajai 1. Pinas sujatainum weme nuniku sumake 1 umtai uwamun uyain nuwigtu 1 litro wiyan. Ashi ijumjamash wajupa litro sumake. Ayamu: __________________________________ 2. Yanas nijamchin yajae10 litros, nunik juwawai jarranum yaja ipamu aidaun ajamsatatus. Makichik jarranmak aimnawai 1 litro nuwigtu jimaituk. Wajupa aimkaya jarranmash jukittawa. Ayamu: __________________________________ 3. Mamas jukittawai 3 baldenum yumin aimak niina jeen, yumi atsugmau asa, tuja makichik baldenmak aimnawai 10 litros. Wajupa litros jukittawa Mamasash niina jenish. Ayamu: __________________________________ 53 Chichasagmi 4. José umawai 2 tazas uyain tsawantai nuwingtu, Dukug Ipak umawai 4 tazas tsawantai. Wajupa tazas uwajaje makichik semana. Akike makichiktaza 1 sol, wajupa emenkae chik nantu. Ayamu: _________ 1 tetera uyain = 4 tazas 5. Akus sumake yumin chik uwamu botellanum aimkamun. Tujash 4 kumpagtinai. Makishkish wajupa vaso uwajagtatua. Felipe sumake botellas yumin litros maki makichik. Tujash kumpaji maki makichik uwagtatui 4 vasos, wajupak botellas yuminak atsuma sumaktasash. 1 botella de 1 uwamun = 4 vasos 6. Achimtikjata dekaskea nunu: 12 jimaituk yantame uwamu 4 uwamu 1 uwamu 3 uwamu 4 jimaituk uwamu 14 jimaituk uwamu 12 jimaituk uwamu 6 uwamu 7 uwamu 2 uwamu Wagka betekaita Ayamu: _________ 54 14 Takastin Batsatkamu najanka batsamsamu Dakumkamu disagmi: Dekata: Iina muunjig papi augmau wayamunum uchijin tikijush egkenak najanau ainawai juti batsatkamunak, duwi nagkamsa kuwashat yujakji yamaikish nugka agkan amaunmag uchi papi augmainun diisag batsatkamunak najanainawai. Chichasmi: Wajupa inia jegash awa. Amesh dekamek waji mijantinia ii batsatkamush najaneuwaita. Ashi ijumjamash wajupa aentsuk batsatji ii batsatkamunmash. Ashi ijumjamash wajupa uchi aujuinawa ayamtainmash. 55 Wasugkamkun unuimajai 1. Nazarethnumia Dukug Manch jintintui yukumtan uchi aidaun yukumaunum yaki depetmakat tusa dekapmamau asamtai. Betekmata juju tesakmaunun. Daa Tsawan jintiamu Mamais 5 Piitug 3 Pijjushkun 10 Nantip 6 Makichik nantush wajupa takaji. a)Wajupa horas takainawa uminmaunash uchi aidaush. Betekmata tesakmaunum. b) Tsawan betekchauwaita kuwashtaji apatkamash tsawan akantsamush. Ayamu: _________ 2. Ariana megkaewai 22 tsawan chagkinan 10 najanak, Dasek megkaewai 4 tsawan ewagak Arianajai apatkam. Dasekash wajupa tsawantak menkaewa chagkinan najankush. Ayamu: _________ 56 3. Entsat megkaewai 33 tsawan 9 pinigkan najanak, Dusigkun megkaewai 5 tsawan waketus. Wajupa tsawantak takawa Dusigkujash. Ayamu: _________ 4. Nugkui najanui pinigkan 15 tsawantai. Tuja Pijush takawai 6 tsawan pinig najanmaun Nugkuijai, apatkamash yaita ima kuwashat najanush. Wajupa tsawantai pinignash najanae Pijishash. Ayamu: _________ 5. Tsugkinuanu awai 9 kubai nanegmau jakimtikjamu aidau. Nuwiya Antun emegkatkae 4 yajag nanegmaun jakimtikjamun dutikamash Tsugkinuanash wajupa juwatkae. Antunish wajupa yajagna emegkake. Ayamu: _________ 57 15 Takastin Juti aentsji kakajam aidau Dakumkami diismi: Dekata: Amesh dekaukum juti aentsji kakajam ajaku aidauk juju ainawai: Daniel Dandachu Pinchinam, Gerardo Weepiu Daikat ditai unuimatan chichamjukaju aidauk nuwi nagkamsa awajuntik unuimaka wenaji. Chichasmi: Waji mijantinia juti nugkenish unuimamush wayauwaita. Dekami waji mijantinia juti ayamtaijish wantinkauwaita. Nagkamchakush tuu batsatkamunmak ayamtaish ujaniami. 58 Wasugkamkun unuimajai 1. Katan, Anajai ajuinawai yujumak sujamu batsatkamu Bichankanum juju tsawan tuntuamtin nagkaemakma duwi inimsaje wajupak sujuke nuna. Tuwaita yujumak wekejusa yutaigmish. Juwi agaja iwainaji: Wajupa yutaish awa nuna Katan agag anukae: 4 aents sumakaje namak yugkunamun S/. 8,00. 6 aents sumakaje Juane inagkamun S/. 10,00. 3 aents sumakaje paampa dekegmaun neje pegkamujai S/.12,00. 2 aents sumakaje paiche pegkamun S/. 10,00. Wajupak ashi ijumjamash awa nunu tesakmaunum iwainakmi. Dekamu aents Yutai aidau Akike patarashca juane takacho pikadillo a) Wajupa aentsnash iniasaje. Bichankanmayanash. Nagkamauji b) Waji yujumkana ima senchish paiche pegkamunaka. 3 2 1 0 Yutai sujamu aina dusha juwish pachitkawak. Wagka. 59 Yutai aidau Pikadillo nuniachkush 4 Takacho Juanenaka 5 Juane ch) Waji yujumkana inamainaita: 6 Patarashca Wajupak ajawa wakejusash sumainawa. Chichasagmi 2. Rosa inimsae niina kumpaji ijunja papi augtaiji aidaun. Waji yakta Ucayalinmayash wainkatasamesh wakejame tusa tamaunun atus aimkaje. Atalaya Aguaytia Pucallpa Atalaya Aguaytia Pucallpa Atalaya Atalaya Aguaytia Aguaytia Aguaytia Aguaytia Aguaytia Aguaytia Aguaytia Purus Purus Pucallpa a) Shig ijumja iwainakmi Wiju tesakmaunum. Ayamu: __________________________________ b) Jujui dekamujum iwainakta atugmau. 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Purus Pucallpa Aguaytia Atalaya 0 ch)Waji yaktana ima senchish ijansatasash wakejuinawa. Ashi ijumjamash wajupa aujin aidauna iniasaje. Ayamu: __________________________________ 60 Chichasmi 3. Segundo agag umike wajupak heladosh sujutaijinish awa nuna. Yutai aidau Kugkunti Najag 25 35 48 Achu 18 40 23 Sekut 12 15 15 a) Helado yukugnum agkeamu, numijai wagakmaujai amukae. Wajukuna ima kuwashtash sumainawa. Ayamu: _________ b)Ashi helado najag nuwigtu achu kachunum chimpiamu sujukji. Wajupa heladosh kachunum egkeamush juwake. Ayamu: _________ 4. Dekapatai wamak uyugtaijai takasam jikta nugkanin nagkamam yaki inagnakta. 21 3 6 7 1 2 3 61 2 6 1 UNUIMAGMAU IWAINMAM AU 1. Juju wiju dakumkamu tesakmauwa nunu diisam aikta: Jintinkagtin 3chak aujuinaun jintintin umike juna diisa takatan umikti tusa. Augtai Katan Jempe Paape Esamat Bikut Takat augku agatai Takat Dekapaku ijumku anentaimja takatai Takat Aentsu Pujutji Ikamjai Augtamu X X X X X X X X X X a) Waji papi augtaina takatnash umikaje. b) Waji papi augtaina ujumkesh umikaje. ch) Yaumike nigkish takatnash waji augtaina. Ayamu: _________________________ 2. Yaki takasmauwa nunu diisam aikta tutupit batsakam. 3. Antuko sumake gaseosan 1 1 uwamun, makichik vasonum yaja 2 ajamakush. Wajupa aentsnash ajamainaita. Ayamu: _________________________ 4. Lidianu awai 9 shauk, nuniai Atsasua emegkatkae 4, Lidiajaish betekak shaukash aja. Anash wajupa shauknash emegkakme. Ayamu _________________________ 62 AJAK TSUWAMATAI DEKAMI Chichasmi: Wajupa ajak tsuwamataish awa. Wajupa tsawanta inagtaiyaita datemash. Wajinma dekapaish umutaiyaita datemash. Yamaish juju ajakash ayawak. 63 5 UMIKTIN 16 Takastin Batsatkamunum jata au Dakumkamu diisagmi: Dekami: Juti batsatkamujinig yamaik kuwashat jata awai, tikish nugkanmaya kaunmaunum nagkamas yaunchkek iman jata ayachu asamtai maak batsamsamui. Juwi muuntak chichakush weninak epenas chicha ajakui kaipin kujajag jatan utsumakaig tau asa Chichasmi: Ampijatin dekajuami wajupa aentsush nantutinish tsuwamainakush tainawa. Waji jata ima kuwashtash awa. Wajupa aentsua mijantinish jainawa. 64 Wasugkamkun unuimajai 1. Batsatkamu Achuiminmak kuwashat sujamu ayawai nuniamunum depetmaku jukitnume tamaunum juju apapetai 3 batsakaje. Susana, Ana nuwigtu Taly apapejagtatui yaki depetmakat tamaunum. a ta i ek em a wi ya la va do r ua do r a ua do r r sa ta tai pa ga a r iso v le te iso v le te lic us aj a or ho 3 ya wi ad rn 2 v la o 1 lic Juju wasugkamaunmag tuke jukiagtatui dita ujuigkajin machik waji takatain. Dekaskea nunu sapagkeata (X) a) Wajina tikishnash ujuigkash jumain ainawa. b) Wasugkamtaish apapetaish nigkish wampainjaintash awash. Ehe Ayamu: _____________________ ch) Kampatum aents batsata nuwish kakajus ujuimainush. Ayamu: ______________________ Chichasmi 2. Juju dado wasugkamak nunimain, nunimainchaushkam iyaumainai. • 5 jiktajai takuik wasugkamnawai • 6 nagkaeki jiktasaik • 7 jiktasaish takamainai • 7 wakettsauk jinmainai 65 Atsa Chichasmi 3. Yakagta globo: Kapantujai, samekmaujai nuwigtu yagkujai, dutikam. Karina globon ditsuk juwakug, uwetkas jukittawai samekmaun. Ayamu: _________ 4. Bertha makichik yujagken jukittawai shig ditsuk. Disam aiktajum juju chichamai. Tuke, amain, nunichu. Jimainkaitam najag. Jimainkaitam Manzana. Ayamu: ................ Jimainkaitam yujag. Ayamu: ................ Jimainkaitam paampa. Ayamu: ................ 5. Papi augtainum ijumjaji 3 uchi dado wasugkamatnume tusa dutika 4 imania nagkimawagtatui uchish wajupak jikiajat nunu agagtasa juju wiju tesakmaunum. Daa 1chak nagkimau 2chak nagkimau 3chak nagkimau Luisa Carmen Carlos Yaita ewagak jikiush Yaita dekatkau 6 jikiush Makichkiash 7 jinmainkait 66 4chak nagkimau Ijumnjamu 17 Takastin Ajak tsuwamatai dekami Dakumkamu diismi: Dekata: Juti ajak tsuwamataig juju ainawai: Ajeg, Pijipin, Wais, Pijisuk, ajagke, chuchuwa, wampu, ujushnum, shipitna, chakag. Maki machik jatanum tsuwajatin ainawai juwi dekata wajinma tsuwamaji: shipnum, dapi esatjamaunum, nuwa uchigmitkamunum, kupinamunum, tunchi wawejatuamunmash, senchigtin asa wakanig aentsua imajuk wantina tuwajame. Chichasmi: Wajupa ajakash awa. Wajupa atushta ajakash ajataita. Wajupa akikna sujuinawa ajak tsuwamatai aidaunash. 67 Wasugkamkun unuimajai 1. Nazarethnumia jistamaunum kaunawaje 1 349 aents aidau, tuja 553 Muun aidau, 328 Muuntush aidau nuwigtuk uchi aidau. Wajupa uchik jistamaunmash kaunawagme. Ayamu: ................ 2. Imaza jistajin waji sujamunum makichik muun itae 350 chagkin yujumkan. Nuwiyan sujuke 257 chagkin, eke sujamun epentsuk pujai juna uyumak pujau150 nuwigtu ewagak ikaunmae. Tsawaja sujuktinush wajupa yujumkash juwake. 3. Ayamu: ................ Senuji, Jempejai Ijainak shiyakaje Jistatin Chipinum nunik sumakaje 5 Kagka pegkamun muun aidaun S/. 23 tamaun, 3 kagka tsakat aidaun S/.10 makichik sumamu nuwigtu 4 awagku S/. 7 makichik juwamu. Ashi ijumag akikmake S/. 200. Wajupak kuwichkish ampinjash juwatua. Ayamu: ................ 68 Chichasmi 4. Pamuk William jukie anenjauchin 420 mangos, wakegawai akanjatatus jimag augtainum 4chak y 5chak aujun wajupak atigkat makichik augtainum. Vilma atus mamikjae. 420 2 • • = 420 = 2 Luz jiikne jutika: Jigkai aidau 420 (400 + 20) 200 + 10 210 • • 2 Akankamu 2 Jinkie akanmain ikauwauma 2 Jinkiu Wajuk igkugkume jinush betekash. Jinkiu: _______________________________ Agakta tesakmaunum pujunum dekapat atsau. 3 5 x 4 21 1 4 0 6 0 69 x 210 18 Takastin Ajak tsuwamatai ajamu Dakumkamu diismi: Dekata: Ajak tsuwamatai ajakuik chichigmanum, ipukna juki ajataiyai senchigtin ati tusa, ipagku wegakuish yujumak yutsuk nuwajaish tsanitsuk kashikmasa ipantaya nunika ajuma duwi tuum tuwimamu bikisush umutia. Chichasmi: Ame waintaigmish waji ajaka wajawa. Ajak numinum pempemag tsakaush wajimpia. Waimaktasa baikua umakuish wajupa tsupikaya umutaita. 70 Wasugkamkun unuimajai 1. Paola, Katari uyumainawai vacuna yawanu bishunu batsatkamunum nuna mamikmainai. a) Kuntinu kuwashtaji vacunatin. b) Kuwashtaji vacunas dutikmain nunimainun mamikiawai juju tsentsagmaunum. Kuntin Yawa aidau Mishu aidau 43 25 Ampinamu pegkeg Tipo A Tipo B Tipo C 38 26 30 a) Kuwashtanu kuntin vacuna betekmata ikauwat. Paola jikne: 25 + 43 = ......... Katari jikne: 43 + 25 = ......... Ajutjamui betek jikmau mamikiata apusamu ikaugkatin yapajintsuash ikauwat. b) Kuwashtaji vacuna atsumnawai betekmatin ikautanum. Paola jutikae atus: (38 + 26) + 30 = ........... Katari jutikae atus: 38 + (26 + 30) = ........... Ajawai betek jikmau mamikiam tumainkait tita ajutjamuash dukap ikaugkatin dutika ijumainai pachimka ikugmi ikauwat. Wainkami jikmau yapajintsuash. 2. Agagta dekapaat atsau betek umiktin. 150 + = 200 + + 280 = 110 + 160 + = 340 + 1 450 + (186 + 50) = (1 450 + (80 + 53) + 1220 = (1 220 + ) + 186 ) + 53 69 + (1 340 + 31 ) = 1 340 + (69 + 71 ) Juju dekapatai ikaumauk takamaina niina kumpajijai mai betek apatka nunu ikaumau yapajia takamash betekak amainait. 47 + 233 = 47 + 220 + 13 Dekapataish wajukuwa aputumainaita ewagak jinki takuish takakum iwainakta. 123 + 50 = 123 + 66 + 280 = 140 + 140 + 3. Uyugmau takamu dekapatai apusamua duke yapajia apusa takamu: •Ajutjamui: 450 = 250 + 200 20 x 450 = • x 450 48 x 15 = x 48 4. Ejeta etsegmau waitjamu dekas tau. Etseju Waitjau 15 x 3 = 3 x 15 50 + 100 = 100 + 50 40 + 60 = 60 + 40 25 x 67 = 62 x 25 45 + 5 = 5 + 48 78 + (81 + 34) = (78 + 81) + 34 1 852 + 3 129 = 3 129 + 1 825 72 Dekaskenum 5. Elena nuwigtu Agustín emenkaje 150 akikan chik. Elena sumake jim falda Agustín sumake sup pantalonkan. Wajupa akikkita chik falda chik pantalón sumamash. Ayamu: _________ 6. Jessica sumake wej chikan chia wejtun akikan Willy wakegawai sumaktatus yuk ichinkan betek Jessica sumakanujai. Wajupak kuwichkinak atsumawa Willy. Ayamu: _________ 7. Awayami takatai tun tepakujai Julio wakegawai akankatatus supchia wejtun ajamun kam uchi. Wajupak makichkish antigkainta chik uchish. Ayamu: _________ 8. Disam anentaimsam ejeta jikmau jujui etseju. a) 24 x 4 + 12 • • 3 = b) 35 x 2 + 15 • • 5 = ch) 36 • • 6 + 3 x 4 = d) 48 • • 8 + 4 x 5 = 73 UNUIMAGMAU IWAINMAMAU 1. Yampan, Imichiajai dadon wasugkamak batsatui maki makichik ditak wakejuinawai 8 jikmi tusag, agagta wajuk takakua ejemainaita 8. 2. Ayamu: ............... Jempe ajawai 15 achu jigkayi nuna wakejuinawai 5 kumpajijai akanja jukimi tusag. Wajupa achua antiawa makichkish. Apatkam diista uyugmaujai betekash jinki. 3. Ayamu: ............... Betek jinu tujash dekapatai niime yapajinas pujaush wajukuita ejeta. + 8 = 10 + 5 Ayamu: ............... 4. Tuwaita dekapatai ikaumaunum yapajia apusamash betek jinush. Nunú aputusta dekasek (D) Waitja nunú (W). Dekapatai iwainamu Waitjau a) 3 +7 = 7 +3 -------- b) 8+ (2 + 3)= (8 + 3) + 2 -------- ch) 5 + 7 = 7 + 5 -------- d) 2+3+4= 3 + 4 + 2 -------- 74 Dekaske
© Copyright 2025