null

DEKAPAKU IJUMKU
ANENTAIMJA TAKATAI
ETSA
AWAJÚN
Ijunja unuimajagmi
4
chak
lik takaku unuimatai
Ministerio de Educación
Ministro de Educación
Jaime Saavedra Chanduví
Viceministro de Gestión Pedagógica
Flavio Felipe Figallo Rivadeneyra
Viceministro de Gestión Institucional
Juan Pablo Silva Macher
Directora General de Educación Intercultural Bilingüe y Rural
Elena Antonia Burga Cabrera
Director de Educación Intercultural Bilingüe
Manuel Salomón Grández Fernández
Dekapaku ijumku anentaimja takatai etsa 4chak
Matemática 4° - Awuajún
Elaboración
Eliciano Magiano Bajit
Revisión Pedagógica Equipo de Producción de Materiales Educativos EIB Awajun
Diego Jempets Mashian, Oscar Mariano Naceca
Revisión final de la edición 2013
Willy Cuñachi Caicat, Segundo Antonio Bakuants Cuñachi
Asesoría técnica DIGEIBIR
Segundo Antonio Bakuants Cuñachi, Mónica M. Miyagui Miyagui.
Diseño y diagramación
Kelly Santamaría Farro, Luz María Ataucuri García
Ilustraciones
Gerson Kunchikui Wamputsag
Segunda Edición 2014
Equipo de Revisión y Reajuste
Flor Otárola Valdivieso, Pablo Bazán Jempekit,
Martha Rosa Villavicencio Ubillús
Cuidado de la edición
Rosa María Mujica Barreda
Tiraje: xxxx ejemplares
Impreso por: xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
©Ministerio de Educación
Calle del Comercio Nº 193, San Borja
Lima Perú
Teléfono: 615-5800
www.minedu.gob.pe
Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú N° 2014-xxxxx
Todos los derechos reservados. Prohibida la reproducción total o parcial de este cuaderno
sin permiso de los editores.
Impreso en el Perú / Printed in Perú / Perú nugkanum najanamu.
Iik unuimaku takatai
Mina daag:
Mijantug:
D.N.I:
Batsatkamu daaji:
Mijan:
IWAINAMU
Uchi nuwauch, aishmag papijam aidau:
Takaku unuimatai juju papiya juka aminui ame waimataigmin shig
awatamkattawai yaweakas unuimamainun. Juka takaku unuimatai
papik ujumak jintinkagtin tuwagka awajún aents aidauti aminai
anentaimsa agagbauwai juti chichamen shig utujimkas wakekegat
yachametnum emkatnume tusa tuja juju papí takamunak amina
jintinjamin yaimpaktatui nuwigtushkam amina apa, apachum
tikish pataim aidaushkam. Juka takat umikmauwai amek Takastin
nuwigtushkam tsanitaigmijai nuwauch nuwigtu aishmagjai yainikam
wakekegat utujimkas unuimagtatme.
Papijum takakum dekas shig wainkattame amina nugkem nuniakum
pataim aidaush eme anentsa diit nuwigtu ikam batsata dusha
ajantusa diistatme nuniakjum kuitamat anentai jukittame.Nuwigtush
pataimijai anenisa chichamtin dakunkut atunika chichasa pujut
unuimagtatme.
Papigma jujú papí takaku unuimataiya nunu puyatjusam amina
jintinjamnujai takakmek unuimagtatme wasugkamat, kantamat,
nampet, dakumat, ikaumau, atanmau, akanmau, uyunmau nuwigtu
dakunkut dekapat nuniakum ejetatme ame kanagmaujum.
¡Ijunja unuimajagmi!
IWAINAMU
Umikbau Iwainamu
3
YUJAG wegantu PACHISA DEKAWAGMI
UMIKTIN 1
Takastin
1
Yujag juwaamu dekami
10
2
Ikamia yujag dekamu
13
3
Tsawan yujag juwamu dekami
15
4
Yujagke pegkenji dekaamu
19
Unuimagmau iwainmamau
IKAMIA YUJAG AJAKMAMI
UMIKTIN 2
Takastin
5
Ajak akanat dekami
24
6
Nugka etegkeamu
27
7
Ajak akanat dekami
30
8
Inia yujag apach yujagjai dekami
33
Unuimagmau iwainmamau
KEGKE YUTA DEKAMI
UMIKTIN 3
Takastin
9
Nugkui ajak amasmau dekami
38
10
Ajak etegket unuimagmi
41
11
Kegke tagamu unuimagmi
43
12
Kegke inagka yuta dekami
47
Unuimagmau iwainmamau
UMIKTIN 4
JUTI NUGKE DEKAMI
Takastin
13
Initik batsamsamu
52
14
Batsatkamu najanka batsamsamu
55
15
Juti aentsji kakajam aidau
59
Unuimagmau iwainmamau
UMIKTIN 5
AJAK TSUWAMATAI DEKAMI
Takastin
16
Batsatkamunum jata au
64
17
Ajak tsuwamatai dekami
67
18
Ajak tsuwamatai ajamu
69
Unuimagmau iwainmamau
JUTI TAKATAI AIDAU NAJANAT
UMIKTIN 6
Takastin
19
Duwe akaamu unuimagmi
76
20
Duwejai takat unuimagmi
79
21
Juti takataiji apashdaujai dekaami
82
22
Duwejai najankamu dekami
85
Unuimagmau iwainmamau
JUTI YUTAIJI AIDAU DEKAMI
UMIKTIN 7
Takastin
23
Iina muunji yuwamu
90
24
Juti yutaiji tinamja dekamu
93
25
Juti yutaiji inagmau unuimagmi
96
26
Juti yutaiji inagmau unuimagmi
99
Unuimagmau iwainmamau
NAMAK TAGKUMAT UNUIMAGMI
UMIKTIN 8
Takastin
27
Namak tagkumaat najanmau
105
28
Namak tagkuma kuitamat
107
29
Namak tegmamu dekami
110
30
Namak akanmau unuimagmi
113
Unuimagmau iwainmamau
YUJAG PACHISA
DEKAWAGMI
Chichasmi:
Juju dakumkamunmash wajupa yujagkea ijunua.
Dekapagta wajupa achu nejesh awa.
Dekapagta wajupa apai nejesh awa.
1
UMIKTIN
1
Takastin
Yujag juwaamu dekami
Chichasagmi:
Augmattsami yujag juwaamu pachisa yauchkek iina munjig yujagken juwakug
ipakun usumag wee ajakui inak tsamakun juktajai tau asa.
Dakumkamu diismi:
Chichasmi:
Dakumkamunmash wajupa aentsush wajaish ijunua.
Makichik inak nejekush wajupa chagkinumak aimnawa.
Yamaish inakush ame batsatkamunmash ayawak.
Wajupa akika sujuinawa inaku nejenash.
10
Wasugkamkun unuimajai
1. Unuimagmi tunui nuwigtu chia.
100
100
100
100
10
10
100
100
100
100
Wajupa achu awa
Tuu dekapatai iwainawa achu kuwashtajinash.
CH
T
K
CH
T
K
CH
T
K
5
2
3
8
3
5
8
2
0
2. Diisam, ausam tesakmaunum betekmat.
DEKAPAT
JIYAMU
680
600 + 80
AKANMAU
6 CH 8 T
0K
DAAJI AGAMU
Juk chia yuk tun
740
573
298
3.
Agagta tesakmau takatainum dekapata achu jigkaji awa ashi ijumjamash.
CH
T
K
4. Iwainakta 999 takatai tun nuwigtu ekekta makichik, waji dekapatai jukiume.
Agagta.
11
Wasugkamkun unuimajai
5. Yamai takasmi jinta ayamtain atushtaji.
a) Rita jeeg juwakin ayamtainum tamuk dekapamak 400 imanI atushtajin.
b) Segundo jeeg juwakin ayamtainum tamuk dekapamak 325 atushtajin.
ch) Pablo jeeg juwakin ayamtainum tamuk dekapamak 274 sai atushtajin.
Base 10 jai takasmi 999 jinki nunu iwainakmi.
Wajuk takatai ainauwa ashi ijumja jiyamash.
Ayamu: _________
Ijumjamu10 chik 1 tunui,10 tunui makichik chia.
10 Chia ajutjama dusha.Wajupa dekapataina tawa.
Yapajia takasmi 10 Chia, agaja dekapatainum iwainamak jinui 1 000.
S
CH
T
K
1
0
0
0
Tesakmau dekatapatai akantaijai takaku unuimagmi.
Chik sam = 1000 chik = 100 tunui = 10 chia.
6. Agagta dekapatai dutikam iwainakta dekapatai akantainum nuwigtu
abaconum.
S
S
CH
T
CH
T
K
K
Dekapataish wajuk augji ………………………
Wajupa chia ajawa ………………………
Wajupa tunui awa ………………………
Wajupa chik awa ………………………
7. Ayamtainum wasugkamaji makichik rifa, Shajian ajawai dekapatai 6 227, Dati
ajawai 2 672 nuniai Dusigkun ajawai 2 627. Tuja depetmaktinuk dekapatain
juninum takaku atatui 7 num nagkanun takaku, nuwigtu dekatkau tunui puja
dushakam dekapatai kaweujai mai apatkam 8 jinu sam jegakun 6. Yaita
rifanum depetmakush.
Ayamu: _________
12
2
Takastin
Ikamia yujag dekamu
Dakumkamu diisagmi:
Achu
Inak
Pau
Apai
Kunchai
Dekami muuntash wajina ujupawa.
Yujagkek ayawai mujajin: kunchai,
inak, ujus, daum, chimi kugkuk pitu
aatus. Pakajin ayawai uwan, achu,
uyai, pau, sampi aidau.
Chichasmi:
Wajupa yujagkesh dakumjamunmash awa.
Muun ujapa nuwish wajupa yujagna adaiwa mujuya yujagnash.
Ashi ijumjamash wajupa yujagna daajish batsatua.
Wajupa yujagkesh amesh wainnume.
Wajupa akikna sujuinawa achu neje makichik chagkinum aimkamunash
13
Wasugkamkun unuimajai
1. Dakumjamu wakani diisam betek batsakmau takasta
,
2. Yamai amina agataigmijai takasta nuniakum: Betekmata.
3.
Iwainakta batsaka emamu yujag, dakumjamu. Mamikiata wajuk takame
nunu.
Ayamu: _________
14
Wasugkamkun unuimajai
1.
Wajuk batsamsaya takainawa
dakumjamunmash
……….........................................
Juju takamunash patakash takawak
……….........................................
Etsegkata wajuk takainawa.
……….........................................
Etsegkata wajuk nagkamaya
takainawa.
……….........................................
Wajupa nagkamaya buchitua
nuwauchish.
……….........................................
Etsegkata.
……….........................................
Makichik iwainakta.
2. Betekmata juu dekapatai:
999 ; 1 000 ; 1 001 ;
1 200 , 1 220 , 1 240 ,
;
; 1 004 ,
, 1 300
15
3
Takastin
Tsawan yujag juwamu dekami
Dakumkamu diisagmi:
Dekata:
Iina muunjig yujagnak juu ajakui pishak
takitin, Kuntin petsattin, Tayutin. Kunchai,
pitu, inak, ujus, kugkuk, saké, apai pau,
wegantushkam tsamainamunum. Yamai
tsawanta juwik juu nantutin uminui:
Enero, Febrero, Marzo.
Chichasmi:
Dakumkamunmamash wajina takainawa.
Wajupa yujagna ajakaje.
Wajupa muun aidaush batsatua.
Uchi aidaush wajupaita.
Waji yujagkea amina nugkeminish ima kuwashtash awa.
16
Wasugkamkun unuimajai
1. Nazarethnumia ayamtai N° 0078 nugke wainkami.
COCINA
AULA
1
AULA
2
COMEDOR
SERVICIOS
HIGIÉNICOS
PATIO
CANCHA DEPORTIVA
ACCESO
GRADAS
INGRESO
DIRECCIÓN
AULA
3
AULA
4
AULA
5
Tsentsakta nagki kapantujai wekaesa wemau.
a) Ayamtai 1 juwaknush wajupa najamna jegaja jintigkantinun
apuji ekemtainmash.
b)Sugka wasugkamak wetatui. Ayamtai 4 num juwakish
wajupa najamiya jegattawa wasugkamtainmash.
ch) Ana ayamtai 3 num juwakish wajupa najamiya jegawa
atsumamu wetainmash.
2.
a) Dakumkamu diista nugka tesakmau.
Jega
Jempesdau
Jega
Apajuinu
Jega
Katandau
Ayamtai
Jega
Apunu
Sujutai
17
Chichasmi
a)Paka dakumkam diisam aikta:
b)Wajupa dukapea wekaesaya jempetsash ayamtainmash jegawa.
Wemauwa nunú tsegtsakta dutikam jakimtiktai winkayai.
ch)Sujutainum pujakmesh. Wajuk tamainaitme apujui etsagtainmash.
Ame ayamu etsegkata. Jinta jakimtikjata kapantujai.
d)Katanin apaji papin awayattawai apunum. Wajuk jegattawa nunu jinta
bukuseayi jakimtikjata.
3.
4.
Katan, Anajai ijumjaje kuwichkin dita kumpajijai ijak ashinkatin asag.
a)Tunuichik kuwichik S/.100, 12 kuwichik S/.10, 12 kuwichik kaya. Wajuk
ijumainaita kuwichkish papi najanamush, kaya aidaujaish.
b)Wajupa kuwichkinak ashish jukiaje.
Dekapatai takakum betekmata:
2 007
;
2 008
;
3 000
;
3 010
;
4 100
;
4 200
;
3 020
2 011
;
;
;
;
;
;
;
;
4 400
;
4 600
5. Jempes, Katanjai agajaje batsatkamu Nazarethnumia ajak ikaunmamun:
Bakau, Paampa, Papai aidaun. Dekami ashi ijumjamash wajupa ajak aidaunak
ikaunmawaje.
Bakau : 4 x 1 000 + 3 x 100 + 6 x 10
Paampa : 3 Sam, 5 chia nuwigtu 72 chik.
Papai: 92 Chia nuwigtu 38 chik.
18
4
Takastin
Yujagke pegkegji dekamu
Dekata:
Yujagkek pegkejai yaijatui tsakamunum,
nuwa uyumtinchakam yayas yuu ainawai
uchi ajapawaig tamaunum ashi nuwa,
yujag yayamujin betek yujuamak uchish
duwejam yantsaptin akina ajakui.
Chichasmi:
Wajupa yujagke amina nugkeminish wainume.
Augtaimin nugkenish yujagkesh ayawak.
Yujagtinish wajupa chagkinuma juu agmae.
Wajupa dukapea jegame yujag ayamunmash.
Dakumkamunum diismi yujag aidau:
Yujag chujuin aidau
Yujag yumintsak aidau
19
Yujag tsupau aidau
Wasugkamkun unuimajai
1. Batsatkamu Loreto, Nieva,Imaza nugkanmak, yujagken ajakmawag juwinakug
imatika juu ainawai: Chapin 1 500,wampan 1 600,achun 1 000, kugkukin 1 200.
Betek emata kawashtanum nagkamam.
Yujag
Chapi
Achu
Kugkuk
Wampa
Wajupaita
Nagki dakumkamunum dekapatai batsakta.
1 000
1 500
2 000
2.
Yamai apatka diismi dutika dukap >, ujumkejai< batsakmi.
1 000 _____ 1 200 ;
1 600 _____ 1 500 ;
1 200 _____ 1 000
3.
Batsakta dekapatai yachintin, yachinchauji.
1
2
8
4
3
1
9
7
6
5
Ayamu:
Dekapatai yachintin
Dekapatai yachinchau
20
Chichasagmi
4.
Juti tsawanji akanjamu
Anentaimsam batsakta wajupa megkaeji juju takakuish.
Yukumu.
Uchi yukumpak,
Uchi kanak.
Ayamu: _________
Ayamu: _________
Ayamu: _________
Wajukeamunma ima dukapesh megkayinawa.
Ayamu:
5. Jempes ijak tae kashikmas ikaa
6.
Ana
dukuji jeeg 8:30, wakitkie 3 horas
ayamau
ajittawai
3
semanas julio 23 tin nagkamas.
20 minutos pujusa. Wajupa etsa
Waji fechatinia ayamtainmash
aiya wakitkie.
papin augkush wetatua.
Ayamu: _________
Ayamu: _________
7.
Mina yatsug Katanik mantinai
8.
Ejeemi
wajupa
dukapea
namak kuchanum mautan.Takat
dekapanua dekapatainmash.
takamunum makichik tsawantai
50 kijin ajus, 47 kijin pagat
mae 20 kijin. Wajupa kijinna
dekegmau
maumainaita 4 tsawantaish
paampa dekegmau.
Ayamu: _________
nuwigtu
Ayamu: _________
21
39
kijin
UNUIMAGMAU IWAINMAMAU
1.
Atun juuke 1 233 achun tuja Nugkui 1 056 achun.
Ashish wajupa achunak junkaje.
Ayamu:
Dekamek yaki ima dukapesh juuke.
Ayamu:
2.
Dekapatai ijumjata ujumkenum nagkamam kuwashtanum:
1 400
;
970
;
;
2 300
;
6 700
;
;
;
4 579
;
;
2 222
;
Yamai batsakta juu dekapataik kuwashtanum nagkamam ujumkenum.
3 800
;
5 000
;
3.
4.
;
4 990
;
2 300
;
;
;
4 500
;
;
7 000
;
Dakumkamu diisam betekmata.
Utugchat dekapatai 1chak agagmau diisam nagki dakumkam iwainakta.
1 000
1 030
1 060
1 090
1 120
1 150
22
22
1 180
1 210
1 240
1 270
1 300
IKAMIA YUJAG
AJAKMAMi
Chichasmi:
Wajupa kuwashta ajawaje yujagnash.
Wajupa yujagkea ajagminish wajauwe.
Wajupa yujagkea chimpiamush awa.
Yaita ejapena pujaush.
2
UMIKTIN
5
Takastin
Ajak akanat dekami
Dekata:
Ina
muunjin
ajak
waimatain
Baikuan
ajakug ijagmas, kashikmas yukumpatsuk
ajauwai yama aja tugkitken numi wajautijin,
ipankushkam ijagmas ipanjauwai najamin ati
tamaunum. Dutikam tsakag yagkujukmatai
jempe bukuntsain uwag waimakui.
Dakumkamunum diismi juti ajakji aidau.
Ajak tsuwamatai
Ajak Waimatai
Yujag yutai
Ajak Jegamtai
Chichasmi:
Iina muunjish wajiyaiya baikuanash tsupikash umuyi.
Baikuan numijish wajupa tsupijaya umutaita.
Dekamek baikua uwajaish wajupa tsawanta asaya sakapanua.
Ashi ijumjamash wajupa ajak dakumjamush awa.
24
Tsawan dekapatai mamikjamu
Tsawantak dekapamui horas nuwigtu minutos, reloj jai takasmi mamikjamu diista.
10:15
3:00
8:30
3:45
Adeagta1 hora = 60 minutos, media hora = 30 minutos, un cuarto de hora = 15
minutos.
Chichasmi
Etsa dakumjamu diista wajupa agatjamuita nunu. Pempenkum aikta nagki aputusam
wajupa mamakiawa.
Ariana yuwawai 2:30
Ariana papi umiamun
nagkamui 4:30
Wajupa tsawanta nagkaemakne Ariana yujumak yuwamush niina papijin umiak
nagkama nujaish.
Ayamu: _________
Ana papijin umiak 1hora 15min megkaga nuwish.Waji etsatinia amuktatua.
Ayamu: _________
25
Chichasmi
1.
Agatjata wajupa minutush jinua dekapatai agatkamunmash.
Hora
1
Minutos
60
2
3
4
5 horas: …………………
6 horas: …………………
10 horas: …………………
12 horas: …………………
2.
Anentaimsam adaikata wajupa minutush amainaita nunu.
1 etsa nuwigtu 30 minutos:
……..+……=………...
1hora nuwigtu 15 minutos: …………………
1 hora nuwigtu 45 minutos …………………
2 horas nuwigtu 30 minutos …………………
4 horas nuwigtu 50 minutos …………………
3.
a)Achutin waji fechaita.
b)Ines akinamuk nantuk 14 kuntutin, nuniai 2 semanas asaa dukuji akinamu
tsawaje. Waji fechatinia Inesan dukuji akinamush jegawa.
Ayamu: _________
Kuntutin 2015
ch) Uchi jintinmau ayamku jinmauk
amuwai
juliotin
juti
Achutin Kugkuktin Sakeetin Shimpitin Imaptin
nugke
ayamjukmau makichik semana
Bataetin Tuntuamtin
1
2
3
4
5
tagamain jiistamainakush waji
6
7
8
9
10
11
12
tsawantinia amukaje.
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Ayamu: _________
26
6
Takastin
Nugka etegkeAmu
Nugka
takasa
pujustin
etegkeakuik
egataiyai paka, segau, nain ujumak paka
tepetjin, jega jegamkaish pujumain, entsa
uwaja pujamainchakam au. Namak niija
yumainchakam ayau, yujag tikijush ayau, iju
aidaushkam ajak ajakmamash tsapau diisa
mamiktaya pujustinuk waittsaig tamaunum.
Dakumkamu diismi:
Chichasmi:
Dakumkamunmash nugkash wajuku nimtinaita.
Wajupa aentsush kanunmash egketua.
Wajupa kawaush nanamainawa.
Jega juwakish wajupa esagmak amainaita namaka jegakush.
27
Wasugkamkun unuimajai
1.
a) Ausam, anentaimsam aikta.
Machik aja awai Loreto nuwiyag yajae saconum, ikaugkae betek ajamun
tsawantai dekata betek emakum juju tatagnum.
1chak tsawan
2chak tsawan 3chak tsawan 4chak tsawan
13 sacos
26 sacos
5chak tsawan
39 sacos
Ayamu: _________
b)Inagkaki yajae betek juju tatagnum, wajupa kuwashta awagkine makichik
tsawantinish.
1chak tsawan
2chak tsawan
3chak tsawan
72 sacos
64 sacos
56 sacos
4chak tsawan
5chak tsawan
Ayamu: _________
2.
Muun Atamain achun ichije 48 nantagkun nuniai niina yachi Santos 4
nantagkun ewagak ichiaje Atamaintan nagkaekau. Wajupa nantagna ichiaje
Santoshash.
Ayamu: _________
28
Chichasmi
3. Jempe bakaun 12 sacos sujuk jukie S/. 1 200 nuniai Julian S/. 500 waketus.
Jempejai apatkamash. Wajupa kuwichkish Juliandaush ajawa.
4. Bernabé ajawai S/. 3 000 nuniai niina yachi Walter ajawai kampantuma
imania ewegak. Wajupa kuwichkish ajawa Walternash.
Ayamu: _________
5.
Autukai ajawai S/. 2 000 nuniai Kujancham S/. 6 000. Wajupa imania waketkiya
kuwichkish ajawa. Atukainash, Kujachmajai apatkamash.
Ayamu: _________
29
7
Takastin
Ajak akanat dekami
Dakumkamu diisagami:
Dekata:
Paampa ajakuik nantu antumai ajatia
sutagchinak tsakag wamak nejekti tusa.
Tuja dutiktsuk ajamak tsapakush esagman
tsakawai nuwigtush wamkekesh nejetsa.
Chichasmi:
Wajupa paampash ajamush ijunua.
Wajupa aentsua paampanash ajainawa.
Ashi paampa nejekmataish wajupa bukega tsupimaimita.
Batsatkamunmash paampa bukesh wajupa akikaita.
30
Wasugkamkun unuimajai
1. Augtaigmin jintinjamin ukuawai takatan inimsata akike makichik cajon yujag,
akike ekemkacheash.
Jikmauji batsaktajum juju tsentsagmaunum.
Akike batsakmauwai tesakmaunum:
Yujag
Kegketin makichik Kuntutin makichik
kijin akikai.
kijin akikai
Najag
25 kaya
36 kaya
Uyai
60 kaya
65 kaya
Achu
40 kaya
45 kaya
Kukuch
20 kaya
25 kaya
Pina
30 Kaya
34 kaya
Wajupa akika ekemkae uyaish jimag nantua nuwish.
Waji yujagkea ima kuwashtash ekemkae.
Waji yujagkea ujumkesh ekemkae. Etsegkata.
Wajuk aikume.
2.
Ekemkau.
Nugkui ajawai 2 kijin papai, nuwigtu 1/2 pina, nunuiai umayi Jorge ajawai 1
kijin najag, 1 kijin uyai nuwigtu 2 kijin achu.
a) Ashi ijumjamash Jorgesh wajupa kijinuk ajawa yujagkesh.
_______________________________________________________________
b)Mai apatka diyamash tuu betekchauwaita ijumjamu diyamash.
_______________________________________________________________
ch) Achu akike atsa najagku akikeg ekemka __________ wajupa ekemkae.
31
Chichasmi
3.
Epegkata juju utugchat dekapatai dukapnum nagkamam ujumkenum
ejetatme yutai Ucayalinmaya yayasa yutain daaji.
Jiktin
Ijumjamu
Agatai
1090 + 630 + 90
A
1372 + 53 + 605
J
177 + 320 + 1093
E
638 + 140 + 872
N
240 + 598 + 1072
U
Ayamu: _____________________________
b) Yamai dekapatai iwainakmi patsem tesakmaunum dakumka takaku.
1 500 1 550
1 600
1 650
1 700
1 750
1 800
1 850
2 000
2 050
ch) Tuwita dekapatai dukap wantinush patsem tesakmaunmash_____________
d) Tuu dekapatai betekchau yapajinua dekapatai dukap, ujumkejaish______
Tuwi yapajinua dekapatai kuwashtash, ujumkejaish. ____________________
4.
Anumtai nieva Juan aujui agakmau akiken jujuju aidaun:
Namak
Akike kijinji
kagka
7,00
pani
8,00
kusea
5,00
agaekiam
12,00
paiche
20,00
Ajawai 50 akik waji namak na
sumamainaita.
Etsegkattame jikmau.
Ayamu: _________
32
8
Takastin
Inia yujag apach
yujagjai dekami
Dakumkamu diismi:
Inia yujag
Apach yujag
Iina muunjig ikamia yujagken yuwa batsama
ajakui nuniau asa pegkeg jamamtuchu
pujusajui. Yamai tsawanta juwik apashnumia
yujag ima senchi yuwaji. Duwi kakajus jatash
achimaji, apachnumia yujag ampi ukatka
tsakapagmau yuwau asa.
Chichasmi:
Wajupa inia yujagkesh awa.
Wajupa apach yujagkesh awa.
Ashi ijumjamsh wajupa yujagkea wainme.
Makichik achu nejenish wajupa jinkayish egketua.
33
Wasugkamku unuimajai
1.
Paka tsentsagmaumun, inakmasta nagki jukim tsentsakta Katan jeen
juwaki waji sujutainum wemau. ( ,
, , )
Iwainamu wajupa nagki tsentsakume mamikiamunmash.
Wainkattaji tutupit yakaja iwainamu
Kinin paampa sujukmauji
20
18
Ikaugkamu
16
14
12
10
8
6
4
Tsawanta daaji dekatai
TUNTUAMTIN
BATAETIN
IMAPTIN
SHIMPITIN
SAKEETIN
KUGKUKTIN
0
ACHUTIN
2
Wajupa sujuke tuntuamtin _________________________
Wajupa sujeke ashish _____________________________
Waji tsawantinia ima senchish sujuke _________________
Waji tsawantai sujukne ujumkesh achutinig atsa imaptinig ________
Wajuti ujunkesh _________ sujuke.
34
Yamai niime kuwashtaji pee takamu iwainaji
2. Kinin sujuke tagkujin tsawantin sujukmau junii iwainaji.
tsawan
SHIMPITIN ASHI
2
7
8
Atash
3
5
10
12
Patu
4
2
4
3
Kuwi
2
5
4
3
22
20
15
10
5
0
Kuwi
5
Kuntin tsawantai sujukmau
Kuchi
Kuchi
30
25
Atash
SAKEESTIN
Patu
ACHUTIN KUGKUKTIN
Ijumjamu
TAGKU
AIDAU
Kuntinu daaji
3. Yamai amek kakasta juju
Muun kuntin maamu
2
15
2
Kayuk
7
12
4
Kushi
6
14
3
15
10
5
Uchi aidau namak maamu
30
25
• Paati mae 15 putun.
• Kasen mae 9 putun.
• Saan mae 18 putun.
Kuntinu daaji
Uchi tsawantai namak maamu
20
15
10
5
Paati
• Yanas mae 20 putun.
Ijumjamu
4.
Kushi
Paki
20
Aentsu daaji
35
Saan
9
Kuyuk
20
Kasen
4
Japa
Japa
ASHI
Paki
SAKEESTIN
Miuun tsawantai kuntin maamu
Yanas
ACHUTIN KUGKUKTIN
Ijumjamu
KUNTIN
30
25
Unuimagmau iwainmaMau
1.
Dakumkamu diisam agatjata wajupa etsanash mamikiawa nunu.
Ayamu: ...........
Ayamu: ...........
Ayamu: ...........
2.
Juwag ajawai 12 mijan nuniai apajin mijanji kampantuma imania patak
ajawai. Wajupa mijana apajish ajawa.
Ayamu: ...........
3.
Pablo sumake 13 kijin yujumkan, 20 kijin ajusan, 5kijin idauk 3 kijin pinan
nuwigtu 4 kijin tomate.
Ashi ijumjamash wajupa kijinna sumake.
Yutai aidau
akike kijin
Ayamu: ________________________
mama
5,00
•Wajupak akikmakne.
tomate
2,00
pina
1,00
ajus
3,00
idauk
2,00
Ayamu: ________________________
4.
Paka
tesakmaunum
mamikiata
jega
nagkijai
juwakmesh
ayamtainmash wajuk tantaume
nunu. Nagki bukchiji mamiksa
emata.
Tu jinta sutagchita. Wajupa
nagkijai wamainaita.
36
36
KEGKE YUTA
DEKAMI
3
UMIKTIN
Chichasmi:
Ashi ijumjamash wajupa kegkesh awa.
Makichik chagkinumash wajupa kegkek aimnakainta.
Wajupa nantu kegkesh tujuawa.
Kegke mackichik kijin sujamush wajupa akikaita.
Kegkesh wajukunma shijash tsapawa.
9
Takastin
Nugkui ajak amasmau dekami
Dakumkamu diisagmi:
Dekata:
Jutinak Nugkui ajaknak sujamsauwai inia muuntak
yama batsamsamunman wawa ipantua saepen
wajautijin pakajag yumiji kitatai umu ajakui. Nuni pujau
entsa ainta wekaekama tankuipin saepe jakea minaun
wainak pataetuk wekama nugkui pujamunum jegauwa
dutika shampi minash mama sujusta tama dekas
mina nawanjun amastajai nii ashi yutain untsuktatui
tusa susauwai. Nuwi nagkamas iina muunjin ajaknak
wainkau tuwajame.
Chichasmi:
Dakumkamunmash wajupa nuwa aidaush batsatua.
Waji ajakna nugkuish amasami.
Nugkui nawanjish wajupak ayi.
Yujumkash wajupa nantu wegakuig uwetaiyaita.
38
Wasugkamkun unuimajai
1.
Bertha ajawai makichik aja, nuwig ajattawai achun kampatum umayijai,
makimakichik umayig ajawagtatui 14 ajaken 6 tesakmaunum. Ijumjamash
wajupak ajawaje.
1
T
K
1
4
6
0
Ayamu: _________
2. Juwag Kajui dupajin takajak juuwawai makichik tsawantai S/. 20 wajupak
jukiti 4 semanash.
T
K
Ayamu: _________
3.
Betekmata tesakmaunum dekapatai puju agkantu aina nuwi.
a)
Waji wainme jujujai jinak
wajuk
uyukattawa
x
chik
dekapat tun.
________________________
b)Nuwigtu wajuk uyukattawa
chik.
________________________
ch) Nuwigtu wajuk uyukattawa
24
43
90
99
sam wajukattawa.
________________________
39
10
100
1000
Chichasmi
4.
Julian ajajin kam uchiji wakegawai yaigtatus ajanun achun, makichik ajawai
suptunui ajakan juk peka.
a) Wajupa ajakna ajattawa makichik uchijish.
b) Wajupa ajakna ajattawa ashi ijumjash.
5. Javier akikmawai 120 kijinun bakaun juwak S/. 15.
Wajupa akikmamaita jimajan juwakush.
Ayamu: _________
6. Janch nijatai makichik aimkamunum chimpijui 24 chimpismau makimakichik
chimpismau 125 gramos ajawai.
Wajupa gramos dekapamash amainata 3 caja nuwish.
Dora
Ayamu: _________
7. Desfile atatui, papigmanu 4chak auju yukjai juk pekamak tunuijim uchi aidau.
a)Wajupa papijam 4chak auju desfilawagtatua.
b) Ashi ayamtainmaya pujusaje kam ijunjau betekuch,
wajupa uchi ashi desfilawaje.
Ayamu: _________
40
10
Takastin
Ajak etegket unuimagmi
Dakumkamu diisagmi:
Dekata:
Iina Muunjig Duse ajakug etegkeg ajauwai duka juu ainawai:
tagkan duse, kuun duse, ipak duse, baeg duse, muun duse
nuwiyan akanjamuwai niimen diisa, ipak dusek kapantui,
tagkan dusek yamakaiyai, muun dusek pujui, baeg dusek
yampinai, kuun dusek tsachikiasmauwai. Nuwigtush duse
ajattakun tishiakug uchinak ayujachui katip yuwawai tau asa.
Chichasmi:
Dusenash wajuk akanjauwita.
Dakumkamunmash wajupa yujagkea awa.
Wajupa aentsush chagkinnash entsainawa.
Yujagkeg etegkeush wajuk pujawa.
41
Chichasagmi
1.
Muun Chimpa ajime ujumak yujamak nuniai, Antun susae 12 chagkinan
yujumkan nujai ijumjam, yamai ajawai 120 chagkin. Wajupa chagkinak ajimki
Chimpash.
Ayamu: _________
2.
Nugkuinu ajawai yakatai, nuwiyan umayin susame 6, yamai juwatkae 29
yakatai. Nagkamkush wajupak yakatai ajime.
Ayamu: _________
3.
Dakumkamu diista. Dutikam uyugmaujai takasam jikta. Wajupak ashi
ijumjamash fresa awa nunu.
Ayamu: _________
42
Chichasmi
4.
Makichik numi ajawai 5 kanawe; tuja makichik kanawen awai 3 pishakan
pasugke nuwig egketui 2 pishakan uchuchiji. Ashi ijumjamash wajupa
pishakan uchuchijish egketua.
Ayamu: _________
5.
Katan sugkujan jetemak jaak jegae
ampijatin
ampin
pujamunum
suwak
dutikam
mamiktue
jimag
kuchag uwagta juu tamauwaik, kam
imania tsawantai ashi ijumjam, 4
tsawan. Wajupa kuchaja uwagtatua
ashi ijumjamash.
Ayamu: _________
6.
Tesakmau dakumkamua nunu
diisam ejeta wajupa tsekega
ekemua dekapatai kapantui
agagmau aina dusha.
Ayamu: _________
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
43
11
Takastin
Kegke tagamu unuimagmi
Dakumkamu diisagmi:
Dekata:
Kegke
tagakuik
dutikashmak
neje
kashikmasa
muun
tautaiyai
aidau
uuma
tuwajame.Nuwigtush nuwa tsawanjin jauk
tautsa ajak jinawai tamaunum.
Chichasmi:
Jimag chagkin nu beteknum kegke aimkamu tikichia nuwi yaig
aidau chimpiju, tikichia nuwi muun aidau chimpiju dekapamash
wajukuk ima kijinush ainta.
Wajupa chagkinuma kegkenash tainiaje.
Wajupa kegkesh nugkash batsatua.
44
Wasugkamkun unuimajai
1.
Uchi ayamtainum batsatu uminainawai jiista batsatkamunun nankaemaktin
asamtai iwaja pegkeg awasami tamaunum, nunitai jintinkagtinchakam,
jintiawai jutikam batsaktajum tusa. Tuwita ikaka emaku apugmainush.
Betekmata.
Ayamu: _________
2.
Diisam anentaimsam betekmata dekapatai wegaka nunu aidau.
a)
500
b)
1 000
2 000
3
40
20
8
10
40
7
15
Ayamu: _________
3.
Anentaimsan takakum ejeta dekapatai wajukujaiya takatai ainawa
betekmata.
a)
5
,
8
,
11
,
,
,
b) 20 ,
35
,
50
,
,
,
,
,
,
,
ch) 89 , 77 ,65 ,
d) 15
,
5
,
40
,
45
20
230
Chichasagmi
4.
Katanin apaji muun Tiwi, jatai tagkijin tsentsakag jatan jigkiagtin asamtai
ayamtainmaya kuwichkin apusaje.
a) Augtaijin Yanas ijumjae 32 kuwichkin S/.10
b) Augtaijin Japish ijumjae 23 kuwichkin S/.10
ch) Augtaijin Kajekui ijumjae 40 Kuwichkin S/.10
Ayamu: _________
5.
6.
7.
Diista betekash jinki tun tepakujaii takakum.
Diista canicas betekmata atsa nunui.
Diista juju wegaku dekapat dutikam mamikiata makichik sapag keamu
jinkiu dekaskea nunu.
1 500
1 800
2 100
2 400
a Uyugkau kam imagnia.
b Uyugkau kamtun imagnia.
ch Patatkau kamchia imagnia.
d Uyugkau kamchia imagnia.
46
2 700
3 000
12
Takastin
Kegke inagka yuta dekami
Dakumkamu diisagami:
Dekata:
Kegkek
jutika
najukmatai,
umutaiya.
inagka
auja
Uchik
ayujashmauwai
yutaiyai:
inagka,
kegke
atak
Jiyam
yajaishkam
muuntak
tsakag
beekan
kuwakchai tamaunum.
Chichasmi:
Wajuk nimtinaita kegkesh.
Wajupa aentsua kegke jiyamunash yuwawa.
Dekatkau dakumkamunmash wajupa nuwa batsatua.
Inagnaku dakumkamunmash wajupa aishmankush batsatua.
47
jiyaik
Wasugkamkun unuimajai
1.
Jigtinkagtin ayamtainmaya uchi aidaun iniase waji yutainak shig yayasah
yuwinawa nuna. Dutikam jutik aikaje.
Bukin
Kashai
Bukin
Shushui
Bachig
Kagka
Kagka
Bukin
Shushui
Bukin
Kagka
Shushui
Shushui
Bukin
Kagka
Kashai
Shushui
Kashai
Kashai
Bachig
Kashai
Shushui
Bukin
Shushui
Dakumkata tutupit yakaja iwainatainum yutai wakejusa yutai aidau.
Yutai wakejusa
yutai
Wajupaita
Bukin
Kagka
Shushui
Kashai
Bachig
Diista wajuk jinkie nunu:
a) Wajina ima senchish wakejusash yuwinawa.
b) Wajupa uchish bukinnash wakejushash yuwinawa.
Ch) Wajupa uchia kashainash wakejusash yuwinawa.
48
2.
a) Tsentsakta niime juni muun diyamu dakumkamu niime.
b) Tsentsakta niime juni pipich diyamu dakumkamu susamu.
3.
Diista nime mamikiata chik sapagkeata nime inagkeagmau, dekaskea
nunu.
49
UNUIMAGMAU IWAINMAMAU
1.
Suwania waji sujutaijin ikaunmae 3 aimka chimpiamun wajin nuwig chimpijui
25 nugkatai kapantu egketui chik aimkamunmag nuwigtu, 4 chimpiamunum
30 nugkutai wigka chimpiju. Ashi ijumjamash Suwaniash wajupa nugkutainash
ikaunmae.
Ayamu: ____________
2.
Betekmata juju dekapatai.
a) 3, 6, 12, ----------,-----------------.
b) 1, 10, 30, -----------,-------------,
3.
Juwag pachinkae kuwichik ijumja, ampimatainum pegak sumakmi tamaunum,
5 aentsjai atukae: Wampash ijumjae 2 kuwichik S/. 20 aidaun nuwigtu S/. 5
kayan. Suwania ijumjae 1 kuwichik S/. 100 nuwigtu S/. 10 kaya aidaun. Tiwijam
ijumjae S/. 20 kayan. Ujukam ijumjae 1kuwichik S/. 10 nuwigtu S/. 5 kayan,
inagnamunum Yanun ijumjae S/. 23 kayan. Juwagkash wajupa kuwichkinash
jukine.
Ayamu: ____________
Yakinchijin utugchat takasmauwa nunu diisam iwainakta makichik tutupit
yakaja takatainum.
Kuwichik ijumjamu
110
100
90
Kuwashtaji
4.
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Juwag
Eampash
Suwania
Tiwijam
Aents aidau
50
Ujukam
Yanun
JUTI NUGKE
DEKAMI
Chichasmi:
Wajupa jegash wainme dakumkamunmash.
Wajupa muuntash jintanash takainawa.
Dekapagta ashi ijumjamash wajupa aents batsatua.
Jintash wajupa tsegkeajuita.
Ayamtai nainta awish wajupa jegash awa.
Wakenish wajupa jega waiti ujaimash awa.
51
4
UMIKTIN
13
Takastin
Initik batsamsamu
Dakumkamu diismi:
Dekata:
Nagkamchakug
iina
muunjig
nugka
agkantun egaka atushat kanak batsamsajui.
Nuwigtush yujag ayamunum chigki kautun
tsegasai tuku asa, entsan niija namakan
juuka yuu ajakui.
Chichasmi:
Kagka yutuijai apatkamash tuwaita ima muuntash.
Wajupa kagkak namakash batsaminta.
Wajupak namakash pegkamush awa.
Ashi ijumjamash wajupa muuntash yujainawa.
52
Wasugkamkun unuimajai
1.
Pinas sujatainum weme nuniku sumake 1 umtai uwamun uyain nuwigtu 1 litro
wiyan. Ashi ijumjamash wajupa litro sumake.
Ayamu: __________________________________
2.
Yanas nijamchin yajae10 litros, nunik juwawai jarranum yaja ipamu aidaun
ajamsatatus. Makichik jarranmak aimnawai 1 litro nuwigtu jimaituk. Wajupa
aimkaya jarranmash jukittawa.
Ayamu: __________________________________
3.
Mamas jukittawai 3 baldenum yumin aimak niina jeen, yumi atsugmau
asa, tuja makichik baldenmak aimnawai 10 litros. Wajupa litros jukittawa
Mamasash niina jenish.
Ayamu: __________________________________
53
Chichasagmi
4.
José umawai 2 tazas uyain tsawantai nuwingtu, Dukug Ipak umawai 4 tazas
tsawantai.
Wajupa
tazas
uwajaje
makichik
semana. Akike makichiktaza 1 sol,
wajupa emenkae chik nantu.
Ayamu: _________
1 tetera uyain = 4 tazas
5.
Akus sumake yumin chik uwamu botellanum aimkamun. Tujash 4 kumpagtinai.
Makishkish wajupa vaso uwajagtatua.
Felipe sumake botellas yumin litros maki makichik.
Tujash kumpaji maki makichik uwagtatui 4 vasos,
wajupak botellas yuminak atsuma sumaktasash.
1 botella de 1 uwamun
= 4 vasos
6.
Achimtikjata dekaskea nunu:
12 jimaituk yantame uwamu
4 uwamu
1 uwamu
3 uwamu
4 jimaituk uwamu
14 jimaituk uwamu
12 jimaituk uwamu
6 uwamu
7 uwamu
2 uwamu
Wagka betekaita
Ayamu: _________
54
14
Takastin
Batsatkamu najanka
batsamsamu
Dakumkamu disagmi:
Dekata:
Iina muunjig papi augmau wayamunum
uchijin tikijush egkenak najanau ainawai juti
batsatkamunak, duwi nagkamsa kuwashat
yujakji yamaikish nugka agkan amaunmag
uchi papi augmainun diisag batsatkamunak
najanainawai.
Chichasmi:
Wajupa inia jegash awa.
Amesh dekamek waji mijantinia ii batsatkamush najaneuwaita.
Ashi ijumjamash wajupa aentsuk batsatji ii batsatkamunmash.
Ashi ijumjamash wajupa uchi aujuinawa ayamtainmash.
55
Wasugkamkun unuimajai
1.
Nazarethnumia Dukug Manch jintintui yukumtan uchi aidaun yukumaunum
yaki depetmakat tusa dekapmamau asamtai. Betekmata juju tesakmaunun.
Daa
Tsawan
jintiamu
Mamais
5
Piitug
3
Pijjushkun
10
Nantip
6
Makichik nantush
wajupa takaji.
a)Wajupa horas takainawa uminmaunash uchi
aidaush.
Betekmata tesakmaunum.
b) Tsawan betekchauwaita kuwashtaji apatkamash
tsawan akantsamush.
Ayamu: _________
2.
Ariana megkaewai 22 tsawan chagkinan 10 najanak, Dasek megkaewai 4
tsawan ewagak Arianajai apatkam. Dasekash wajupa tsawantak menkaewa
chagkinan najankush.
Ayamu: _________
56
3.
Entsat megkaewai 33 tsawan 9 pinigkan najanak, Dusigkun megkaewai 5
tsawan waketus. Wajupa tsawantak takawa Dusigkujash.
Ayamu: _________
4.
Nugkui najanui pinigkan 15 tsawantai. Tuja Pijush takawai 6 tsawan pinig
najanmaun Nugkuijai, apatkamash yaita ima kuwashat najanush. Wajupa
tsawantai pinignash najanae Pijishash.
Ayamu: _________
5.
Tsugkinuanu awai 9 kubai nanegmau jakimtikjamu aidau. Nuwiya Antun
emegkatkae 4 yajag nanegmaun jakimtikjamun dutikamash Tsugkinuanash
wajupa juwatkae. Antunish wajupa yajagna emegkake.
Ayamu: _________
57
15
Takastin
Juti aentsji kakajam aidau
Dakumkami diismi:
Dekata:
Amesh dekaukum juti aentsji kakajam ajaku
aidauk juju ainawai: Daniel Dandachu
Pinchinam, Gerardo Weepiu Daikat ditai
unuimatan
chichamjukaju
aidauk
nuwi
nagkamsa awajuntik unuimaka wenaji.
Chichasmi:
Waji mijantinia juti nugkenish unuimamush wayauwaita.
Dekami waji mijantinia juti ayamtaijish wantinkauwaita.
Nagkamchakush tuu batsatkamunmak ayamtaish ujaniami.
58
Wasugkamkun unuimajai
1.
Katan, Anajai ajuinawai yujumak sujamu batsatkamu Bichankanum juju
tsawan tuntuamtin nagkaemakma duwi inimsaje wajupak sujuke nuna.
Tuwaita yujumak wekejusa yutaigmish. Juwi agaja iwainaji:
Wajupa yutaish awa nuna Katan agag anukae:
4 aents sumakaje namak yugkunamun S/. 8,00.
6 aents sumakaje Juane inagkamun S/. 10,00.
3 aents sumakaje paampa dekegmaun neje pegkamujai S/.12,00.
2 aents sumakaje paiche pegkamun S/. 10,00.
Wajupak ashi ijumjamash awa nunu tesakmaunum iwainakmi.
Dekamu
aents
Yutai aidau
Akike
patarashca
juane
takacho
pikadillo
a) Wajupa aentsnash iniasaje.
Bichankanmayanash.
Nagkamauji
b) Waji yujumkana ima senchish
paiche pegkamunaka.
3
2
1
0
Yutai sujamu aina dusha juwish
pachitkawak. Wagka.
59
Yutai aidau
Pikadillo
nuniachkush
4
Takacho
Juanenaka
5
Juane
ch) Waji yujumkana inamainaita:
6
Patarashca
Wajupak ajawa
wakejusash sumainawa.
Chichasagmi
2.
Rosa inimsae niina kumpaji ijunja papi augtaiji aidaun. Waji yakta
Ucayalinmayash wainkatasamesh wakejame tusa tamaunun atus aimkaje.
Atalaya
Aguaytia
Pucallpa
Atalaya
Aguaytia
Pucallpa
Atalaya
Atalaya
Aguaytia
Aguaytia
Aguaytia
Aguaytia
Aguaytia
Aguaytia
Aguaytia
Purus
Purus
Pucallpa
a) Shig ijumja iwainakmi Wiju tesakmaunum.
Ayamu: __________________________________
b) Jujui dekamujum iwainakta atugmau.
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Purus
Pucallpa
Aguaytia
Atalaya
0
ch)Waji yaktana ima senchish ijansatasash wakejuinawa.
Ashi ijumjamash wajupa aujin aidauna iniasaje.
Ayamu: __________________________________
60
Chichasmi
3.
Segundo agag umike wajupak heladosh sujutaijinish awa nuna.
Yutai
aidau
Kugkunti
Najag
25
35
48
Achu
18
40
23
Sekut
12
15
15
a) Helado yukugnum agkeamu, numijai wagakmaujai amukae. Wajukuna ima
kuwashtash sumainawa.
Ayamu: _________
b)Ashi helado najag nuwigtu achu kachunum chimpiamu sujukji. Wajupa
heladosh kachunum egkeamush juwake.
Ayamu: _________
4.
Dekapatai wamak uyugtaijai takasam jikta nugkanin nagkamam yaki
inagnakta.
21
3
6
7
1
2
3
61
2
6
1
UNUIMAGMAU IWAINMAM AU
1.
Juju wiju dakumkamu tesakmauwa nunu diisam aikta:
Jintinkagtin 3chak aujuinaun jintintin umike juna diisa takatan umikti tusa.
Augtai
Katan
Jempe
Paape
Esamat
Bikut
Takat augku
agatai
Takat Dekapaku
ijumku anentaimja
takatai
Takat Aentsu
Pujutji Ikamjai
Augtamu
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
a) Waji papi augtaina takatnash umikaje.
b) Waji papi augtaina ujumkesh umikaje.
ch) Yaumike nigkish takatnash waji augtaina.
Ayamu: _________________________
2.
Yaki takasmauwa nunu diisam aikta tutupit batsakam.
3.
Antuko sumake gaseosan 1 1 uwamun, makichik vasonum yaja
2
ajamakush. Wajupa aentsnash ajamainaita.
Ayamu: _________________________
4.
Lidianu awai 9 shauk, nuniai Atsasua emegkatkae 4, Lidiajaish betekak
shaukash aja. Anash wajupa shauknash emegkakme.
Ayamu _________________________
62
AJAK TSUWAMATAI
DEKAMI
Chichasmi:
Wajupa ajak tsuwamataish awa.
Wajupa tsawanta inagtaiyaita datemash.
Wajinma dekapaish umutaiyaita datemash.
Yamaish juju ajakash ayawak.
63
5
UMIKTIN
16
Takastin
Batsatkamunum jata au
Dakumkamu diisagmi:
Dekami:
Juti batsatkamujinig yamaik kuwashat jata
awai,
tikish
nugkanmaya
kaunmaunum
nagkamas yaunchkek iman jata ayachu
asamtai maak batsamsamui. Juwi muuntak
chichakush weninak epenas chicha ajakui
kaipin kujajag jatan utsumakaig tau asa
Chichasmi:
Ampijatin dekajuami wajupa aentsush nantutinish tsuwamainakush
tainawa.
Waji jata ima kuwashtash awa.
Wajupa aentsua mijantinish jainawa.
64
Wasugkamkun unuimajai
1.
Batsatkamu
Achuiminmak
kuwashat
sujamu
ayawai
nuniamunum
depetmaku jukitnume tamaunum juju apapetai 3 batsakaje.
Susana, Ana nuwigtu Taly apapejagtatui yaki depetmakat tamaunum.
a
ta
i
ek
em
a
wi
ya
la
va
do
r
ua
do
r
a
ua
do
r
r
sa
ta tai
pa ga
a
r
iso
v
le
te
iso
v
le
te
lic
us
aj
a
or
ho
3
ya
wi
ad
rn
2
v
la
o
1
lic
Juju wasugkamaunmag tuke jukiagtatui dita ujuigkajin machik waji takatain.
Dekaskea nunu sapagkeata (X)
a) Wajina tikishnash ujuigkash jumain ainawa.
b) Wasugkamtaish apapetaish nigkish wampainjaintash awash.
Ehe
Ayamu: _____________________
ch) Kampatum aents batsata nuwish kakajus ujuimainush.
Ayamu: ______________________
Chichasmi
2.
Juju dado wasugkamak nunimain, nunimainchaushkam iyaumainai.
• 5 jiktajai takuik wasugkamnawai
• 6 nagkaeki jiktasaik
• 7 jiktasaish takamainai
• 7 wakettsauk jinmainai
65
Atsa
Chichasmi
3.
Yakagta globo: Kapantujai,
samekmaujai nuwigtu yagkujai,
dutikam.
Karina globon ditsuk juwakug,
uwetkas jukittawai samekmaun.
Ayamu: _________
4.
Bertha makichik yujagken jukittawai shig ditsuk. Disam aiktajum juju chichamai.
Tuke, amain, nunichu. Jimainkaitam najag.
Jimainkaitam Manzana.
Ayamu: ................
Jimainkaitam yujag.
Ayamu: ................
Jimainkaitam paampa.
Ayamu: ................
5.
Papi augtainum ijumjaji 3 uchi dado wasugkamatnume tusa dutika 4
imania nagkimawagtatui uchish wajupak jikiajat nunu agagtasa juju wiju
tesakmaunum.
Daa
1chak
nagkimau
2chak
nagkimau
3chak
nagkimau
Luisa
Carmen
Carlos
Yaita ewagak jikiush
Yaita dekatkau 6 jikiush
Makichkiash 7 jinmainkait
66
4chak
nagkimau
Ijumnjamu
17
Takastin
Ajak tsuwamatai dekami
Dakumkamu diismi:
Dekata:
Juti ajak tsuwamataig juju ainawai: Ajeg,
Pijipin, Wais, Pijisuk, ajagke, chuchuwa,
wampu, ujushnum, shipitna, chakag. Maki
machik jatanum tsuwajatin ainawai juwi
dekata wajinma tsuwamaji: shipnum, dapi
esatjamaunum, nuwa uchigmitkamunum,
kupinamunum, tunchi wawejatuamunmash,
senchigtin asa wakanig aentsua imajuk wantina
tuwajame.
Chichasmi:
Wajupa ajakash awa.
Wajupa atushta ajakash ajataita.
Wajupa akikna sujuinawa ajak tsuwamatai aidaunash.
67
Wasugkamkun unuimajai
1.
Nazarethnumia jistamaunum kaunawaje 1 349 aents aidau, tuja 553
Muun aidau, 328 Muuntush aidau nuwigtuk uchi aidau. Wajupa uchik
jistamaunmash kaunawagme.
Ayamu: ................
2.
Imaza jistajin waji sujamunum makichik muun itae 350 chagkin yujumkan.
Nuwiyan sujuke 257 chagkin, eke sujamun epentsuk pujai juna uyumak
pujau150 nuwigtu ewagak ikaunmae. Tsawaja sujuktinush wajupa yujumkash
juwake.
3.
Ayamu: ................
Senuji, Jempejai Ijainak shiyakaje Jistatin Chipinum nunik sumakaje 5 Kagka
pegkamun muun aidaun S/. 23 tamaun, 3 kagka tsakat aidaun S/.10
makichik sumamu nuwigtu 4 awagku S/. 7 makichik juwamu. Ashi ijumag
akikmake S/. 200.
Wajupak kuwichkish ampinjash juwatua.
Ayamu: ................
68
Chichasmi
4.
Pamuk William jukie anenjauchin 420 mangos, wakegawai akanjatatus jimag
augtainum 4chak y 5chak aujun wajupak atigkat makichik augtainum.
Vilma atus mamikjae.
420
2
•
•
=
420 =
2
Luz jiikne jutika:
Jigkai aidau
420
(400 + 20)
200 + 10
210
•
•
2
Akankamu 2
Jinkie akanmain ikauwauma 2
Jinkiu
Wajuk igkugkume jinush betekash.
Jinkiu: _______________________________
Agakta tesakmaunum pujunum dekapat atsau.
3 5 x
4
21
1 4 0
6
0
69
x
210
18
Takastin
Ajak tsuwamatai ajamu
Dakumkamu diismi:
Dekata:
Ajak tsuwamatai ajakuik chichigmanum,
ipukna juki ajataiyai senchigtin ati tusa,
ipagku wegakuish yujumak yutsuk nuwajaish
tsanitsuk kashikmasa ipantaya nunika ajuma
duwi tuum tuwimamu bikisush umutia.
Chichasmi:
Ame waintaigmish waji ajaka wajawa.
Ajak numinum pempemag tsakaush wajimpia.
Waimaktasa baikua umakuish wajupa tsupikaya umutaita.
70
Wasugkamkun unuimajai
1.
Paola, Katari uyumainawai vacuna yawanu bishunu batsatkamunum nuna
mamikmainai.
a) Kuntinu kuwashtaji vacunatin.
b) Kuwashtaji vacunas dutikmain nunimainun mamikiawai juju
tsentsagmaunum.
Kuntin
Yawa aidau Mishu aidau
43
25
Ampinamu pegkeg
Tipo A
Tipo B
Tipo C
38
26
30
a) Kuwashtanu kuntin vacuna betekmata ikauwat.
Paola jikne: 25 + 43 = .........
Katari jikne: 43 + 25 = .........
Ajutjamui betek jikmau mamikiata apusamu ikaugkatin yapajintsuash
ikauwat.
b) Kuwashtaji vacuna atsumnawai betekmatin ikautanum.
Paola jutikae atus: (38 + 26) + 30 = ...........
Katari jutikae atus: 38 + (26 + 30) = ...........
Ajawai betek jikmau mamikiam tumainkait tita ajutjamuash dukap ikaugkatin
dutika ijumainai pachimka ikugmi ikauwat.
Wainkami jikmau yapajintsuash.
2. Agagta dekapaat atsau betek umiktin.
150 + = 200 +
+ 280 = 110 +
160 +
= 340 +
1 450 + (186 + 50) = (1 450 +
(80 + 53) + 1220 = (1 220 +
) + 186
) + 53
69 + (1 340 + 31 ) = 1 340 + (69 +
71
)
Juju dekapatai ikaumauk takamaina niina kumpajijai mai betek apatka
nunu ikaumau yapajia takamash betekak amainait.
47 + 233 = 47 + 220 + 13
Dekapataish wajukuwa aputumainaita ewagak jinki takuish takakum iwainakta.
123 + 50 = 123 +
66 + 280 = 140 + 140 +
3.
Uyugmau takamu dekapatai apusamua duke yapajia apusa takamu:
•Ajutjamui: 450 = 250 + 200
20 x 450 =
•
x 450
48 x 15 =
x 48
4.
Ejeta etsegmau waitjamu dekas tau.
Etseju
Waitjau
15 x 3 = 3 x 15
50 + 100 = 100 + 50
40 + 60 = 60 + 40
25 x 67 = 62 x 25
45 + 5 = 5 + 48
78 + (81 + 34) = (78 + 81) + 34
1 852 + 3 129 = 3 129 + 1 825
72
Dekaskenum
5.
Elena nuwigtu Agustín emenkaje 150 akikan chik. Elena sumake jim falda
Agustín sumake sup pantalonkan. Wajupa akikkita chik falda chik pantalón
sumamash.
Ayamu: _________
6.
Jessica sumake wej chikan chia wejtun akikan Willy wakegawai sumaktatus
yuk ichinkan betek Jessica sumakanujai. Wajupak kuwichkinak atsumawa
Willy.
Ayamu: _________
7.
Awayami takatai tun tepakujai Julio wakegawai akankatatus supchia wejtun
ajamun kam uchi. Wajupak makichkish antigkainta chik uchish.
Ayamu: _________
8.
Disam anentaimsam ejeta jikmau jujui etseju.
a) 24 x 4 + 12
•
•
3 =
b) 35 x 2 + 15
•
•
5 =
ch) 36
•
•
6 + 3 x 4 =
d) 48
•
•
8 + 4 x 5 =
73
UNUIMAGMAU IWAINMAMAU
1.
Yampan, Imichiajai dadon wasugkamak batsatui maki makichik ditak
wakejuinawai 8 jikmi tusag, agagta wajuk takakua ejemainaita 8.
2.
Ayamu: ...............
Jempe ajawai 15 achu jigkayi nuna wakejuinawai 5 kumpajijai akanja jukimi
tusag. Wajupa achua antiawa makichkish. Apatkam diista uyugmaujai
betekash jinki.
3.
Ayamu: ...............
Betek jinu tujash dekapatai niime yapajinas pujaush wajukuita ejeta.
+ 8 = 10 + 5
Ayamu: ...............
4.
Tuwaita dekapatai ikaumaunum yapajia apusamash betek jinush. Nunú
aputusta dekasek (D) Waitja nunú (W).
Dekapatai iwainamu
Waitjau
a)
3 +7 = 7 +3 --------
b)
8+ (2 + 3)= (8 + 3) + 2 --------
ch)
5 + 7 = 7 + 5
--------
d)
2+3+4= 3 + 4 + 2
--------
74
Dekaske