7 ) @ @ >
ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ داﻧﺸﻜﺪة ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕـــﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺎﻫﻨــﺮ ﻛﺮﻣــــﺎن ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎرو ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1394 ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻓﺎرﺳﻲ وﻋﺮﺑﻲ)ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي و ﺣﺮﻳﺮي ( ﺑﺎ ﻧﻮع ادﺑﻲ ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ دراﺳﭙﺎﻧﻴﺎ)ﻻﺛﺎرﻳﻮ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ( )ﻋﻠﻤﻲ -ﭘﮋوﻫﺸﻲ( ∗ دﻛﺘﺮ ﻧﺠﻤﻪ ﺷﺒﻴﺮي اﺳﺘﺎدﻳﺎر داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ زﻫﺮاﺳﻠﻄﺎﻧﻲ داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﻣﺮﻳﻢ رﺣﻴﻤﻴﺎن داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﭼﻜﻴﺪه ﻣﻘﺎﻣﺎت ،داﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺜﺮ ﻣﺼﻨﻮعِ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻛـﻪ ﻏﺎﻟﺒـﺎً در ﻃـﻲ آن ﻗﻬﺮﻣـﺎن در داﺳﺘﺎﻧﺎز راه ﺗﻜﺪي و ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي اﻣﻮر ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮد .اﻳﻦ ﻧﻮع ادﺑﻴﺎﺷﺘﺮاكﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﻧـﻮع داﺳﺘﺎﻧﻲ ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ در آن ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ واﺣﺪي ﺑﻴﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ دوران ﻣﺨﺘﻠـﻒ زﻧـﺪﮔﺎﻧﻲ ﺧـﻮد را از راه ﭼﺎﭘﻠﻮﺳـﻲ و ﮔـﺪاﻳﻲ ﻣـﻲﮔﺬراﻧـﺪ .اﻳـﻦ ﻣﺎﺟﺮاﻫــﺎدر ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺗّﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻧﺠﻴﺮوار ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘّﺼﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي در ﻋﺮﺑﻲ،ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي در ﻓﺎرﺳﻲ ،ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧـﺔ ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ اﺳـﭙﺎﻧﻴﺎ )زﻧـﺪﮔﻲ ﻻﺛـــﺎرﻳﻮ؛ ﻋـــﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣـــﺴﻲ(،ﺷـــﺒﺎﻫﺖﻫـــﺎ و ﺗﻔـــﺎوتﻫـــﺎي ﺳـــﺎﺧﺘﺎري ،ﻣﺤﺘـــﻮاﻳﻲ و ﺷﺨﺼﻴﺖﭘﺮدازي اﻳﻦ آﺛﺎر را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ .در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از روش ﻧﻤﻮﻧـﻪﮔﻴـﺮي درﺗﺤﻠﻴـﻞ ∗ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ92/3/1: ﻧﺸﺎﻧﻲ ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل: ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﻘﺎﻟﻪ93/3/31: [email protected] 182 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 ﻣﺘﻦﻫﺎي ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ و ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷـﺒﺎﻫﺖﻫـﺎي ﺳـﺎﺧﺘﺎري ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﺗﺒﻮﻳﺐ و اﭘﻴﺰودﻳﻚ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎﺳﺖ .اﻳﻦ دو ﻧـﻮع ادﺑـﻲ درونﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را ﭼﻮن :ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي،ﮔـﺪاﻳﻲ و ﻛُﺪﻳـﻪ،ﻓﻘﺮ ،دزدي ﻗﻬﺮﻣـﺎن اﺻـﻠﻲ و... دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﺔ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﻣﻴﺎن ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ و ﻣﻘﺎﻣﺎت را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ. واژهﻫـــﺎي ﻛﻠﻴـــﺪي:ﻣﻘﺎﻣـــﻪ ،ﭘﻴﻜﺎرﺳـــﻚ ،ﻻﺛـــﺎرﻳﻮ ﻋـــﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣـــﺴﻲ،ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي،ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي. -1ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻠّﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺒﺐ ﺑﻪوﺟـﻮد آﻣـﺪن اﻧـﻮاع ادﺑـﻲ وﻳﮋهاي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت و ﺗﻘﺎﺑﻞﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ.ادﺑﻴـﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ ﻧﻴﺰ در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻗﻮام وﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣـﺸﺘﺮﻛﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕــﻲ در آن ﺑﺮرﺳــﻲ ﻣــﻲﺷــﻮد .ﺑــﻪ ﮔﻔﺘﺔﺳــﻮزان ﺑــﺎس ﻧــﺖ،دلﻣــﺸﻐﻮﻟﻲ ادﺑﻴــﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘــﻲ اﻟﮕﻮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻮن ادﺑﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن اﺳﺖ .ارﺗﺒﺎط ﻫﻤـﻪﺟـﺎ وﺟـﻮد دارد و ﻫﻴﭻ رﺧﺪاد و ادﺑﻴﺎت ﻣﻨﻔﺮدي ،ﺟﺰ ﺑـﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ و راﺑﻄـﻪاش ﺑـﺎ رﺧـﺪادﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ درﺳـﺘﻲ درك ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .1ﺑﺎ ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار دادن اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ،ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮع ادﺑﻲ ﻣﻘﺎﻣـﺎت را ﻛـﻪ در ﻗـﺮن 4ﺗﺎ 6ه .ق )ﻗﺮن 12م( در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ رواج داﺷـﺖ ،ﺑـﺎ ﻧـﻮع ادﺑـﻲ ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ ﻛـﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي اوﻟﻴﺔآن در ﻗﺮن 16ﻣﻴﻼدي و در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ،ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار داد. 1ـ -1ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ادﺑﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ روﺷـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﻣﺠـﺎل ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد.ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺮﺑﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ در ﻗﺮون 4ﺗﺎ 6ه.ق ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺧـﺎص و ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻲ ﭼﻮن ﮔﺪاﻳﻲ و ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي و ﺑﻪ ﻫﺪف ﻟﻔﻆﭘﺮدازﻳﭙﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﺔ ادﺑﻴﺎﺗـﺎﻳﻦ دو ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﮔﺬاﺷﺖ .در ﭘﻲ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲاي ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻠﻞ رخ داده اﺳﺖ ،ﻇﻬﻮر ژاﻧـﺮ ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎدر ﻗﺮن16م .ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﺎي ﺗﻌﺎﻣﻞﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﻳـﺎ ﻧﺎﺧﻮاﺳـﺘﺔ ﻣﻠـﻞ ﺷـﺮق و ﻏـﺮب اﺳﺖ .ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﻧﻴﺰ ژاﻧﺮي اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ و ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 183 ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت دارد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ واﻛﺎوي آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد .ﭘـﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿـﺮ در ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي زﻳﺮ اﺳﺖ: اﻟﻒ .ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺎرﻳﺨﻲ_اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ در زﻣﺎن ﻇﻬﻮر دوﻧـﻮع ادﺑـﻲ ﻣﻘﺎﻣﻪ و ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ب.ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ و ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت)ﻋﺮﺑﻲ-ﻓﺎرﺳﻲ( و ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ )اﺳـﭙﺎﻧﻴﺎ( در ﭼﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ؟ ج.ﺳﺎﺧﺘﺎرادﺑﻲ)ﺳﺒﻚ،ﺷﺨﺼﻴﺖﭘﺮدازي ،رواﻳﺖ و زاوﻳﺔ دﻳﺪ (در دو ﻧﻮع ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ -2-1ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶ در زﻣﻴﻨﺔ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ؛از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻘﺎﻣـﻪ- ﻧﻮﻳﺴﻲ در ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﻓﺎرس اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﺣﺮﻳﺮي اﺳﺖ ،اﻣﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮﻧﻬﻴﭻ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان و ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ .در زﺑﺎن ﻋﺮﺑـﻲ ﻧﻴـﺰ ﻏُﻨﻴﻤـﻲ ﻫـﻼل در ﻛﺘﺎب اﻷدﺑﺎﻟﻤﻘﺎرن ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﺑﺎﻫﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎﻳﻲ دارﻧـﺪ،ﺗﻨﻬﺎ اﺷـﺎرهاي ﻣﺨﺘﺼﺮﻛﺮده ،اﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﺴﻂ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ .2ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻴﺮوس ﺷﻤﻴﺴﺎ در ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻧﺜﺮﻧﻴﺰﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ»ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻘﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ را ﺟـﺪ اﻋـﻼي داﺳـﺘﺎنﻫـﺎي ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ داﻧﺴﺖ)رك ﺑﻪ:ﺷﻤﻴﺴﺎ.(1387:94،ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻲﺗـﻮان ادﻋـﺎ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻣﻘﺎﻟـﺔ ﺣﺎﺿﺮ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺿﻮع و ﭘﮋوﻫﺶ ،ﺑﻜﺮ و ﺑﺤـﺚ ﻧـﻮﻳﻦ و ﺗـﺎزهاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺧـﻮر ﺗﻮﺟـﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ. -3-1ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﺪم وﺟﻮد ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﺗﺎﺑـﺎ ﭘـﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿـﺮ در ﺻﺪد اراﺋﺔ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎ و ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎﻳﻲ ﺑﺮآﻳﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻴـﺎن ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻋﺮﺑـﻲ )ﺣﺮﻳـﺮي( و ﻓﺎرﺳـﻲ )ﺣﻤﻴﺪي( ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ )زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻻﺛﺎرﻳﻮ؛ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ( از ﺣﻴﺚ ﺳـﺎﺧﺘﺎر و ﻣﺤﺘﻮا وﺟﻮد دارد. 184 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 -4-1روش ﭘﮋوﻫﺶ روش ﭘﮋوﻫﺶ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺻﺮﻓﺎً از ﻧﻮع ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و ﺳﻨﺠﺶ ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ اﺳـﭙﺎﻧﻴﺎ ﻣﻮﺳـﻮم ﺑـﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻻﺛﺎرﻳﻮ؛ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ اﺳﺖ. -2ﺑﺤﺚ -1-2ﻣﻘﺎﻣﻪ ،ﻣﻘﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﭽﺔ آن واژة ﻣﻘﺎﻣﻪ »از رﻳﺸﺔ )ﻗﺎم ﻳﻘﻮم(ﺑﻪ ﺿﻢ اول،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻗﺎﻣﺖ و ﺑﺎ ﻓﺘﺤﻪ،ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﺠﻠـﺲ و ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﮔﺎه ﻫﺮدو ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﺤـﻞّ ﻗﻴـﺎﻣﻮ ﮔـﺎه ﻧﻴـﺰ ﻫـﺮ دو ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي اﻗﺎﻣـﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ«)اﺑﻦﻣﻨﻈﻮر1997،م 354 :.و .(355ﻣﻘﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﻧﻮع ادﺑﻲ ﻧﺜﺮ ﻣﺼﻨﻮع آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺷـﻌﺮ اﺳـﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﺔ اﻋﻼي ﻟﻔﻆﭘﺮدازي و ﺳﺠﻊ در دو زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد .اﻳـﻦ ﻧـﻮع ادﺑﻲ ﺷﺒﻴﻪ داﺳﺘﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻳﻚ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻮﻫﻮم دور ﻣﻲزﻧﺪ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ او را رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ.ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﻮري داﺳﺘﺎن ﻣﻘﺎﻣـﻪ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از ﮔـﺪاﻳﻲ ،ﺧُﺪﻋـﻪ ،ﺣﻴﻠـﻪ و ﻓﺮﻳﺐ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻣﻘﺎﻣـﻪ ،رواﻳﺘـﻲ ﺑـﺮاي ﺑﻴـﺎن ﻧﻜﺘـﻪﭘـﺮدازي و ﻧـﺸﺎن دادن ﻣﻬﺎرت و اﺳﺘﺎدي در ﻗﺪرت ﻟﻐﻮي و ادﺑﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة آن اﺳﺖ.3 اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢﺑﻦﻋﻠﻲﺑﻦﻋﺜﻤﺎنﺑﻦﺣﺮﻳﺮي ﺑﺼﺮﻳﺒﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﺑـﺪﻳﻊاﻟﺰّﻣـﺎن ﻫﻤـﺪاﻧﻲ 52ﻣﻘﺎﻣـﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﺮﻓﻨﺪ ﮔﺪاﻳﺎن ﻣﻲﭼﺮﺧﻨﺪ .ﮔﺎه ﭼﻮن ﻣﻘﺎﻣﺔاﻟﺼﻨﺎﻋﻴﻪ ﺷﻜﻞ دﻳﻨـﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﮔـﺎه ﭼـﻮن ﻣﻘﺎﻣـﺔ اﻟﻘﻄﻴﻤﻴـﻪ و ﻣﻘﺎﻣـﺔ اﻟﻮاﺳـﻄﻴﻪ ﺷـﻜﻞ ادﺑـﻲ و ﻓﻜﺎﻫﻲ .ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ ﻣﻘﺎﻣـﺔ اﻟﺮﺣﺒﻴﻬﺒـﻪ ﺑـﺎدهﮔـﺴﺎري و ﻫﺮزﮔـﻲ ﻣـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ .4ﺣﺮﻳـﺮي در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪف داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ،ﺑﻠﻜﻪ آن را ﺑﻪ ﺷﻴﻮة داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي اﻫـﺪاف دﻳﮕـﺮي ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻛﺘﺎب ﺧﻮﻳﺸﭽﻨﻴﻦ ﺑﺪان اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ»:ﭘﻨﺠﺎه ﻣﻘﺎﻣﻪ،ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑـﺮ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي اﺳﺘﻮار،ﺳﺨﻦﻫﺎي ﻫﺰلﮔﻮﻧـﻪ،واژﮔﺎن درﺧـﺸﺎن و ﻟﻄﻴﻔـﻪﻫـﺎي ﭘﺮﻧﻐﺰ،ﻛﻨﺎﻳـﺎﺗﻮ اﻣﺜـﺎل ﻋﺮب و ﭘﻨﺪﻫﺎي ﮔﺮﻳﻪآور و ﺷﻮﺧﻲﻫﺎي ﺳﺮﮔﺮمﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ آن ﻧﺸﺎﻧﺪم و ﻫﻤﻪ را ﺑﺮ زﺑﺎن اﺑﻮزﻳـﺪ ﺳﺮوﺟﻲ ﺟﺎري ﻛﺮدم و رواﻳﺖ آن را ﺑﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﻤﺎم ﻧﺴﺒﺖ دادم« )ﺣﺮﻳﺮي.(9 :1365 ، ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 185 ﻣﻘﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ در ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﺿﻲ ﺣﻤﻴﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻠﺨﻲ در ﻗﺮن 6ه.ق اداﻣـﻪ ﻳﺎﻓﺖ .او ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺣﺮﻳﺮﻳﺒﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ» :ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﺣﻤﻴـﺪي ﺑـﺎ ﻣـﺴﺎﻓﺮت راوي و ﻳﺎ ﻏﺮﺑﺖﮔﺰﻳﻨﻲ او آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد .ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﭘﻴﺮﻣﺮدي اﺳـﺖ ،ﮔـﺎه در ﻟﺒـﺎس زﻧﺎن ،ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﻴﺮﻣﺮد و در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻗﻴﺎﻓﺔ ﻣﺮد ﺟﻮان و ﻏﻴﺮه ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺮدم او را ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﻋﻆ ﺧﻄﺎﺑﻪ و ﻳﺎ ﻋﻮامﻓﺮﻳﺒﻲ و ﻳﺎ ﺑﺎ اﻧـﺸﺎي ﻧﻈـﻢ و ﻧﺜـﺮ ،ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺟﻨﺒﺔ داﺳﺘﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺎت ﭼﻨﺪان ﻗﻮي ﻧﻴﺴﺖ و ﻫـﺪف اﺻـﻠﻲ ،ﭘـﺮورش ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي زﻳﺒﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺴﺠﻊ و ﻗﺮﻳﻨﻪﺳﺎزي اﺳﺖ .داﺳﺘﺎنﻫﺎ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺟﻨﺒﺔ ﻓﻜﺎﻫﻲ ،ﺗﻌﻠﻴﻤـﻲ و اﻧﺘﻘﺎدي دارد،اﻣﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي از ﺣﻴﺚ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ واﻏﻠـﺐ آﻧﻬـﺎ ادﺑـﻲ ،ﺑﺮﺧـﻲ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و دﻳﻨﻲ ،ﺑﻌﻀﻲ در وﻋﻆ و ﺧﻄﺎﺑﻪ و ...اﺳﺖ. -2-2ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ و ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﻻﺛﺎرﻳﻮ ﻧﻮع ادﺑﻲ داﺳﺘﺎﻧﻲ ،رواﻳﺖ ﻋﻴﺎري ﻳﺎ رواﻳﺖ ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ،ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺶﻓﺮمﻫﺎي رﻣﺎن أﺧﻴـﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮن 16ﻣﻴﻼدي ﺑـﻪ ﻣـﻮازات ﺗـﺄﻟﻴﻒﻫـﺎي روﺳـﺘﺎﻳﻲ در اﺳـﭙﺎﻧﻴﺎ رواج ﻳﺎﻓـﺖ»:واژة اﻧﮕﻠﻴــﺴﻲ » «picaresqueاز واژة اﺳــﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ » «picarescoﻳــﺎ » «picaresوام ﮔﺮﻓﺘــﻪ ﺷــﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي ﺻﻔﺘﻲِ اﺳﻢ » «picaroﻫﺴﺘﻨﺪ« )ﺳﻴﺒﺮ.(1389:8،ﭘﻴﻜﺎرو در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ »ﻗﻼّش ،ﮔﺪا ،دزد و وﻟﮕﺮد« آﻣﺪهاﺳﺖ و ﻣﺴﺘﺨﺪم و ﻛﺎرﮔﺮ ﺳـﺎدهاي اﺳـﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻧﺪارد و ﻣﻮرد اﺳﺘﺜﻤﺎر واﻗـﻊ ﻣـﻲﺷـﻮد .داﺳـﺘﺎن ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ ﻗـﺎﻟﺒﻲ رﺋﺎﻟﻴـﺴﺘﻲ دارد ،ﺳﺎﺧﺘﺎر آن اﭘﻴﺰودﻳﻚ و اﺑﻮاﺑﻲ اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ،از زﻧﺠﻴﺮهاي از وﻗﺎﻳﻊ ﺷﻜﻞﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺷﺨﺺ اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ( و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻫﺪﻓﻲ ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ دارد».5اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻻﺛﺎرﻳﻮ؛ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ ﭼﺎپ ﺷﺪ و آﻧﮕﺎه آﺛﺎري ﺑـﻪ ﺗﻘﻠﻴـﺪ از آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ »ﮔﻮﺛﻤﺎن آﻟﻔﺮﭼﻪ« اﺛﺮ ﻣـﺎﺗﺌﻮ آﻟِﻤـﺎن» ،زﻧـﺪﮔﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻧـﺪﻧﻲ ﻗﻼﺷـﻪ ﺧﻮﺳـﺘﻴﻨﺎ« ﻧﻮﺷﺘﺔ ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴﻜﻮ ﻟﻮﭘِﺚ دِ اوﺑﺬا و »ﻗﻼش اوﻧﻮﻓﺮه« اﺛﺮ ﮔِﺮِﮔﻮرﻳﻮ ﮔﻮﻧﺎﺛﻠﺚ از ﺟﻤﻠﺔ آﻧﻬـﺎ ﺳـﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮن 16و اواﻳﻞ ﻗﺮن 17م در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻧﺪ و اداﻣﺔ اﻳﻦ ﻧﻮع ادﺑﻲ ﺑﻌـﺪﻫﺎ در اروﭘـﺎ 186 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 )اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ،آﻟﻤﺎن و ﻓﺮاﻧﺴﻪ( ﻧﻔﻮذ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﺗﺎ ﻗـﺮن ﺑﻴـﺴﺘﻢ ﻫـﻢ آﺛـﺎري ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮة ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪ« )ر.ك؛ﻫﻤﺎن 3:ﺗﺎ .(40 ﭘﻴﻜﺎرﺳﻜِﻼﺛﺎرﻳﻮ؛زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ و ﺷﺮح ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲﻫﺎ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫـﺎي وﻳﺎﺳـﺖ. در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ،ﻛﻮدﻛﻲ ﻓﻘﻴﺮ از ﺳﻦّ 8ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ارﺑﺎﺑﺎﻧﻲ از ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ درﻣﻲآﻳﺪ و داﺳﺘﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺳﺎده ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از اﻳﻦ رﻫﮕﺬر ﻣﺠﺎﻟﻲ ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ زﺑﺎﻧﻲ ﺳﺎده و ﺑﻲﭘﻴﺮاﻳﻪ و ﻋـﺎري از ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻗﻴـﺪ و ﺑﻨـﺪ ،ﺑـﺎ ﻃﻨـﺰي ﮔﺰﻧـﺪه و ﻛﻮﺑﻨـﺪه اوﺿـﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻣﺎن ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ.6اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺳﺎل 1554م ﺗﻮﺳـﻂ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪهاي ﻧﺎﺷـﻨﺎس در ﺳﻪ ﺷﻬﺮ آﻟﻜﺎﻻ ،ﺑﻮﮔﻮس و آﻧﺘﻮرپ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺳﺒﺐ ﮔﻤﻨﺎﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه را ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﺄﻣﻞ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ :در دوران ﮔﺴﺘﺮش داﻣﻨﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳـﺪ ﻳـﺎ »اﻧﮕﻴﺰﻳﺴﻴﻮن« ﻛﻪ در آن ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑـﺎ ﻛﻠﻴـﺴﺎي روﻣـﻲ ﻧﻤـﻲﻳﺎﺑـﺪ ،ﻃﻌﻤـﺔ آﺗﺶ ﻣﻲﺳﺎزد و در ﻟﻴﺴﺖ ﺳﻴﺎه ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ،درﻣـﻲﻳـﺎﺑﻴﻢ ﻛـﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه ﻧـﻮك ﭘﻴﻜﺎن اﻧﺘﻘﺎد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻠﺐ ﻓﺎﺳﺪ ﻧُﺠﺒﺎ و رﻫﺒﺮان ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻲرود ،ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎم ﺧـﻮد را ﻣﺨﻔﻲ ﺳﺎزد وﮔﺮﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺘﻲ ﺳﺨﺖ دﭼﺎر ﻣﻲﺷﻮد» .7ﻻﺛـﺎرﻳﻮ ،ﻳـﻚ »ﺿـﺪﻗﻬﺮﻣﺎن« اﺳـﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺨﺼﻴﺖ او ﺗﺎ ﺣﺪي از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ رﻳﺸﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد .در اﻳﻦ رﻣﺎن ،ﻧﺨﺴﺖ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ و ﺗﻮﻟّﺪ ﻻﺛﺎرﻳﻮ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد )ﻛﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻫﺠﻮآﻣﻴﺰي از ﻧـﺴﺐﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﺷـﻮاﻟﻴﻪﻫـﺎ در رﻣﺎن آرﻣﺎنﮔﺮاﺳﺖ(.ﺳﭙﺲ از روزﻫﺎي ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ،دﻏﻞﺑﺎزي ،ﺗﺒﻬﻜﺎري و ﺣﻴﻠﻪزدنﻫﺎﻳﺶ ﺑـﻪ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣـﻲرود و ﺳـﺮاﻧﺠﺎم داﺳـﺘﺎن ﺑـﺎ ﺳـﺮ و ﺳـﺎﻣﺎن ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻻﺛـﺎرﻳﻮ و ازدواج او ﭘﺎﻳـﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ« )ﺗﺮاوﻳﻚ 556 :1376 ،و .(557 -3-2ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ آﺛﺎر ادﺑﻲ در ﺑﺮﻫﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣـﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨﺪةاوﺿـﺎع ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ زﻣﺎﻧـﺔ ﺧـﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﻧﻮع ادﺑﻲ ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺮدم روزﮔـﺎر ﺧﻮد و ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑـﺴﺘﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ رخ ﻣـﻲدﻫـﺪ» .از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﻧـﻮع ادﺑـﻲ داﺳﺘﺎﻧﻲ در اﺻﻞ ،در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺨﺶ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺧـﻮد ،ﻧـﻮﻋﻲ زﻧـﺪﮔﻲﻧﺎﻣـﻪ و وﻗـﺎﻳﻊﻧﺎﻣـﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ادﺑﻴﺎت ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ اﻳﻦ وﻗﺎﻳﻊﻧﺎﻣـﺔ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 187 ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﺮده اﺳﺖ« )ﮔﻠﺪﻣﻦ .(27 :1371 ،ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ ﺑﺮ ﻓﻘﺮ ،ﺑﺰﻫﻜﺎري و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ،ﺳـﻴﺮ ﺻـﻌﻮدي زﻧـﺪﮔﻲ ،ﭘﻴﻜـﺎرو ﺳـﻔﺮش ﺑـﺮاي ﮔﺮﻳـﺰ از درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ و ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ و ﻫﺠﻮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻴﺎزﻫـﺎ و ﺧﻮاﺳـﺖﻫـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﺔ ﻓﻌﺎل رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﻧﺎداران ﭘﺎﺳـﺦ ﻧﻤـﻲدﻫـﺪ ،ﻫﻤﮕـﻲ ﺑﺎزﺗـﺎب زﻣﻴﻨـﺔ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ـ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ زﻣـﺎن ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﻧﻮع داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ» .اﻳﻦ ﻃﺮز ﻧﮕﺎرش اﻧﻌﻜﺎﺳﻲ اﺳﺖ از زﻧﺪﮔﻲ اﻓـﺮادي ﻛـﻪ در اﺛﺮ اﺳﺘﺒﺪاد ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﺷﻮاريﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﭙﺎﻧﻴﻮﻟﻲ در زﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن آﻧﺎن ﻛﻪ از ﺟﻮر اوﻟﻴﺎي ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ .ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه ﺑـﺎ ﻣﻬـﺎرت ﺗــﺎم ،ﻧﻜــﺎت ﻣﺨﺘﻠــﻒ و ﺣــﺴﺎس زﻧــﺪﮔﻲ اﻓــﺮاد ﻣــﻮرد ﺑﺤــﺚ را ﻣــﻨﻌﻜﺲ ﺳــﺎﺧﺘﻪ اﺳــﺖ« )ﻛﺎﻟﻤﺖ.(1368:280، ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ داﺳﺘﺎنﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة آن از دﻳﺪﮔﺎه رﺋﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن وﺿﻌﻴﺖ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺧﻮد ﻣﻲﭘـﺮدازد؛ ﺟﺎﻣﻌـﻪاي ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻓـﺴﺎد دﺳـﺘﮕﺎه ﺳﻴﺎﺳـﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ،ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻓﻘﺮ و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﮔﺬران زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺣﻴﻠﻪﮔـﺮي و دﻏﻞﺑﺎزي ﻣﻲﭘﺮدازد .ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻻﺛﺎرﻳﻮ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ او ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة ﻗـﺸﺮ ﻣﺴﺘـﻀﻌﻒ و ﻛﺜﻴﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺧﺘﻨﺎق ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳـﺎﻳﺔ ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﻧﻈـﺎم ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ﺣﺎﻛﻢ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدة ﻛﺸﻴﺸﺎن از ﻋﻨﻮان دﻳﻦ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻗـﺪرت و ﺛـﺮوت از ﻣـﺮدم ﺑﻲﮔﻨﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪ در آن ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﺎرزي ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد ،ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه از ﺗﺮس ﻣﺠﺎزات ،ﻧﺎم ﺧﻮد را ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ ﭼـﻮن در ﺟﺎﻣﻌـﻪاي زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ داﻣﻨـﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻔﺘـﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳـﺪ آن ﮔـﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘـﻪ و ﻛﻠﻴـﺴﺎ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎﻳﻴﺮا ﻛـﻪ ﻣﻮاﻓـﻖ ﺑـﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ ،ﻃﻌﻤﺔ آﺗﺶ ﻣﻲﺳﺎزد و در ﻟﻴﺴﺖ ﺳﻴﺎه ﻗﺮار ﻣـﻲدﻫـﺪ .ﭘـﺲ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪة اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﻧﻮك ﻗﻠﻢ او ﻣﺘﻮﺟـﻪ اﻧﺘﻘـﺎد از ﻧُﺠﺒـﺎ و رﻫﺒـﺮان ﻣـﺴﻴﺤﻴﺖ اﺳـﺖ ،از ﻛﺘﻤـﺎن ﻧـﺎم ﭼﺎرهاي ﻧﺪارد. ﻣﺼﺪاق ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ ادﺑﻴـﺎت ﮔﻠـﺪﻣﻦ را ﻣـﻲﺗـﻮان در آﺛـﺎر ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻧﻴـﺰ ﻳﺎﻓـﺖ. ﺣﺮﻳﺮي در دورة ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ؛ دورهاي ﻛﻪ ﻓـﺴﺎد ،اﺧﺘﻨـﺎق 188 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 و ﺳﺮﻛﻮب ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﻣﺮدم در وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ .اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي اﻧﻌﻜﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ و ﺳـﺒﺐ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﺮﻳﺮي ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ و اﻧﺘﻘﺎدي ،ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﻜـﺸﺪ ﻛـﻪ از راه ﮔـﺪاﻳﻲ و ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي روزﮔﺎر ﺑﮕﺬراﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ»:ﺣﺮﻳﺮي ﻛﺎﺳﺘﻲﻫـﺎ و ﻧﻘـﺎﺋﺾ ﺟﺎﻣﻌـﺔ ﺧـﻮﻳﺶ را از زﺑﺎن اﺑﻮزﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺴﺨﺮﮔﻲ و ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑـﺎ ﺗﻠﺨـﻲ و ﻣـﺮارت ﺑـﺎزﮔﻮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ .در واﻗﻊ ،در ﭘﺸﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺴﺨﺮهﻛﻨﻨﺪه و اﺳـﺘﻬﺰاﮔﺮ ﺷﺨـﺼﻴﺖ اﺑﻮزﻳـﺪ ﻋﻤـﻖ دردﻧﺎك و اﺳﻒاﻧﮕﻴﺰ ﻗﻠﺐ وي را ﻣﻲﺗﻮان دﻳﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﺣﻤﻠـﺔ ﺻـﻠﻴﺒﻲﻫﺎﺑـﻪ ﺷﻬﺮﺷـﺒﻪ درد آﻣﺪه و وي را آواره ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ« )ﻧﺎﻇﻤﻴﺎن.(25 :1370، ﻗﺎﺿﻲ ﺣﻤﻴﺪاﻟﺪﻳﻦ در زﻣﺎن ﺗﺮﻛﺎن ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ ﻣﻲزﻳـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در اﻳـﺮان آن روزﮔـﺎر، ﺗﻌﺼﺒﺎت دﻳﻨﻲ ،ﻇﻠﻢ و ﻓﺴﺎد و ﻗﺸﺮيﮔﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد و ﻋﺎﻣـﺔ ﻣـﺮدم در ﺷـﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ،وﻟﻲ ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ اﻳـﻦﻛـﻪ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪة ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﺧـﻮد را در ﺧـﺎور زﻣـﻴﻦ ـ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺷـﻬﺮ ﺧﺮاﺳـﺎن ـ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ ،از اﻳـﻦ رو ،روح دﻧﺎﺋـﺖ و ﺣﻴﻠـﻪﮔـﺮي و اﻧﺘﻘـﺎد در ﻣﻘﺎﻣﺎت او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ.اﻛﺜـﺮ ﻣﻘﺎﻣـﺎت او ﺑـﺎ ﻛُﺪﻳـﻪ و ﺗﻜـﺪي ﻛـﺎري ﻧﺪارد و در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﮔﺪاﻳﻲ آﻣﺎده اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ از آن ﻃﻔـﺮه رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ. ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ ﺣﻤﻴﺪي در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛـﺮد ،ﺑﺎﻋـﺚ ﺗﻠﻄﻴـﻒ ﻋﻨﺎﺻـﺮي ﭼـﻮن ﮔﺪاﻳﻲ و ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي وﺣﺘّﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻧﺘﻘﺎدي در ﻣﻘﺎﻣﺎت او ﺷﺪه اﺳﺖ. -4-2ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎ و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎرﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ ،اﭘﻴﺰودﻳـﻚ اﺳـﺖ و از ﭼﻨـﺪ ﺑﺨـﺶ ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﺷـﺪه ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﺑﺨـﺶ آن دورهاي از زﻧﺪﮔﻲ ﻻﺛﺎرﻳﻮ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻣﺜﻼً »ﻻﺛﺎرﻳﻮ وﻛﺸﻴﺶ ،ﻻﺛﺎرﻳﻮ و ﻧﺠﻴﺐزاده، ﻻﺛﺎرﻳﻮ و راﻫﺐ ﻓﺮﻗﺔ ﻣﺮﺳﺪ ،ﻻﺛﺎرﻳﻮ و ﻛـﺸﻴﺶ آﻣـﺮزشدﻫﻨـﺪه ،ﻻﺛـﺎرﻳﻮ در ﺧـﺪﻣﺖ ﺟﻨـﺎب ﻗﺎﺿﻲ ﻋﺴﮕﺮ ،ﻻﺛﺎرﻳﻮ و داروﻏﻪ« .اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ آن ﺑﺎ ﺗﺒﻮﻳـﺐ و ﺑـﺎبﺑﻨـﺪي ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻓﺎرﺳـﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي ﺷﺎﻣﻞ 24ﻣﻘﺎﻣﻪ ﻣﺜﻞ اﻟﻤﻘﺎﻣـﺔ اﻷوﻟـﻲ: ﻓﻲ اﻟﻤﻠﻤﻌﺔ ،اﻟﻤﻘﺎﻣﺔ اﻟﺜّﺎﻧﻴﺔ ﻓﻲ اﻟﺸّﻴﺐ و اﻟﺸّﺒﺎﺑﻮ ...اﺳﺖ؛ ﻣﻘﺎﻣـﺎﺗﺤﺮﻳﺮي ﻧﻴـﺰ در 50ﻣﻘﺎﻣـﻪ ﻣﺜـﻞ ﻣﻘﺎﻣﺔ اﻟﺼﻨﻌﺎﻧﻴﺔ ،ﺑﻐﺪادﻳﺔ ،اﻟﻜﺮﺟﻴﺔ ،اﻟﺼﻮرﻳﺔ ،اﻟﻄﻴﺒﻴﺔ ،اﻟﺘﻔﻠﻴﺴﻴﺔ و ...اﺳﺖ. ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 189 ﺟﻨﺒﺔ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛـﻪ ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﺑـﻪ ﺷـﻨﻴﺪن اداﻣـﺔ آن ﻣﻴـﻞ و رﻏﺒﺖ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﺟﻨﺒﺔ داﺳﺘﺎﻧﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳﺖ .در ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﻜﺎرو)ﻻﺛﺎرﻳﻮ( ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮدﻛﻪ زﻧﺠﻴﺮوار اﻳـﻦ اﺑﻮاب ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘّﺼﻞاَﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎي داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد ،اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي و ﺣﻤﻴﺪي ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﻬﺠﺮﻳﺎن ﻣﺘﻔﺎوت را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ. -5-2ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ -1-5-2رواﻳﺖ و زاوﻳﺔ دﻳﺪ زاوﻳﺔ دﻳﺪﺳﺒﻚ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪة ﻳﻚ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﺳﺖ ﻛﻬﺒـﻪ ﻣـﺪد آن ﺷﺨـﺼﻴﺖﻫﺎ،ﮔﻔﺘﮕﻮﻫـﺎ و وﻗــﺎﻳﻊ راﻛــﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋــﺎً رواﻳــﺖ ﻳــﻚ اﺛــﺮ را ﺷــﻜﻞ ﻣــﻲ دﻫﻨﺪ،ﺑــﻪ ﺧﻮاﻧﻨــﺪه ﻋﺮﺿــﻪ ﻣــﻲ ﻛﻨﺪ«)آﺑﺮﻣﺰ(336 :1387،؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ » ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ رواﻳـﺖ داﺳﺘﺎن اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨﺪ و درﻳﭽﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ ﺗﺎ او از آن درﻳﭽـﻪ ﺣﻮادث داﺳﺘﺎن را ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﺑﺨﻮاﻧﺪ«)داد.(1380:259، زاوﻳﺔ دﻳﺪ در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي ،از ﻧﮕﺎه راوي ﺳـﻮم ﺷـﺨﺺ ﻧـﺎﻇﺮو ﺑـﻲﻧـﺎم اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻋﻨﻮان »دوﺳﺘﻲ ﻣﺨﻠﺺ«ﻣﻌﺮّﻓﻴﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺣﻮادث ﻣﻲﭘـﺮدازد و ﺧـﻮد در ﺟﺮﻳـﺎن آﻧﻬﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻘـﺶ راوي در ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﺣﻤﻴـﺪي در ﺣـﺪ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻟﻐﻮي ﻛﻪ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ)ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ و ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺷﺨـﺼﻲ در ﻣﺠﻠﺴﻲ اﻳﺮاد ﻣﻲﻛﻨﺪ (،ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و آن ﺳﺨﻨﺮان در ﻫﻴﺄت راوي در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي ﺑﻪ ﻧﻘﻞ داﺳﺘﺎنﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد. اﻟﻤﻘﺎﻣﺔ اﻷوﻟﻲ:ﻓﻲ اﻟﻤﻠﻤﻌﺔ: »ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد ﻣﺮا دوﺳﺘﻲ ﻛﻪ در ﺣﻀَﺮ ﺟﻠﻴﺲ ﻣﻦ ﺑﻮد و ﻫﻤـﺪم ﺑـﻮد و در ﺳـﻔﺮ اَﻧـﻴﺲ ﻫﻢ و ﻏﻢ) «...ﺣﻤﻴﺪي ﺑﻠﺨﻲ.(7 :1344، 190 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ راوي در ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي» ،ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﻤﺎم« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ زاوﻳـﺔ دﻳـﺪ ﺳـﻮم ﺷﺨﺺ ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻲﭘﺮدازد .ﺣﺮﻳﺮي راوي را در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻌﺮّﻓﻴﻤـﻲﻛﻨـﺪ و از ﻣﻘﺎﻣﺔ اول،ﺷﺮح ﻣﻘﺎﻣﺎت از زﺑﺎن او ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد و در آﻏﺎز ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﻪ ﻧﺎم اوذﻛﺮ ﻣﻲﮔﺮدد: ﺣﺪثَ اﻟﺤﺎرثُ ﺑﻦُ ﻫﻤﺎمٍ و ﻗﺎل... اﻣﺎ راوي ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ ﻋـﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣـﺴﻲ ،اول ﺷـﺨﺺ ﺷـﺮﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه و ﺧـﻮد ﻗﻬﺮﻣـﺎن داﺳﺘﺎن اﺳﺖ.ﺷﺨﺼﻲ داراي ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺨّﺺ ﻛﻪ در آﻏﺎز داﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﭘـﺮدازد و ﺣﻮادث ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ از زﺑﺎن اﻳﻦ راوي ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻪ از ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﻲرود ،ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﺷﻮد. ﻣﺸﺨّﺺ ﺑﻮدن راوي داﺳﺘﺎن و ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﺧﻮد در ﻫﻤﺎن ﻓﺼﻞ اول»:ﻧﺎم ﺑﻨﺪه ﻻﺛﺎرﻳﻮ ﺗﻮرﻣـﺴﻲ اﺳﺖ.ﻣﻦ ﭘﺴﺮ ﺗﻮﻣﻪ ﮔﻨﺰاﻟﺲ و اﻧﺘﻮﻧﺎ ﭘﺮز ﻫﺴﺘﻢ.در رودﺧﺎﻧﺔ ﺗﺮﻣﺲ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎز ﻛـﺮدم و ﺷــــﻬﺮﺗﻢ را ﻫــــﻢ از ﻫﻤــــﻴﻦ رودﺧﺎﻧــــﻪ ﮔﺮﻓﺘــــﻪام«)زﻧــــﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋــــﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣــــﺴﻲ، .(18: 1391 -2-5-2ﺷﺨﺼﻴﺖﭘﺮدازي ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻫﺮ داﺳﺘﺎن ﻳﺎ ﻣـﺘﻦ رواﻳـﻲ ﺑـﺎ ﮔﻔﺘـﺎر و رﻓﺘﺎرﺷـﺎن روﻧـﺪ رواﻳﺖ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ.در ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ داﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮي ﺷﺨﺼﻴﺖﻫـﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي اﺻـﻠﻲ )ﻗﻬﺮﻣـﺎن( و ﻋـﺪهاي ﻧﻴـﺰ ﺷﺨـﺼﻴﺖﻫـﺎي ﻧﻴﻤﻪاﺻﻠﻲ و ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ. -1-2-5-2ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻗﻬﺮﻣﺎن اﺻﻠﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺣﻤﻴﺪي ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺎﺷﻨﺎس اﺳﺖ ﻛﻪ راوي ﺗﺼﺎدﻓﺎً ﺑﺎ او آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺷـﻮد و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از او ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ،رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﭘﻴﺮي ژﻧﺪهﭘﻮش ﺑﺎ ﻋـﺼﺎﻳﻲ در ﻣﺸﺖ و اﻧﺒﺎﻧﻲ در ﭘﺸﺖ ،ﮔﻠﻴﻤﻲ در ﺑﺮ و ﻛﻼﻫﻲ در ﺳﺮ اﺳﺖ»:او ﻓﺮدي اﺳﺖ ﺧﻮشﻣـﺸﺮب و ﺑﻴﺎن و ﺑﺴﻴﺎرﺳﻔﺮ ﻛﻪ از ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﺷﻬﺮي دﻳﮕﺮ ﺑـﻪ درﻳـﻮزﮔﻲ ﻣـﻲرود؛ ﮔـﺎه ﺑـﺮ ﻣﻮﻗـﻒ ﺗﻌﻠـﻴﻢ ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ و ﮔﺎه ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ« )ﺧﻄﻴﺒﻲ .(578 :1386،ﻫﺮ داﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻣﻮﺿـﻮع، ﻳﻚ ﻗﻬﺮﻣـﺎن اﺻـﻠﻲ ﻣﺨـﺼﻮص ﺑـﻪ ﺧـﻮد دارد .ﮔـﺎﻫﻲ ﻧﻴـﺰ ﻗﻬﺮﻣـﺎن دﻳﮕـﺮي ﺑـﺎ او ﻫﻤﻜـﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ.ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي ﻧﻴﺰﺷﺨﺼﻴﺘﻲ داﺋﻤﻲ و ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮزﻳﺪ ﺳـﺮوﺟﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 191 ﺟﺮﻳﺎن ﺛﺎﺑﺘﻲ را در ﻣﻘﺎﻣﺎت دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻲﻛﻨﺪو در ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ ﺷﺨـﺼﻴﺖ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ ﻇﻬـﻮر ﻣﻲﻛﻨـﺪ .در ﻣﻘﺎﻣـﺔ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ )ﺻـﻨﻌﺎﻧﻴﻪ( ،ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه ﺑـﻪ آﺷـﻨﺎﻳﻲ دو ﺷﺨـﺼﻴﺖ)راوي و اﺑﻮزﻳـﺪ ﺳﺮوﺟﻲ(اﺷـﺎره ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﺷﺨـﺼﻴﺖ ﻗﻬﺮﻣـﺎن اﺻـﻠﻲ داﺳـﺘﺎن )اﺑﻮزﻳـﺪ ﺳـﺮوﺟﻲ( را روﺷـﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﻣﻘﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي او را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺪاي ﺷﺤﺎذي ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻫﻤـﺴﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ از ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﺷﻬﺮي دﻳﮕﺮ ﻣﻲرود ،ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴـﺰ در ﻟﺒـﺎس رﻫﺒﺎﻧﺎن و ﺣﺘّﻲ ﮔﺎﻫﻲ در ﻫﻴﺒﺖ ﻳﻚ ﭘﻴﺮزن ﮔﺪا ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﻫـﺰار ﺣﻴﻠـﻪ و زﺑـﺎنﺑـﺎزي، ﻧﻈﺮ ﻋﺎم و ﺧﺎص را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨـﺪ ،ﻋﻘـﻞ ﻣـﺮدم را ﻣـﻲدزدد و ﭘـﺲ از ﺧـﺎﻟﻲ ﻛـﺮدن ﺟﻴﺐ آﻧﻬﺎ ،در ﺻﺪد ﻓﺮار ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ. ﺷﺨــﺼﻴﺖ اﺻــﻠﻲ در ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ،ﻋــﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣــﺴﻲ ،ﺧــﻮد ﻗﻬﺮﻣــﺎن و راوي داﺳــﺘﺎن ﻳﻌﻨــﻲ)ﻻﺛــﺎرﻳﻮي ﺗﻮرﻣــﺴﻲ(اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻛُ ـﻞّ ﭘﻴﻜﺎرﺳــﻚ ﺣــﻮل ﻣﻘــﺎﻃﻊ ﻣﺨﺘﻠــﻒ زﻧــﺪﮔﻲ او ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ ،اﻣﺎ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻴﺎز داﺳﺘﺎنِ ﻋﺼﺎﻛﺶِ ﺗﻮرﻣﺴﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎن اﺻـﻠﻲ داﺳـﺘﺎن ﻓﻘﻂ ﻧﻘﺶ راوي را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و آﻧﭽـﻪ ﻛـﻪ از ﺣﻴﻠـﻪﮔـﺮي و ﭼﺎﭘﻠﻮﺳـﻲ ارﺑـﺎب ﺧـﻮد ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ،ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻣﺜﻼً در داﺳﺘﺎن ﻻﺛﺎرﻳﻮ و ﻛﺸﻴﺶ آﻣﺮزﻧﺪه،ﻻﺛﺎرﻳﻮ ﺻﺮﻓﺎً راوي ﺣﻴﻠـﻪﻫـﺎ و ﻓﺮﻳﺐﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ارﺑﺎب و داروﻏﻪ رخ ﻣﻲدﻫﺪ. -2-2-5-2ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫـﺎي ﻓﺮﻋـﻲ در داﺳـﺘﺎن ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ ﻣﺘﻌﺪدﻧـﺪ؛ زﻳـﺮا ﻻﺛـﺎرﻳﻮ در ﻫـﺮ ﻗـﺴﻤﺖ از زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ )ارﺑﺎب( ارﺗﺒـﺎط دارد؛ ﻣﺜـﻞ ﭘﻴﺮﻣـﺮد ﻧﺎﺑﻴﻨـﺎ ،ﻛـﺸﻴﺶ ،داروﻏـﻪ، ﻧﺠﻴﺐزاده ،آﻣﺮزشﻓـﺮوش ،ﻗﺎﺿـﻲ ﻋـﺴﮕﺮ( .ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در آﻏـﺎز داﺳـﺘﺎن ،زﻧـﺪﮔﻲ در ﻣـﻮرد ﭘﺪرش ﺗﻮﻣﻪ ﻛﻨﺜﺎﻟﺲ ﺻﻔﺤﺎت اﺑﺘﺪاﻳﻲ داﺳﺘﺎن اﻃّﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﻘـﻂ ﻣﻌﺮّﻓـﻲ اﺳـﺖ و در ذﻳﻞ ﺷﺨﺼﻴﺖﭘﺮدازي ﺟﺎي ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد .اﻣﺎ ﻣﺎدر ﻻﺛﺎرﻳﻮ ،آﻧﺘﻮﻧﺎ ﭘﺮث ،ﻧﻘـﺶ ﻓﺮﻋـﻲ در داﺳـﺘﺎن دارد ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﭘﻴﺮﻣﺮد ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ،اوﻟﻴﻦ ارﺑﺎب ﻻﺛﺎرﻳﻮ ،ﻣﻲﺳﭙﺎرد و ﭘﺪر ﺧﻮاﻧﺪة ﻻﺛـﺎرﻳﻮ وﭘـﺪرش ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻤﺮﻧﮓ در داﺳﺘﺎن دارﻧﺪ ،از ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ. 192 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪاﺻﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻫﻤﺴﺮ و ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻮزﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺘﻴﺎر او ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ و وي را در رﺳـﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﻛﻪ ﮔﺎه ﻓﺮﻳﺐ ﻣﺮدم ﻋـﺎدي و ﮔـﺎه ﻓﺮﻳـﺐ ﺷﺨـﺼﻴﺖﻫـﺎي ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ اﺳـﺖ ،ﻳـﺎري ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،وﻟﻲ در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪيﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺮﻧﮓ و ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس ﻫـﺴﺘﻨﺪ و اﻏﻠﺐ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺮدم و ﻳﺎ ﺟﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﺳﻴﺴﻪﭼﻴﻨﻲﻫﺎي ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳـﺘﺎن ﺑـﺎ او ﺷـﺮﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد. -6-2زﺑﺎن در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺟﻨﺒﺔ ادﺑﻲ و ﻟﻔﻆﭘﺮدازي،رﻋﺎﻳـﺖ ﺳـﺠﻊ و ﺗﻜﻠّـﻒ زﺑـﺎن ﺑـﺴﻴﺎر اﻫﻤﻴـﺖ دارد. ﺣﺮﻳـــﺮي ﻣﻘﺎﻣـــﺎت ﻣﺘﻌـــﺪدي را ﺑـــﻪ اﻳـــﻦ ﻣﻮﺿـــﻮع اﺧﺘـــﺼﺎص داده اﺳـــﺖ .او اﻳـــﻦ ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻲ)ﻟﻔﻆﭘﺮدازي( را ﺑﻪ اﺑﻮزﻳﺪ ﺳﺮوﺟﻲ واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﺪ.ﺑـﺮاي ﻧﻤﻮﻧـﻪ در ﻣﻘﺎﻣـﺔ ﺑﻴـﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻲﻧﻘﻄﻪاَﻧﺪ: »اﻟﺤﻤﺪ ﷲِ اﻟﻤﻤﺪوحِ اﻷﺳﻤﺎء .اﻟﻤﺤﻤـﻮدِ اﻵﻻء .اﻟﻮاﺳـﻊِ اﻟﻌﻄـﺎء.ﻣﺎﻟِـﻚِ اﻷﻣـﻢِ .وﻣـﺼﻮرِ اﻟـــﺮّﻣﻢِ .وأﻫـــﻞِ اﻟـــﺴﻤﺎحِ واﻟﻜـــﺮَمِ .أدرك ﻛـــﻞﱠ ﺳِـــﺮٍ ﻋِﻠﻤـــﻪ .ووﺳِـــﻊ ﻛـــﻞﱠ ﻣـــﺼِﺮٍ ﺣِﻠﻤﻪ)«...ﺣﺮﻳﺮي.(236 :1980، اﻳﻦ ﺳﺒﻚ زﺑﺎن ﻣﺘﻜﻠّﻒ ،در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد: »اي ﭘﻴﺮ از ﭘﻴﺮي ﻣﺮ ﺷﻜﻮﻓﺔ ﺳﭙﻴﺪﻣﻮﻳﻲ را ﺳﻨﮕﻲ ﻧﻴﺴﺖ و از ﺟﻮاﻧﻲ ﮔﻞ ﺳـﺮخروﻳـﻲ را ﻧﻨﮕﻲ ﻧﻴﺴﺖ .ﻧﺸﻨﻴﺪهاي ﻛﻪ از ﮔﺎو ﭘﻴﺮ ﻛِﺸﺖ ﺣﻨﻄﻪ و ﺷﻌﻴﺮ ﻧﻴﺎﻳﺪ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاي ﻛـﻪ ﺧـﺮِ ﭘﻴـﺮ ﺟﺰ ﻋﻠﻒ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺎرد،اﮔﺮﭼﻪ روز ﭘﻴﺮي ﻏﺎﻳﺖ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﻫﺰار روز ﭘﻴـﺮي در ﺑﻨـﺪ ﻳﻚ ﺷﺐ ﺟﻮاﻧﻲ اﺳﺖ«)ﺣﻤﻴﺪي ﺑﻠﺨﻲ.(16 :1346، اﻳــﻦ وﻳﮋﮔــﻲ ﻣﻘﺎﻣــﺎت ﺣﺮﻳــﺮي و ﺣﻤﻴــﺪي )ﺗــﺼﻨّﻊ( ﺑــﺎ وﻳﮋﮔــﻲ ﭘﻴﻜﺎرﺳــﻚ )ﻋــﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ( در ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣـﺔ ﻣﺘـﺮﺟﻢ اﻳـﻦ اﺛـﺮ ،ﺳـﺒﻚ ﻧﮕـﺎرش ﻛﺘـﺎب، ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و ﺳﻄﺤﻲ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻏﺮﺑﻲ ،زﺑﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ و ﺑﻪ ﻗـﻮل ﻣـﺎ، زﺑــﺎن ﻛﻮﭼــﻪ و ﺑــﺎزار اﺳــﺖ )زﻧــﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋــﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣــﺴﻲ .(6 :1357،زﺑــﺎن ﻫﻤــﺎن زﺑــﺎن و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻗــﺮن ﺷــﺎﻧﺰدة ﻣــﻴﻼدي )زﺑــﺎن ﻛﺎﺳـﺘﻴﻠﻲ و ﻣﺤــﺎورة روزﻣـﺮّة دوران( ،ﺑــﻲﭘﻴﺮاﻳــﻪ، ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 193 ﺑﻲﺻﻨﺎﻋﺖ ادﺑﻲ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺳﺖ.راوي داﺳﺘﺎن »ﻻﺛـﺎرﻳﻮ« ﻛـﻪ از ﻫﻤـﺎن ﻛـﻮدﻛﻲ در ﻛﻮﭼـﻪ و ﺑﺎزار و در ﺳﺮاي ارﺑﺎﺑﺎن ادب آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،در رواﻳﺖ ﮔﻮﻳﺸﻲ ﺧﻮد ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ از ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪﮔﺮيﻫﺎ را در ﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰد .اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ ﺷﺨـﺼﻴﺖﻫـﺎي داﺳﺘﺎن ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺳﻤﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد زﺑﺎن وﻳﮋة ﺧﻮﻳﺶ را دارﻧﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺒﻚ زﺑﺎن آﺛﺎر ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ذﻛﺮ ﺷﺪ ،زﺑﺎن در اﻳﻦ آﺛﺎر ﻧﻘﺶ دﻳﮕﺮي ﻧﻴـﺰ دارد و آن روﺷﻲ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓـﺖ وﺟـﻪ و ﻣﻨﺒـﻊ درآﻣـﺪ ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲ ﺷـﻮد .اﻳـﻦ وﻳﮋﮔـﻲ در اﻛﺜـﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻻﺛﺎرﻳﻮ و ارﺑﺎﺑﺎﻧﺶ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل از ﮔﺪاي ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺟـﺎدوﻳﻲ ﻛﻠﻤـﺎت را ﻣــﻲآﻣــﻮزد .اﻳــﻦ ﻛﻠﻤـﺎت ﺑــﻪ ﭘــﻮل ﺻــﺪﻗﻪدﻫﻨــﺪﮔﺎن ﺑـﻲﺧﺒــﺮ از ﻫﻤــﻪ ﺟــﺎ ﺗﺒــﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ)ر.ك:ﺳﻴﺒﺮ 23 :1389،و (24؛ اﻣﺎ ﺣﺮﻳﺮي آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫـﺪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲﻫـﺎي زﺑـﺎﻧﻲ وادﺑﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬارد ،از ﺷﺨـﺼﻴﺖ اﺑﻮزﻳـﺪ ﻛﻤـﻚ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و ﺗﻨﻬـﺎ ﻫﻤﺮاﻫـﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻇﺎﻫﺮي اﺑﻮزﻳﺪ ﺑﺎﺷﻨﻴﺪن ﺳﺨﻨﺎن ادﺑﻲ از زﺑﺎن او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺟﻤﻊ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد ﺗـﺎ در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪاي را ﻛﻪ ﺣﺮﻳﺮي ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ ،از ﺗﻘﺎﺑـﻞ رﻓﺘـﺎر اﺑﻮزﻳـﺪ و ﺣﺎﺿـﺮان در ﻣﺠﻠـﺲ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآورد.در ﻣﻘﺎﻣﺔ ﺳﻮم )اﻟﺪﻳﻨﺎرﻳﻪ( اﺑﻮزﻳﺪ دﻳﻨﺎر را ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﺪ و ﺑﺎر دﻳﮕـﺮاو را ﻣﻲﻧﻜﻮﻫﺪ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دو دﻳﻨﺎر از ﺣﺎرث درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ: »ـ ﭼﻪ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﺖ آن ﻃﻼي زردرﻧﮕﻲ ﻛﻪ زردياَش ﻧﻴﻜﻮ و ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ.ﺳـﻴﺎح و ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دور و ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ. ـ ﺣﺘّﻲ اﮔﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎﻧﺶ ﻧﺎﺑﻮد وﻳﺎ ﺳﺴﺖ و ﺿـﻌﻴﻒ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ ،آﻓـﺮﻳﻦ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻃـﻼ و زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻃﺮاوت آن«)ﺣﺮﻳﺮي 82 :1389 ،و.(83 ﺑﻌﺪ از ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﺎﻟﺒﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ آن ﻣﻲﭘﺮدازد و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺳﻜّﻪ و دﻳﻨﺎر ﻣﺜﻞ ﻣﻨـﺎﻓﻖ ،دوروي و ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه اﺳـﺖ:ﺧـﺴﺮان و ﻧـﺎﺑﻮدي ﺑـﺎد ﺑـﺮ آن ﭼﻴـﺰي ﻛـﻪ ﻓﺮﻳﺒﻨـﺪه و دوروﺳـﺖ؛ زردرﻧـﮓِ دوروﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﻓﻖ اﺳﺖ) ...ﻫﻤﺎن(. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ،ﺑﺎز از ﻃﺮﻳﻖ ﻟﻔﻆﭘﺮدازي دﻳﻨﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد و زﻧﺪﮔﻲاَش را ﻣﻲﮔﺬراﻧﺪ. در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي ﺳﺨﻨﻮري و ﻟﻔّﺎﻇﻲ ﺗﻨﻬﺎ راه و وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي ﮔﺬران زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ. 194 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 »ﭘﻴﺮ ﻣﻨﺰوي زﺑﺎن ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮﮔﺸﺎد و آﻏﺎز ﺳـﺨﻦ ﺑﺮداﺷـﺖ و ﮔﻔـﺖ:اي ﺑﺤـﻮر ذُرﻳـﺖ و ﺑﺪورﺣﺮﻳﺖ! اﻳﻦ ﻃﺮب از ﻛـﺪام رودﺳـﺖ و اﻳـﻦ رﻗـﺺ ﺑـﺮ ﻛـﺪام ﺳـﺮود؟!ﭘﻴـﺮ ﺳـﻮر آن ﺻﻮرﺑﺮﺧﻮاﻧﺪ و اﻳﻦ ﻏُﺮَرِ درر ﺑﺮﻓﺸﺎﻧﺪ .ﻫﺮ ﻳﻚ در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﻴﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ و در ﺗﺮﻓّﻊ آن درﺟـﺎت ﻫﺮﻳﻚ از ﺑﻀﺎﻋﺖ ﻣﺰﺟﺎت ﺧﻮد ﺧﺠﻞ ﺷﺪ ...ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺒﻴﻚ اﺟﺎﺑﺖ زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﻦ وآﻧﭽﻪ در وي اﺳﺖ ،ﻓﺪاي ﺗُﺴﺖ و ﺳﺮو آﻧﭽﻪ ﺑﺮ وي اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﺎي ﺗـﻮ .ﭘﻴﺮﺑـﺪﻳﻦ ﺟـﻮاب ﻣﺘﻨـﺴﻢ و ﻣﺘﺒﺴﻢاﻷﺳﻨﺎن ﺷﺪ« )ﺣﻤﻴﺪي ﺑﻠﺨﻲ 39 :1344،و .(40 -7-2درونﻣﺎﻳﻪﻫﺎ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ درونﻣﺎﻳـــﻪﻫـــﺎي ﻣﻘﺎﻣـــﻪ و ﭘﻴﻜﺎرﺳـــﻚ ﻣﺘﻨـ ـﻮع و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎًﻣـــﺸﺘﺮك اﺳـــﺖ ﻛـــﻪ ﺷـــﺎﻣﻞ ﺗﻜﺪيﮔﺮي،ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ،ﻣﻮﻋﻈﻪ ،ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي،ﻓﻘﺮ و ﺳﻔﺮﻫﺎي ﭘﻲدرﭘﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن اﺳﺖ. ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت در ذﻳﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ. -1-7-2ﺳﻔﺮ ﺳﻔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﺛﺎر ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫـﺮ ﺑـﺎب از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي ﻧﺎم ﺷﻬﺮ و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳـﺖ )ﻣﻘﺎﻣـﺔ اﻟـﺼﻨﻌﺎﻧﻴﺔ ،ﺑﻐﺪادﻳـﺔ ،اﻟﻜﺮﺟﻴـﺔ ،اﻟـﺼﻮرﻳﺔ، اﻟﻄﻴﺒﻴﺔ ،اﻟﺘﻔﻠﻴﺴﻴﺔ و .(...از ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﻪ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه،ﻣﻲﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ راوي ﻳﺎ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي در ﺳﻔﺮ اﺳـﺖ و از ﺟـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﺟـﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺣﻮادث ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي او رخ ﻣﻲدﻫﺪ. »...در ﺳﻴﺮ و ﮔﺮدش ﺧﻮد در ﺷـﻴﺮاز ،از ﻛﻨـﺎر ﻣﺠﻠـﺴﻲ داﺷـﺘﻢ ﻋﺒـﻮر ﻣـﻲﻛـﺮدم ﻛـﻪ ﻫـﺮ رﻫﮕﺬري را ﻣﺘﻮﻗّﻒ ﻣﻲﻛﺮدم) «...ﺣﺮﻳﺮي.(327 :1389، اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ،وﺟﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳـﺮي ﺑـﺎ »ﻻﺛـﺎرﻳﻮ؛ ﻋـﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣـﺴﻲ« اﺳـﺖ؛ زﻳـﺮا ﻻﺛـــﺎرﻳﻮ ﻧﻴـــﺰ ﻣﺎﻧﻨـــﺪ اﺑﻮزﻳـــﺪ ﺳـــﺮوﺟﻲ اﺳـــﺖ،از ﺷـــﻬﺮي ﺑـــﻪ ﺷـــﻬﺮ دﻳﮕـــﺮ ﻣـــﻲرود وﺑـــﺎ ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي،ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﻲ ،ﭼﺮبزﺑﺎﻧﻲ و از راه ﺗﻜﺪي روزﮔﺎر ﻣـﻲﮔﺬراﻧـﺪﺗـﺎ اﻳـﻦﻛـﻪ ﺑـﺎ آﺷـﻜﺎر ﺷﺪن ﻣﻜﺮ و ﻓﺮﻳﺒﺶ ،ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ارﺑﺎب ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﺮزﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺗـﺮك ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ و ﺳـﺮ از ﺷـﻬﺮ دﻳﮕﺮي درﻣﻲآورد. ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 195 »ﻻﺛﺎرﻳﻮ و ﻧﺠﻴﺐزاده» :ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﻛﺎري ،ﺧﻮد را از ﺷـﺮّ ﺿـﻌﻒ ﺑﻨﻴـﻪاي ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻣـﻦ ﻋﺎرض ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﺧﻼص ﻛﺮدم .رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ،ﺑـﻪ ﻟﻄـﻒ ﻛـﻒ راد ﻣـﺮدم از ﺷـﻬﺮ ﻧـﺎمآﺷـﻨﺎي ﺗﻮﻟﺪو ﺳﺮ درآوردم) « .زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ.(65 :1391 ، اﻟﺒﺘّﻪ در ﻫﺮ دو ،ﺳﻔﺮ ﺑـﻪ ﻗـﺼﺪ ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ ﻧﻴـﺴﺖ ،ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اداﻣـﺔ ﺣﻴـﺎت و ﻛـﺴﺐ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎي ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن ،ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻃﺎﺋﻒ ،ﺧﺠﻨﺪ درﺣﺪود ﻫﻨﺪ ،آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ،ﻫﻤﺪان ،ﻛﺎﺷﺎن ،دﻣﺸﻖ،داﻣﻐﺎن )ﺳـﺮﺣﺪ ﺧﺮاﺳﺎن( ،ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ ،ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر و ...ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد. »اﻟﻤﻘﺎﻣﺔ اﻟﺤﺎدي ﻋﺸﺮ:ﺗﺎ از ﻏﻠﻮاي ﺷﻮق و ﻋﺸﻖ ﻧﺰول ﻛﺮدم ﺑﻪ ﺧﻄّﺔ دﻣﺸﻖ .دﻳـﺪم ﺷـﻬﺮي آراﺳــﺘﻪ از ﺳـــﻴﻨﺔ زاﻫـــﺪان ...ﭼـــﻮن ﻋـــﺎرض ﺣــﻮران ﭘـــﺮ ﻧـــﻮر ،ﭼـــﻮن ﺟﻴـــﺐ ﻋﺮوﺳـــﺎن ﭘﺮﺑﺨﻮر«)ﺣﻤﻴﺪي ﺑﻠﺨﻲ 81 :1344،و .(82 -2-7-2ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﻤﺎم )راوي( وﻗﺘـﻲ ﺟﺮﻳـﺎن ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﻪ را ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﻣـﻲدﻫـﺪ ،در ﭘﺎﻳـﺎن ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻛـﻪ ﺗـﺎزه راوي اﺑﻮزﻳـﺪ را ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﺑﻮزﻳﺪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﺟﺴﺖ و ﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،او را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑـﺪ ﺗـﺎ اﻳﻦﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻣﺔ ﺑﻌﺪي او را در ﺷﻬﺮي دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؛ ﻣﺜﻼً در ﻣﻘﺎﻣﺔ اﻟﺒﺮﻗﻌﻴﺪﻳﺔ آﻣﺪه اﺳﺖ: »...ﻓﻀﺎ را ﺧﺎﻟﻲ ﻳﺎﻓﺘﻢ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﻛﻪ آن ﭘﻴﺮﻣﺮد و ﭘﻴﺮزن رﻓﺘﻪاﻧـﺪ .ﺑـﻪﺧـﺎﻃﺮ ﻣﻜـﺮ و ﻓﺮﻳﺒﺶ از روي ﺧﺸﻢ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪم و در ﻃﻠﺒﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ﺷﺘﺎﻓﺘﻢ .او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻛـﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ او را در آب ﻓﺮو ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﻬﻨﺔ آﺳﻤﺎن ﺑﺮدهاﻧﺪ« )ﺣﺮﻳـﺮي1389:113 ، و .(114 در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ؛ در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ ﻣﻘﺎﻣﻪ ،اﻳﻦ راوي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن ﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﻘﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳـﻦ ﺟـﺴﺘﺠﻮ ﺑـﻪ ﻧﻈـﻢ و ﻧﺜـﺮ و ﻧﺎﭘﺪﻳـﺪ ﺷـﺪن ﻗﻬﺮﻣـﺎن داﺳﺘﺎن ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻣﻘﺎﻣﺔ دﻫﻢ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻓﻲ اﻟﻐﺰا« آﻣﺪه اﺳﺖ: 196 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 »ﭼﻮن ﺣﻠﻘﺔ آن ﻣﺎﺗﻢ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺷﺪ ،ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و آﺷﻴﺎﻧﻪاي راي ﻛﺮد .ﻣـﻦ ﺟـﺴﺘﻦ ﭘﻴـﺮ را ﺑﺴﺎﺧﺘﻢ ،ﭼﻮن ﺑﺎد و ﭼﻮن آب ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺸﺘﺎﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮف ﺑﺘﺎﺧﺘﻢ .از آن ﭘﻴﺮ ﻓـﺼﺎل ﻧَﻔَﺲِ وﺻﺎل ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ ،اﮔﺮﭼﻪ در ﺟﺴﺘﻦ ﻣﻮي ﺑﺸﻜﺎﻓﺘﻢ. ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻦ ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﭘﻴﺮ ﺧﻮشزﺑـﺎن ﻧﺎﮔﻪ ﭼﻪ ﻛﺮد ﺑﻲﺳﺒﺐ از ﻧﺎﺧﻮﺷـﻲ ﺟﻬـﺎن؟ اﻧــﺪر ﻛــﺪام ﺧﻄّــﻪ ﺷــﺪ از ﭼــﺮخ دون ﻧﮕــﻮن واﻧـﺪر ﻛـﺪام ﺧـﺎك ﺷـﺪ از ﺑﺨـﺖ ﺑـﺪ ﻧﻬــﺎن؟« )ﺣﻤﻴﺪي ﺑﻠﺨﻲ.(81 :1344 ، در ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﻧﻴﺰ ﻻﺛﺎرﻳﻮ در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ ارﺑـﺎب ﺧـﻮد را رﻫـﺎ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد: »ﻻﺛﺎرﻳﻮ و ﭘﻴﺮ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ :در ﺷﻠﻮﻏﻲ ﺟﻤﻊ او را رﻫﺎ ﻛﺮدم و ﺑﻪ ﭼﺎك ﺟﺎده زدم.ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﺗﻮرﻳﺨﺲ رﺳﺎﻧﺪم .دﻳﮕﺮ ﺧﺒﺮ ﻧﺸﺪم ﻛﺎر ﭘﻴﺮ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد زﺣﻤﺖ ﭘـﺮس- وﺟﻮ را ﻫﻢ ﻧﺪادم« )زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ.(42 :1391، -3-7-2ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي و ﻓﺮﻳﺐ ﻳﻜﻲ از ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ اﺳـﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ارزشﻫﺎي راﻳﺞ درآﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و ﻧﻈﺎم ﻓﺌﻮداﻟﻴﺴﺘﻲ آن زﻣﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﻣـﻲآﻳـﺪ و ﻣﺘـــــﺄﺛّﺮ از ﺣﻘـــــﺎﻳﻖ اﺟﺘﻤـــــﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌـــــﺔ ﻗـــــﺮن ﺷـــــﺎﻧﺮدﻫﻢ و ﻫﻔـــــﺪﻫﻢ در اﺳـــــﭙﺎﻧﻴﺎ اﺳﺖ)رك .(325:1969،Sieber:ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي ﻻﺛﺎرﻳﻮ ﺑﻪ ﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻫـﻢ اﻋﺘـﺮاف ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺣﻴﻠﻪ و ﺗﺮدﺳﺘﻲ ﭼﺎرهاي ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪم ،ﻣﺮده ﺑﻮدم .اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ در اﻛﺜﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ او ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً »ﻻﺛﺎرﻳﻮ و ﭘﻴﺮ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ« ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ: » ....ﭘﻴﺮ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺗﻜّﻪ ﮔﻮﺷﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ داد ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺮﻳﺎن ﻛﻨﻢ .ﺑﻌﺪ از آﻧﻜـﻪ ﭼﺮﺑـﻲ ﮔﻮﺷـﺖ در ﺣﺎل ﺳﺮخ ﺷﺪن را ﻧﻮش ﺟﺎن ﻛﺮد .ﻫﻤﺎن دﻣﻤﺘﻮﺟﻪ ﺷﻠﻐﻢ دراز و ﮔﻨﺪﻳﺪهاي ﺷـﺪم ﻛـﻪ ﻛﻨﺎر آﺗﺶ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد....ﮔﻮﺷﺖ را از ﻣﻴﺎن ﻧﺎن ﻗﺎﭘﻴﺪم و ﺷﻠﻐﻢ را ﺑﻪ ﺟـﺎي آن ﮔﺬاﺷـﺘﻢ .ﭘﻴـﺮ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﭘﻮل را ﻛﻒ دﺳﺘﻢ ﮔﺬاﺷﺖ و دوﺑﺎره ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮداﻧﺪن روي آﺗﺶ ﺷـﺪ .ﺑﻴﭽـﺎره ﺧﺒـﺮ ﻧﺪاﺷﺖ ،در ﻋﻮض ﮔﻮﺷﺖ ،ﭼﻴﺰي را ﺑﺮﻳﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔـﺮ ﺟﻠـﻮي ﺳـﮓ ﻣـﻲاﻧـﺪاﺧﺘﻲ، روﻳﺶ را اَزت ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« )ﻫﻤﺎن 35 :و .(36 ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 197 ﻧﻤﻮﻧﺔ آن در ﻣﻘﺎﻣﺔ ﻫﺸﺘﻢ ﺣﺮﻳﺮي )ﻣﻘﺎﻣﺔ ﻣﻌﺮﻳﻪ( آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ در آن ﻳـﻚ ﭘﻴـﺮ و ﻳـﻚ ﺟﻮان ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻮزن و ﻣﻴﻞ ﺳـﺮﻣﻪ دﻋـﻮا داﺷـﺘﻨﺪ ،ﻧـﺰد ﻗﺎﺿـﻲ ﻣـﻲروﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﻧﻬﺎﻳـﺖ اﺳﺘﺎدي از ﻫﻢ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،ﻗﺎﺿﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻓﻼس آن دو ﭘﻲ ﺑﺮده ﺑﻮد ،ﭼﻴﺰي ﺑـﻪ آن دو ﻣﻲدﻫﺪ ،اﻣﺎ درﺑﺎرهﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﻚ ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﺗـﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد را آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪ .در ﻣﻘﺎﻣﺔ ﺣﻠﻮاﻧﻴـﻪ ،اﺑﻮزﻳـﺪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻫـﺮ ﺟـﺎ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻧـﺴﺒﺘﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ و ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي اﺧّﺎذي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﮔﺎه ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ از آل ﺳﺎﺳـﺎﻧﻢ و زﻣـﺎﻧﻲ دﻳﮕـﺮ ادﻋـﺎي دﻳﮕﺮي دارد و ﮔﺎه دﻋﻮي ﺷﻌﺮ و ﺷﺎﻋﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ. در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي ﻋﻨﺼﺮ ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي و ﻟﻔﻆﭘـﺮدازي راﺑﻄـﺔ ﺗﻨﮕـﺎﺗﻨﮕﻲ ﺑـﺎ ﻫـﻢ دارﻧـﺪ .در واﻗﻊ ،ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﺳﺨﻨﻮري ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻴﻠﻪﮔـﺮي ﻣـﻲﭘـﺮدازد .در اﻛﺜـﺮ ﻣﻘﺎﻣـﻪﻫـﺎ ﻗﻬﺮﻣـﺎن داﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﻣﺤـﺴﻮس درﺧﻮاﺳـﺖ ﮔـﺪاﻳﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ،وﻟـﻲ ﺧﻮاﻧﻨـﺪه ﺑـﺎ ﺧﻮاﻧـﺪن آن درﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻟﻔﻆﭘﺮدازي و ﺳﺨﻨﻮري ﮔـﺪاﻳﻲ اﺳـﺖ و در ﺑﻌـﻀﻲ ﻣﻘﺎﻣـﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺻﻮرت آﺷﻜﺎر و واﺿﺢ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮد ﻛﻪ ﻫﺪف ﮔﺪاﻳﻲ اﺳﺖ و ﻣﻮﺿﻮع ﻛُﺪﻳـﻪ ﻛـﺎﻣﻼً در آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ. -4-7-2ﻓﻘﺮ ﻓﻘــﺮ در آﺛــﺎر داﺳــﺘﺎنﻫــﺎي ﭘﻴﻜﺎرﺳــﻚ ﻣــﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨــﺪة وﺿــﻌﻴﺖ اﻗﺘــﺼﺎدي و اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮن ﺷـﺎﻧﺰدﻫﻢ وﻫﻔـﺪﻫﻢ اﺳـﭙﺎﻧﻴﺎ اﺳـﺖ.ﺟﺎﻣﻌـﻪاي ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ در ﮔﻴـﺮي ﺑـﺎ دوﻟﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ و ﻗﺮضﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻜﺪاران آﻟﻤﺎﻧﻲ و اﻳﺘﺎﻟﻴـﺎﻳﻲ ﺟﻬـﺖ ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺟﻨﮓ از ﻳﻚ ﺳﻮ وﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻـﻨﻌﺖ و ﺗﺠـﺎرت از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ دﭼـﺎر ﺗﻮروم و رﻛﻮد اﻗﺘﺼﺎدي ﺷـﺪه اﺳـﺖ (4:2008،Alpert).ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪ ﻛـﺮدن ﮔﺮﺳـﻨﮕﻲ داﺋﻤـﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻏﺬاي ﻣﺨﺘﺼﺮ ،ﺳﻴﺮ ﻛﺮدن ﺷﻜﻢ ﺧﻮد و رﻫﺎﻳﻲ از ﻓـﺸﺎر ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪةاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن در ﻓﻘﺮ و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ روزﮔﺎر ﻣﻲﮔﺬراﻧﺪ.اﻳـﻦ ﻣﻮﺿﻮع ،در ﺻﻔﺤﺔ آﻏﺎزﻳﻦ اﺛﺮ )ﺗﻮﻟّﺪ ﻻﺛﺎرﻳﻮ( ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ: 198 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 »ﭘﺪرم ﺗﺼﺪي آﺳﻴﺎب آﺑﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ .ﻳﻚ ﺷﺐ ﻛﻪ ﻣﺎدرم در آﺳـﻴﺎب ﺑـﻮد و ﻣﺮا در ﺷﻜﻢ داﺷﺖ ،دردش ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮا در آﻧﺠﺎ ﺑﺎر ﻧﻬﺎد .ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕـﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ در رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪهام«)زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ 15 :1357،و .(16 ﻳﻜــﻲ از آﺳــﻴﺐﻫــﺎي اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ ﻛــﻪ از ﻓﻘــﺮ ﻧــﺸﺌﺖ ﻣــﻲ ﮔﻴــﺮد ﮔــﺪاﻳﻲ و درﻳــﻮزﮔﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد.ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻫـﺎﻳﻲ از ٱن در ذﻳﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ: در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪيﻧﻴﺰ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻘﺮ وﺟﻮد دارد ،اﻣﺎ ﻧﻪ واﺿﺢ و آن ﻃﻮر ﻛـﻪ در ﻻﺛـﺎرﻳﻮ ﺑـﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد ،ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪة داﺳﺘﺎن از ﻛﻠّﻴﺖ ﻣﺘﻦ ﻣـﻲﻓﻬﻤﺪﻛـﻪ ﻗﻬﺮﻣـﺎن داﺳـﺘﺎن ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻣﻌﺮﻛﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻟﻔﻆﭘﺮدازي و ﺳﺨﻨﻮري ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻧﻮاع آراﻳﺶﻫـﺎي ﻟﻔﻈـﻲ را در ﺳـﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد ﺗﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛـﺮده و ﭘـﻮﻟﻲ ﺑـﺮاي ﮔـﺬران زﻧـﺪﮔﻲ ﺗﻬﻴـﻪ ﻛﻨﺪ. دراﻟﻤﻘﺎﻣﺔ اﻟﺜﺎﻣﻨﺔ ﻋﺸﺮ ﻓﻲ اﻟﻔﻘﻪ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﭘﺲ ﭼﻮن ﭘﻴﺮ واﻋﻆ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺗﺮﺗﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺟﻮاب ﮔﻔـﺖ و آﻧﭽـﻪ ﮔﻔـﺖ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق ﺻـﻮاب ﮔﻔـﺖ ،از ﭼـﭗ و راﺳـﺖ ﻧﻌـﺮة اﺣـﺴﻨﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و از ﺧﻠـﻖ ﺟـﻮش و ﺧﺮوش ﺑﺮآﻣﺪ .ﻫﺮﻛﻪ را ﺧﺮﻗﻪاي ﺑﻮد ،دراﻧﺪاﺧﺖ و ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻴﺴﻪاي ﺑﻮد ،ﺑﭙﺮداﺧـﺖ .ﭘﻴـﺮ ﻃﻨّﺎز ﭼﻮن ﺻﻴﺮﻓﻲ و ﺑﺰّاز ﺑﺎزار و ﺟﺎﻣﻪ و آﻟﺖ دﻣﺴﺎز ﺷﺪ« )ﺣﻤﻴـﺪي ﺑﻠﺨـﻲ 153 :1344،و .(154 اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ را ﻻﺛﺎرﻳﻮ ﺧﻮد درﺑﺨﺸﻲ از زﻧـﺪﮔﻲ ﻻﺛـﺎرﻳﻮ و ﻧﺠﻴـﺐزاده ﺑـﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﺑﻴـﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ: »وﻗﺘﻲ ﺳﺎﻋﺖ دو ﺷﺪ و ﺧﺒﺮي از ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺪ ،از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون زدم و دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣـﻦ ﻣـﺮدم ﺷﺪم .آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺰﮔﻮاري ﻛﺮدﻧﺪ و داﻣﻦ را ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ«)ﻫﻤﺎن.(79 : در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي ﻧﻴﺰ ﻓﻘﺮ ﻧﻤﻮد ﺧﺎﺻﻲ دارد و ﻋﻠّﺖ دﻏﻞﺑﺎزي و ﺣﻴﻠﻪﮔﺮيﻫـﺎي اﺑﻮزﻳـﺪ ﻫﻢ ﻓﻘﺮو ﺑﻲﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﻣـﺜﻼً در ﻣﻘﺎﻣـﺔ ﺳـﻲ و ﭼﻬـﺎرم )اﻟﺰّﺑﻴﺪﻳـﻪ( ﭘـﺴﺮش را ﺑـﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﻼم ﺑﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﻤﺎم)راوي(ﻣﻲﻓﺮوﺷﺪ و در ﻣﻘﺎﻣﺔ ﺑﻴﺴﺖ وﻧﻬـﻢ )اﻟﻤﻘﺎﻣـﺔ اﻟﻮاﺳـﻄﻴﻪ( ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 199 ﻋﺪهاي را ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﺔ ﻋﺮوﺳﻲ در ﻛﺎروانﺳﺮاﻳﻲ ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻤﻮده ،ﺑﻴﻬﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و ذﺧـﺎﻳﺮ آﻧـﺎن را ﻣﻲرﺑﺎﻳﺪ. -3ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي در ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﺣﺮﻳـﺮي ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ،ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻧﻔـﻮذ اَﻋـﺮاب در اﻳـﺮان ﺑـﻪوﺟـﻮد آﻣـﺪه اﺳﺖ.اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣﻴﺎﻧﺎدﺑﻴـﺎت اﺳـﭙﺎﻧﻴﺎو ادﺑﻴـﺎت ﻋﺮﺑـﻲ ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ در ﻧﺘﻴﺠـﺔ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻔﺘﺼﺪﺳﺎﻟﺔ اَﻋﺮاب در اﻧﺪﻟﺲ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣـﺪه اﺳـﺖ .زﻣـﺎن ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ اﻳـﻦ ﻓـﻦ ﺑـﻪ اﻧـﺪﻟﺲ راه ﻳﺎﻓـﺖ ودر ﻗـﺮن دوازدﻫـﻢ ﻣـﻴﻼدي ﺗﻮﺳﻄـﺴﺎﻟﻤﻮن ﺑـﻦ زﻗﺒﻴـﻞ واﻟﺨﺮﻳﺰي ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ،ﻋﺒﺮيزﺑﺎﻧﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﺑﺎ آن آﺷـﻨﺎﻳﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و آن را ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑﻌـﺪ از ﮔﺬﺷـﺖ ﭼﻨـﺪ ﻗـﺮن در دوران ﺑﺤﺒﻮﺣﺔ رﻧﺴﺎﻧﺲ ژاﻧﺮ ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﺔادﺑﻴﺎت اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫـﺎي ﺑـﺴﻴﺎري از ﻟﺤــﺎظ ﺳــﺎﺧﺘﺎر و ﻣﺤﺘــﻮا و ﺷﺨــﺼﻴﺖﻫــﺎي داﺳــﺘﺎﻧﻲ ﺑــﺎ ﻣﻘﺎﻣــﺎت دارد.ﻻﺛﺎرﻳﻮﻋــﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲﺳﺎﺧﺘﺎري اﭘﻴﺰودﻳﻚ داردﻛﻪ در ﻫﺮ ﺑﺨـﺶ از آن ،ﻻﺛـﺎرﻳﻮ ﺑـﺎ ﻳﻜـﻲ از ارﺑﺎﺑـﺎن ﺧـﻮد آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاﻳﺶ اﺗّﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ .اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺎ ﺗﺒﻮﻳـﺐ در ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻓﺎرﺳـﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ،اﻣﺎ از ﺳﻮﻳﻲ ،ﺟﻨﺒﺔ داﺳﺘﺎﻧﻴﺪاﺳـﺘﺎنﻫـﺎي ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ از ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻗـﻮيﺗـﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻘﺎﻣﺎت،ارﺗﺒﺎط در ﺑﺨﺶﻫﺎي داﺳﺘﺎﻧﻲ از ﻫﻢ ﻗﻄـﻊ ﻧﻤـﻲﺷـﻮد.زﺑـﺎن ﻣﻘﺎﻣـﺎت داراي ﺳﺒﻜﻲ ﻣﺼﻨﻮع ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮﺧﻲ و ﻣﻄﺎﻳﺒـﻪ اﺳـﺖ و زﺑـﺎن داﺳـﺘﺎنﻫـﺎي ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ ﻫـﻢ ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ،اﺳﺘﻮار و ﻣﺤﻜﻢ اﺳﺖ. ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ ،ﻻﺛﺎرﻳﻮ ﺷﺨﺼﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻌﻴﻦ و در ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﺣﺮﻳـﺮي ﻧﻴﺰ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮزﻳﺪ ﺳﺮوﺟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد ،اﻣـﺎ ﻗﻬﺮﻣـﺎن در داﺳــﺘﺎنﻫــﺎي ﺣﻤﻴــﺪي ﻓــﺮدي ﺑــﺎ ﻫﻮﻳــﺖ ﻣــﺸﺨّﺺ و ﻣﻌـﻴﻦ ﻧﻴــﺴﺖ.راويﻣﻘﺎﻣــﺎت ﺣﺮﻳﺮي ،ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﻤﺎم و در ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣـﺴﻲ ،ﻻﺛـﺎرﻳﻮرواي ﻣﺎﺟﺮاﻫـﺎي ﺧـﻮد اﺳـﺖ در 200 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ راوي ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي ﺳﻮم ﺷﺨﺺ ﻧﺎﻇﺮ و ﺑﻲ ﻧﺎم اﺳﺖ.ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻋـﻲ ﻧﻴـﺰ در داﺳﺘﺎن ﻻﺛﺎرﻳﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﭘﺮرﻧﮓﺗﺮ وﻣﺤﺴﻮسﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻣﺤﺘﻮاي ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ دوﻧﻮع ادﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ ﺑـﺮ ﮔـﺪاﻳﻲ و درﻳﻮزﮔﻲ،ﺳـﻔﺮ،ﻓﻘﺮ، ﻟﻔﻆﭘﺮدازي ،ﭼﺮبزﺑﺎﻧﻲ و ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي اﺳـﺖ .از ﻧﻈـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳﻲ،داﺳـﺘﺎنﻫـﺎي ﭘﻴﻜﺎرﺳـﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﻓﻘﺮ و ﻓﺴﺎد دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن ﻧﺎﭼﺎرﻧﺪ ﻛﻪ از راه ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي و ﻛﻼّﺷﻲ و ﮔـﺪاﻳﻲ روزﮔـﺎر ﺑﮕﺬراﻧﻨـﺪ.ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﺣﺮﻳـﺮي ﻫـﻢ در دورة اﺧﺘﻨﺎق و ﺳﺘﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ؛ دورهاي ﻛﻪ ﮔﺪاﻳﻲ و ﻛﻼّﺷﻲ ﻳـﻚ ﺣﺮﻓـﻪ ﺑـﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪ و ﻣﺮدم در وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،اﻣﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴـﺪي ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﻳﻦﻛﻪ در ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﺑﻮده ،ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد و روح دﻧﺎﺋﺖ،ﺣﻴﻠﻪﮔـﺮي و اﻧﺘﻘﺎدي آن ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳﺮي وﻻﺛﺎرﻳﻮ؛ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ اﺳﺖ. ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ 1ـ )ر.ك؛ﺑﺎس ﻧﺖ 7 :1388،و .(8 2ـ )ر.ك؛ ﻏﻨﻴﻤﻲ ﻫﻼل(278 :1390،؛ در ﺻﻔﺤﺎت 278ﺗﺎ 290ادﺑﻴـﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ اﺑﺘـﺪا ﺑـﻪ ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﻗﺼﺺ اﻟﺸﻄﺎر )ﻗﺼﻪﻫﺎي ﻋﻴﺎران( ﺑﻪ دﺳﺖ داده اﺳـﺖ و ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪه ﻛـﻪ ﻣﻮﻃﻦ اﻳﻦ ﻗﺼﻪﻫﺎ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﺳﺖ و اﻳﻦ رﺷﺘﻪ داﺳﺘﺎنﻫﺎ را در زﺑﺎن اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ »ﭘﻴﻜﺎرﺳﻜﺎ« ﻣـﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ و در اداﻣﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑـﺪﻳﻊاﻟﺰّﻣـﺎن و ﺣﺮﻳﺮي در اﻳﻦ ﻗﺼﻪﻫﺎ )ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ( از ﺟﻨﺒﺔ ادﺑﻴـﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ ﺗـﺎ ﻛﻨـﻮن ﺑﺮرﺳـﻲ ﻧـﺸﺪه اﺳـﺖ. آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ و ﺷﻮاﻫﺪ و دﻻﻳﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن را اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﻳـﻦﻛـﻪ ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻋﺮﺑـﻲ در ادﺑﻴﺎت اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد.«... ) -3ر.ك؛اﻟﻔﺎﺧﻮري536 : 1388،و ﺷﻤﻴﺴﺎ.(213 :1387، 4ـ )ر.ك؛ﺣﻤﻮي1906 ،م 261: .و 262؛ﺷﻤﻴﺴﺎ.(213 :1387، 5ـ )ر .ك؛ ﻛﺎدن555 :1984 ،؛ ﻏﻨﻴﻤﻲ ﻫﻼل 278 :1390،وﻛﺎﻟﻤﺖ.(280 :1363، 6ـ )ر.ك؛ ﻻﺛﺎرﻳﻮ؛ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ2011 ،م 10 :.ﺗﺎ .(15 la Vida de Lazarillo de Tormes y de sus Fortunas y Adversidade :lazarillo-ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ »ﻃﻔﻠﻜﻮﭼﻚ :ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺗﺤﺒﻴﺐ«. ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ... 201 7ـ ر.ك؛)ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر .(Alpert, 2008:ﻣﻴﺸﻴﻞ آﻟﭙﺮت در اﺛﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﺮّﻓـﻲ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ دو ﭘﻴﻜﺎرﺳﻚ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻗﺴﻤﺖ دوم ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺧﻼﺻﻪ و ﺗﺮﺟﻤـﻪاي از دو اﺛﺮ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪدﺳﺖ داده اﺳﺖ. ﻣﻨﺎﺑﻊ -1آﺑﺮﻣﺰ،ﻣﺎﻳﺮﻫﻮارد)(1387ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ادﺑﻲ،ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺳـﻌﻴﺪ ﺳﺒﺰﻳﺎن ،ﺗﻬﺮان :رﻫﻨﻤﺎ. -2اﺑﺮاﻫﻴﻤــﻲ ﺣﺮﻳﺮي،ﻓــﺎرس)(1383ﻣﻘﺎﻣــﻪﻧﻮﻳــﺴﻲ در ادﺑﻴــﺎت ﻓﺎرﺳــﻲ و ﺗﺄﺛﻴﺮﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺮﺑﻲ در آن،ﺗﻬﺮان :داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان. -3اﺑﻦﻣﻨﻈﻮر،ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﻜﺮّم)(1997ﻟﺴﺎناﻟﻌﺮب،ﺑﻴﺮوت:داراﻟﺼﺎدر. -4ﺑــﺎس ﻧﺖ،ﺳــﻮزان)(1388ﺗﺮﺟﻤــﻪ و ادﺑﻴــﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘــﻲ ،ﺗﺮﺟﻤــﺔ ﺧﻠﻴــﻞ ﻣﺤﻤﻮدي،ﺗﻬﺮان :ﻧﺸﺮاﺣﺴﻦ. -5ﺗﺮاوﻳﻚ،ﺑﺎﻛﻨﺮ)(1376ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت ﺟﻬﺎن ،ﺟﻠﺪ ،1ﺗﺮﺟﻤـﺔ ﻋﺮﺑﻌﻠـﻲ رﺿـﺎﻳﻲ، ﭼﺎپ دوم،ﺗﻬﺮان :ﻓﺮزان روز. -6ﺣﺮﻳﺮي ،اﺑﻮﻣﺤﻤﺪﻗﺎﺳﻢ)(1980ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﺤﺮﻳﺮي ،ﺑﻴﺮوت :دارﺻﺎدر. -7ــــــــــــــــــــــــ)(1365ﻣﻘﺎﻣــﺎت ﺣﺮﻳــﺮي ،ﺗﺮﺟﻤــﺔ ﻋﻠــﻲ رواﻗﻲ،ﻣﺆﺳــﺴﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪرواﻗﻲ. -8ــــــــــــــــــــــــــ )(1389ﻣﻘﺎﻣـــﺎت ﺣﺮﻳـــﺮي،ﺗﺮﺟﻤـــﺔ ﻃـــﻮاق ﮔﻠـــﺪي ﮔﻠﺸﺎﻫﻲ،ﺗﻬﺮان :اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ. -9ﺣﻤﻮي ،ﻳﺎﻗﻮت اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ)(1907ﻣﻌﺠﻢ اﻷدﺑﺎء ،ﺟﻠﺪ،16ﺑﻴﺮوت:داراﻟﻤﺴﺘﺸﺮق. -10ﺣﻤﻴﺪي ﺑﻠﺨﻲ،ﻗﺎﺿﻲ ﺣﻤﻴﺪاﻟﺪﻳﻦ)(1344ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﻴﺪي،ﺑﻪ ﺳﻌﻲ ﻋﻠـﻲاﻛﺒـﺮ اﺑﺮﻗﻮﻳﻲ،اﺻﻔﻬﺎن :ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﺔ ﻣﺤﻤﺪي. -11ﺧﻄﻴﺒﻲ ،ﺣﺴﻴﻦ) (1386ﻓﻦّ ﻧﺜﺮ در ادب ﭘﺎرﺳﻲ،ﭼﺎپ ﺳـﻮم،ﺗﻬﺮان:اﻧﺘـﺸﺎرات زوار. 202 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94 -12داد ،ﺳﻴﻤﺎ ) (1380ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻄﻼﺣﺎت ادﺑﻲ،ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم،ﺗﻬﺮان :ﻣﺮوارﻳﺪ. -13ذﻛــــﺎوﺗﻲ ﻗﺮاﮔﻮزﻟﻮ،ﻋﻠﻴﺮﺿــــﺎ)(1364ﺑــــﺪﻳﻊاﻟﺰّﻣــــﺎن ﻫﻤــــﺪاﻧﻲ و ﻣﻘﺎﻣﺎتﻧﻮﻳﺴﻲ،ﺗﻬﺮان:اﻃّﻼﻋﺎت. -14زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋﺼﺎﻛﺶ ﺗﻮرﻣﺴﻲ)(1357ﺗﺮﺟﻤﺔ اﺣﻤﺪ اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ،ﺗﻬﺮان:آﮔﺎه. -15ــــــــــــــــــــــــــ)(1390ﺗﺮﺟﻤﺔ وﺣﻴﺪ ﺧﺪادادي،ﻗﻢ:آراﺳﺘﻪ. -16ﺳــــﻴﺒﺮ،ﻫﺮي)(1389ﭘﻴﻜﺎرﺳــــﻚ)داﺳــــﺘﺎن ﻗﻼّﺷــــﺎن( ،ﺗﺮﺟﻤــــﺔ ﻓﺮزاﻧــــﻪ ﻃﺎﻫﺮي،ﺗﻬﺮان:ﻣﺮﻛﺰ. -17ﺷﻤﻴﺴﺎ،ﺳﻴﺮوس)(1389اﻧﻮاع ادﺑﻲ،ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم ،ﺗﻬﺮان:ﻣﻴﺘﺮا. -18ﻏﻨﻴﻤﻲ ﻫﻼل،ﻣﺤﻤـﺪ)(1390ادﺑﻴـﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ،ﺗﺮﺟﻤـﺔ ﻣﺮﺗـﻀﻲ آﻳـﺖاﷲزادة ﺷﻴﺮازي،ﭼﺎپ دوم ،ﺗﻬﺮان:اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ. -19اﻟﻔﺎﺧﻮري،ﺣﻨّﺎ ) (1388ﺗـﺎرﻳﺦ ادﺑﻴـﺎت زﺑـﺎن ﻋﺮﺑـﻲ،ﺗﺮﺟﻤـﺔ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤـﺪ آﻳﺘﻲ،ﺗﻬﺮان :ﻧﺸﺮ ﺗﻮس. -20ﻛﺎﻟﻤﺖ،ژوزف)(1368ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ،ﺗﺮﺟﻤﺔ اﻣﻴﺮ ﻣﻌﺰّي،ﺗﻬﺮان :ﭼﺎپ آﺷﻨﺎ. -21ﮔﻠﺪﻣﻦ،ﻟﻮﺳـــﻴﻦ)(1371ﺟﺎﻣﻌـــﻪﺷﻨﺎﺳـــﻲ ادﺑﻴـــﺎت،ﺗﺮﺟﻤـــﺔ ﻣﺤﻤـــﺪﺟﻌﻔﺮ ﭘﻮﻳﻨﺪه،ﺗﻬﺮان:ﻫﻮش و اﺑﺘﻜﺎر. -22ﻧﺎﻇﻤﻴﺎن،رﺿﺎ)»(1370ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻧﻤﺎدﻳﻦ در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﻳـﺮي«،ﻣﺠﻠّـﺔ ﺳﻮره،دورةﺳﻮم ،ﺷﻤﺎرةﻳﻜﻢ،ﺻﺺ 24ﺗﺎ .27 2008) lazarillo de Tormes & Francisco De Q Michael(Alpert, Quevedo The Swidler (El Buscon), Penguin book, Revised edition. A(1984)A Dictionary of Literary Terms,London: Cuddon,J. .Penguin book La Vida De Lazarillo De Tormes( 2011)De la present edicion: Edhasa, Castalia. Lazarillo De Tormes(2005)Ediciones Catedra. 203 ...ﺑﺮﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ Sieber,H.(1969)"Some Recent Book on thePicaresque".Hispanic Issue.84, (2):318-330.The John Hopkins University Press. 204 ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ،ﺳﺎل ،7ﺷﻤﺎرة ،12ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 94
© Copyright 2024