1. No category

Ogotaige omagaro
5
Irosarinite
Ministerio de Educación
Ministro de Educación
Jaime Saavedra Chanduví
Viceministro de Gestión Pedagógica
Flavio Felipe Figallo Rivadeneyra
Viceministro de Gestión Institucional
Juan Pablo Silva Macher
Directora General de Educación Intercultural Bilingüe y Rural
Elena Antonia Burga Cabrera
Director de Educación Intercultural Bilingüe
Manuel Salomón Grández Fernández
Diseño y diagramación
Vanessa Rodríguez Zavala
Intsome agotaige omagaro 5 osarinite
Aprendemos juntos 5 años - Nomatsigenga
Ilustración
Florencio Champañanqui Chimanca
Domingo Casancho Leguia
Imágenes DIGEIBIR
Elaboradora
Miriam Marleny Rumiche Quintimari
Asesoría en la elaboración
Mercy López Sinuiri
Revisión Pedagógica: Equipo de producción de materiales educativos EIB Nomatsigenga
Elias Chanqueti Jans
Leonor Rumiche Quintimari
Luzmila Ñaco Chirisente
Marina Casancho Quintimari
Asesoría Técnica DIGEIBIR
Martha Cecilia Morales Quiróz
Milca Escobar Mori
Yarida del Pino Durand
Revisión Lingüística
Domingo Casancho Leguia
Lino Casancho Quintimari
Napoleon Luis Chimanga Shumpate
Cuidado de la edición
Edinson Ysrael Huamancayo Curi
Tiraje: XXXXXXXXX ejemplares
Impreso en: xxxxxxxxxxx
©Ministerio de Educación
Calle Del Comercio Nº 193 - San Borja
Lima - Perú
Teléfono: 6155800
www.minedu.gob.pe
Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú:
xxxxxxxxxx
Este material no se puede reproducir total ni parcialmente sin el
permiso expreso de los editores.
Impreso en el Perú / Printed in Perú.
Oniagankeri
Sërarijani aike tsinanejani:
Oka sangenarentsika iroonti pasiegi pigontëma kaninasati kara
ogomeantatsipongokë.
Nakantaigëmiro, kaninasati nakengaigëmi obiro arota pigotasantankimaro
kara oniagëmiro ora ogomeantatsiri aike iromitokokimiro piriegi, picharineegi,
pishoroegi, pirentijegi aike ira pikarataigira pitimi.
Aiti antagantsipage ora pingantageke paniro teka pintsibatëmari ira
pikarataigira pisangenati kara sangenarentsipongokë.
Yaka sangenarentsikëka piniageke kaninaropage ora pintagetiri kanta
pobangokë osangenantagetaro anibaretsakë arota pigotiro omanapage
ora pingantagekeri aisati pigontëmaro pinibabasike kara pinibaretsakë,
pagakaninatobagaigëma, pingabintsairo pigebatsite kara pitimiri,
amitokotajimi pinibatasantairo pinibaretsa arota kero opega.
Pigotagentëmaro pasini agatsatagantsi, magempitagantsi, potsotagantsi,
posiakagantageke, pintsireageke aike kengabagetagantsipage.
Osiakagantaigëma
aike asangenataigëro
obairopage
6
1
8
Pobijitagani
kaje
9
Pisangenatiro pobairo:
Irinibatane tsimiripage
Ongankera ogomeantatsiri
Kara ogotagantsipongokë oniagëri janekijegi osikotagantsi irasi tsoba karari
omanaantisonori aike osamitëri: Pairo ijita? Ati ikanti kara inibatiri? Pairo ikomantai?
Ainta basinipage tsimiri ira komantantairo irinibarepage ora kantëngichanera.
Oniagaigëri anchinisati osiakagantagantsi irasi pasinipage tsimiri komantantatsiri aike
irinibabentaigëri janekijegi.
Aike osamitagekeri: Nega ikantageta? Pairo ibotsotageta? Nega okanta ibakiri? Nega
itimi? Pairo yapageti? Yaagagani?
Pingantagetiri yamëka pasinipage tsimiri ira komantantairo irinibare?
10
Pomotsotagetiri tsimiripage inagesigatsi yaka pigomentobasikë aike pinibataige pairo
ikomantantairo irinibarepage.
11
Pisangenatiro pobairo:
Ora ikomantai ira tsoba
Ongankera ogomeantatsiri
Anibatakero chanko opokinte ogomentopongokë ongengabagitëntairi kara ikanta ira
tsoba.
Omankeri janekijegi iromapë tsironekiripage irasi birakocha.
Kara ogomentopongokë ogomeantatsiri osamitëri janekijegi iniaigirika ika tsimirika.
Angemisankero acharone ongengabagitakairo ora ichajangane ira tsoba.
Otsonkero ogengabagitane charone amabakero tsironekiripage onganinantanëmara.
Asamitagetajiri ira janekijegi:
12
Pairo okengabagitakai charone? Kara ichajangi tsoba. Pairo ikomantai? Pairo
angankima kara ichajangi ira tsoba?
Pinetsero oka osiakagantagantsipageka. Ati ikanka atirika? Pairo ipogobirikero igito?
Pinetsero oka basinika osiakagantsi. Pairo opiri tsinanejani ira atirira? Ati okantageka
kantiripagera?
13
Pisangenatiro pobairo:
Pairo opogotasitingani ora kaje
Ongankera ogomeantatsiri
Paganë kanta pisangenatiri poro kositari teka kantiriani ora pobigitantara kaje.
Pinibatagiri sërarijani aike tsinanejani kara opogotiro oka kogantsipage. Pairo antantaro
pongotsikë? Pairi pogotiro?
Poniagiri osikotagantsi asi pasinipage pogotagantsi antantagetara kara atimiri: Sabiri,
jacha, tsikomintoti, katsirontsi, chokopi aike pasinipage pogotagantsipage.
Pinibatagiri janekijegi kara okantagani patironake. Pingantiri irogetiro jaakero irootisonori
opogotasitingani kara obigitiro kaje.
Pogometiri iraniantagetimaro kara okantagani opogotagetagani patironake: Intsome
angengema opogotini sabiri antagaisati oporoaige. Yamëka intsome obigite kaje inatsi
jonokasonori. Pairo omogotasikero? Pingatsëgantimaro ora tsikomintotsi.
Yamëka pomagetiri pabasiropage ingantagekimari aike ingantiro ora pingankerira.
14
Pinetsagetiri osiakagantagesigachaka, pinibatagiri ira pikarataigiri.
Pintsireagetiro ora antantagetari ageti kara obigitiro kaje.
Posiakagantiro ora te inagete yaka osiakagantsika.
15
Pisangenatiro pobairo:
Ora omanchakipage
Ongankera ogomeantatsiri
Ogomeantatsiri aganë ogomentotsipongokë pite manchagintsi. Irasi sërari aike asi
tsinane.
Pingaime pite janeki tsinane aisa sërari aike pingaagëri ora manchagintsipage aike
osamitëri ira sërari. Pairo te ingabiritiro omanchaki asi tsinane? Aisati ora tsinane. Pairo te
ogobitimaro imanchaki irasi sërari?
Ogomeantatsiri oniagëri ira janekijegi osiokotagantsi kajesi aike osamitagekëri: Pairo
piniagetaigi yaka osiokotagantsikëka? Pairo intaigi ika atirijegika? Otsimagani ora kaje ati
onganakai?
Ora ogomeantatsiri onibatëgotagekero kara okagetagani manchagintsipage irasi sërari
aike asi tsinane. Aisati ora ontageti tsinane aike ira sërari kara yobigitaigi kaje. Aisati ora
intageti ira janekijegi.
Ora ogomeantatsiri omanakeri janekijegi ingantageke ora intaigi kajesikë aike
osangenatokotagetobëro kara sangenamentobatakë.
Ogomeantatsiri osamitëri antagaisati janekijegi: Aisati okantagetobageta
manchakintsipagera? Aisati okanta kara obotsotari? Pairo pinti obiro kara yobigitaigi
piriegi kaje?
Omagetaigëri paniropage janeki ogomentobasi.
16
Ati okantageta manchagintsipage ikageti ira Nomatsigenga? Pomotsotagetiro
manchagintsipage ikaigi Nomatsigenga kara iati pangirentsigitekë.
17
Pisangenatiro pobairo:
Pairo aniageti kara kajesipagekë?
Ongankera ogomeantatsiri
Ogomeantatsiri osiakagantëri maba sani, manii, jito, soromai, marangi, pirinto, ankaro,
sikenti, inagetatsi kajesikë.
Kara ogotagantsipongokë osamintagekeri ira janekijegi ira iniagetaigi negaraka
inagetiro.
Pairo ingankai ira inagetatsiri kajesikë keroka aneiri, keroka agamari.
Pairi pasinipage inatsi pangirentsigitekë pinei obiro? Pairi ijita ira ontsorogera?
Pinibabiritaigero ora omingatsatagetiri aike ontsorogetirini antagaisati inagetatsi aike
agamagetimarini kara agiatirinika omatsigengajegi kara pangirentsigitekë.
18
Pinetsagetiro osiakagantagantsipageka. Pintsirekagetiri kara monkararokë
inagetatsi ira kantantatsi pairoraka irirokerai pasinipage kara monkararokë
kisaari.
1
2
3
19
Pisangenatiro pobairo:
Obigitagantsi aike kara angankero ogitso kaje
Ongankera ogomeantatsiri
Pobetsikaigeri sërarijani aike tsinanejani irooti kara intiontatsaikima aike posamitaigeri
yogiataigirika imatsigengasonori kara yobigitiro kaje.
Pamitokontimaro oka osamintagantsipageka: Pairi obigitiro kaje? Nega iraganëro kaje
obigitagara? Ati inganëro? Ati ingankero ora ogamagakipage kaje?
Kara irogotobëro sërarijani aike tsinanejani kara okantagani kaje, poniagiri tarijeta
okibenake kanta yosiakagantageta kara okantagani ora kaje. Posamintagetiri pairo
intagetaigi panironake tarijetakë.
Iromitokotobagaigëma ingantaigëro antsinisati kara okantagani ora kaje, pigeiri
kosamanisata iroonti ingantagekero ora intagetaigi kara tarijetakë arota angemiri
irinibabasitaigero. Kara iritsongëro posamintaigeri negapagite kara imitokoontaigi
irirojegi, pairo inganke.
Pomagetiri sërarijani aike tsinanejani obasi ingantëmarori irantane arota ora
osiakagantagesigachara ingengairo kara yobetsikaigëro naaraisata.
20
Pamitokotimaro ora potsotagantsipage pingengabagitomotiri pitsibatari
pairi obigitaigiro kaje aike pairo ingantageke kara iritsongëro obigitagantsi.
Potsatokotiro negapagite pamitokoonti obiro.
21
Pisangenatiro pobairo:
Jonokë - osobi
Ongankera Ogomeantatsiri
Iraganë pite narokitatsiri otatagapage poro irotetankimaro ogamagitaga kaje irorokerai
basini saakiro. Ingaimë poro sërarijani aike tsinanejani irisitikaogitagaegi irogoke pairo
inatsi tsomagi (irasangëro, iratsikëro, imogokero) Osamintëri. Atiti ora pitirooti obigitira
kajesikë? Ati angankero kara osaakikero?
Poniagante potsotagantsi asi tsinane omitokagike kaje mopëkë pingengabagitomotiri
kara ainiro atirijegi tsinakagitiro igaine aike pasinipage imitokagiantaro mitokagimento
kaje.
Iraniaigënte Nomatsigenga inatsi mitokagimento kaje. Iranetsasantaigëro kara
omiankero kaje aike kara nega osotokanë saakiro aisati ora otaki. Ingemisankeri ira
kasintarori mitokagimento ati ingankero kaje aike ora ingankero otakipage.
Kara agangite ogomintopongo posikote mitokagitiro kaje aike ora pogantagani saakiro
poro jonokë poro osobi.
Bopatoitiri pite teka maba janekijegi aike pomagetiri pogomento perotapage
obotsotaga teka basinipage. Ora perotapage osikokimaroti obotsotane kaje oraka aike
okanta kara osaakiti. Poropage janeki ingoigëro aike ingankai nega inë ora kaje jonokë
teka osobi aike irotetëro kara inëri.
Kara tsomaginakë sangenamintopongo pomaigeri isangenarebasi aike iragiatëro
angankeriri.
Irooti kara abisë katagiteripage pingantagete pasinipage magenpitagantsi arota
irogoontimaro aike irinibatiro jonokë aike osobi pasinipage iniagetiri.
22
Pintsireagetiro kajepage kanta pinagetiri. Nega poogekero kaje te
omitokagitagapage? Nega pogekero kaje omitokagitaga?
23
Pisangenatiro pobairo:
Ikibeaigi osigaro iagetatsiri
Ongankera ogomeantatsiri
Oniagëri osikagantagantsi asi opesipage kara okanta kara piiri: Ianë, otyomijani,
otegaataga, kara orakanë ogitso.
Onibataakeri ira janekijegi kara aisati eiroegi ikibeaigi aike anëitaigi.
Ongaimë poro nirontagantsi arota ongengabagitairo kara nega ikantiri
nomatsigengajegi tsorori itomi kara yogagibeiriri. Pairo ingaasikeri aike ora ipantagetiriri
arota irikibee omanapage aisati kara irisintsike omanapage, ora perintsipage ora imëriri
ira tsorori ora ibogotanepage inantagetanëmari irogotane.
Omasonkitobairo ora nirontagantsi kara ojatajeri.
Posamitaigeri aintaka ireintiani teka iritsiroani tsorori aike pigatiri ingengabagitëro kara
okantiri ora iniro kara opanigeiriri aike ora igotageti ira tsorori.
24
Pomotsotiri ira tsorori janeki aike pintsibatagetiri ora kero pairo ikaantari,
yapagetiri kara ikansigari, aike ora okantagetiri ora iniro kara ogagibiakeriri.
25
Pisangenatiro pobairo:
Ora obairopage nomatsigengatsakë
Ongankera ogomeantatsiri
Onibataakero ora charone, oniakintai ogomintopongokë onibatëntai nega opañagetaka
opairopage pairo ajibiritageka kara nomatsigengatsakë.
Ira janekijegi iromaigapë tsironekiripage.
Ogomeantatsiri osamintëkobenkero inirojegi janeki ibairopage kara ojitagetiri
nomatsigengatsakë aisati nega opañaka ibairopage otomi.
Ogomeantatsiri osangenatokokero ibairopage janeki aisati osiakagantagekero kara nega
opañaka.
Kara ogomentotsipongokë osamitagekeri janekijegi ibairopage Nomatsigengatsakë.
Opatoikeri janekijegi aike angemisantakakeri ora ongomantagekaira acharone negaraka
opañaka obairo nomatsigengatsakë.
Kara otsonke charone kara ongomantakaira omabakero tsironekiripage ora
onganitankimara.
Ogomeantatsiri osamintagekeri janekijegi: Pairo okomantakai charone? Nega opañaka
obairopagë? Pinintaigiro pobairopage? Pairo pijibirika? Pairo ogëmiro pobairo?
Ogomeantatsiri osamintagekero inirojegikë pairo ijitageta otomi nomatsigengatsakë aisati
pairo ojibirikeri.
Omisotokaiganakeri janekijegi omagimpitakakeri, imogobokotobagaigëma irooti kara
intirempëtaigema aike ora ogomeantatsiri omiongagekineri iromaginpire ira agobëronera
ingankero ibairo nomatsigengatsakëra iroti kara iritsonganakimari antagaisati janekijegi.
Kara tsomagikëra osamitagekeri janekijegi ora ogomeantatsira: Pairo omagimpitaigëntira?
Antagaisati ikomantankero ibairo?
Omagetaigëri paniropage ogomintobasi aike angakeri kara pobangokëra posamitagetiri
piriegi negaraka ijitageta ibairo nomatsigengatsakë.
Pingantaigeri piriegi ingaimantimiro pobairopagekë arota kero pomagisantaigairo.
Aiti pasinipage igontagani atirijegi pingantagetiro.
26
Obairopage opañageta teka basiniripage, tsiimiripage, charone, charine,
kopageropage. Nega opañaka pobairo? Posiakagantiri. Pintsirekiro osiakagantsi
posiokota popairo. Pisangenatiro. Jemita pingantasikimaro.
27
Pisangenatiro pobairo:
Ora naninti nangantagete
Ongankera ogomeantatsiri
Oniagaigëri ira janekijegi osiakagantabasiani inageke ora ikantagetaigi ira sërarijani aike
ora tsinanejani aike ira igibenake timaigatsi kara itimomentogitekë.
Onibatagaigëri ora ikantageigi ira janekijegi ibegaiga irirojegi aike kara ati ingankima
kara ingobintsakeri, ingitsaatëri, irikonakitageke katsimageropage, ongiriake ora
tsinanejegi aike ora pasinipage ikantaigi kara itimanegitekë. Pomanaigeri ingantaigemi
pairo ojita antagantsi inintasanti ingantiro pibega sërarijani aike tsinanejani
opatotaigëma ingoigobakima ira ikansigari iriro, iroro.
Pomagetiri iraantanebasi aike ingantageke.
28
Pinetsero ora osiakagantantsipage aike irinibabiritaigëro ora ikantagesigi ira
sërarijani aike tsinanejane. Pomotsotiro ora ikantageigi ira janekijegi osigimi obiro.
29
Pisangenatiro pobairo:
Nigokeka
Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo:
• Ora igoke kara manchakorikë.
• Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri.
• Ora gitetsipage iniagegintira.
30
Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage
akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri
aisati irosiakagantëmira oniagërira.
2
32
Okantagani
pongotsi
1
2
3
4
33
Pisangenatiro pobairo:
Antagantsi pongotsi
Ongankera ogomeantatsiri
Pingaime poro Nomatsigenga irinibataigaita okantagani kara ontagani pongotsi irasi
Nomatsigenga aisati ingomantai pairo antantagebiritaro ora okogasitirora.
Ira Nomatsigenga iromapë okogasitirora arota intsibatimari janekijani aike tsinanejani
irantakagiri pongotsiani omagimpitaga iranetsasantaigerota kara okantaganira.
Ira sërarijani aike tsinanejani kara ontënganiri pongotsi iromitokoigëri imogotsatëro
pasirotsa kara ototsatënganiri, ingataje aike imasitankero osi kara ositiakenganiri aisati
iroatsakero pasirotsa.
Imasonkikeri ira Nomatsigenga antëro pongotsi.
Iramitokoantëmaro potsotagantsipage ingengairo kara okantagani pongotsi.
Ingomantaigëro ora ogomeantatsiri aroka okankengani ibangi kara ontënganiri
pasiniatiko.
Ingengaigairo pairo iparintakari, pairo ikanke agango aike kara itsonkerori intëro
pongotsi.
Ora ogomeantatsiri omagetëri katabasiro intantagetari aike onibabasikero ora
ingankera ira janeki.
34
Pinetsaigero osiakagantagantsipage aike pintsireikotaigeri kaninasati karari
pobetsikobëronta . Pinibatiëgotiro pairo omarintëma kara antenika pongotsi,
pairo angantageke pasini aike kara otsonkerori.
35
Pisangenatiro pobairo:
Okibe karana - matsatongiro
Ongankera ogomeantatsiri
Pingengijagajiri janekijegi ati okantageta anchakipage okogasitagani pongotsi irasi
Nomatsigenga antirotika.
Pomapë tsomaginakë ogomintopongokë anchaki okibekarana aike matsatongiro.
Pomagetiri panironake janeki aike irapatotaigema pogotiro anchaki aisati okantaro.
Pingantaigeri yamëka irapatotaigema antagaisati sërarijani aike tsinanejani pogotiro
anchaki aisati okantatobageta aike irobetsikaigë pairorapageraka kibatsikë. Yamëka
irapatotaigema antagaisati pogotiro pasinipage okanta anchaki aike ingantaige
pongotsi kibatsikë.
Kara iritsongaigëro ingomantankero ora ikantagetaigëri aike kara ati okantageta
anchaki ora ipogotasikerora.
Kara tsomaginakë omagetëri panironake ficha intantagetari aike iranetsaigëro. Aike
osamitagekeri arota kero yomagisantajiro:
• Pairo piniaigi yaka fichakë pintageantari? Ati okanta pongotsi? Pairo terai ine
pongotsikëra? Pairo ongogasitajiro kara otsongantaimarora?
36
Pairo anchakipage ingogetaje nomatsigengajegi iritsongantajimaro pongotsi?
Ati okantageta anchato ora irobatiagekeri? Posiakagantiro anchakipage ora
ingogaje nomatsigenga yaka intaigasegiri.
37
Pisangenatiro pobairo:
Ongoigagetëro osipage antankimaro pongotsi
Ongankera ogomeantatsiri
Omanakeri poro Nomatsigenga iromapë ogomintopongokë patironake tsigarosi, chorinasi,
komirosi aike kopasi.
Pagaiganakeri janekijegi kara itimaigiri iranetsagegintiro pongotsipage atiraka okantageta
aike pairoraka intantagetaro kasintarora.
Irobisitageiganake osipage inatsi kara itimaigiri.
Kara iraretaiganajima ogomintopongokë imobotapëro osipage ora yagetaigëra kanta
pinagekera osi ora yamagepëra Nomatsigenga.
Pomagimpitakagaigeri oka magempitagantsika jitacha “Anganinabentiro osipage”:
• Pomagetiri patironake janeki osipage yamapë Nomatsigenga irirokerai ira te imëtingani
pomeri osi ora yobiitaigëra irirojegi.
• Yamëka pingantaigeri janekijegi iriatagetaige kanta pogotagesigiro osipage ora inintira
irirojegi.
• Pitaineri patirosati tampora ira pogotiro chorinasi iromatsematsetaiganake. Pitaaje pite
tampora ira pogotiro komirosi ingiobaakima. Aisati ingantakagekeri pasiniporokipage
janeki.
Ora ogomeantatsiri ongomantëri ira janekijegi ora osipage yamapë Nomatsigenga iroro
kaninaro angantimaro pongotsi irorokerai ora yobisitaigë irirojegi teni ongomeite.
Kara tsomagina ogomintopongokë osamintaigëri: Aisati okantageta osipage? Antagaisati
osipage okantagani pongotsi? Ati okarati osipage kaninaro antantimaro pongotsi?
Pairo ojitageta? Nega piageti? Aiti pasinipage osi ontantagani pongotsi te iromapëro
Nomatsigenga?
Kanta piretanaima pobangokë posamintapëri ira piri pairo ojita osi ora intankaro ibango ora
itimantara aike antagaisatika osipage ontantagani pongotsi.
38
Pinetsero ora osipage osiakagantachaka aike pitsongairo posiakagantairo ora
ontantagani pongotsi. Posiakagantiro kara tsomaginakë monkarabata pasinipage
osi pineira ontantagani pongotsi aike pingomantiri ira pikaratiri ora ojitageta.
Intsome ogotaige angatajaige osi
Ongankera ogomeantatsiri
Agatobëri ira janekijegi iromagetapë otyomijanisi komirosi.
Anibatë poro iriri janeki iraniakintai ogomintopongokë ironijaakintiri janeki kara ati
okantagani kara okatajagani komirosi antenika pongotsi. Karari iromapëni mabasi osi
komirosi aike kopasisi.
Irisobikaigë janekijegi sotokë irosiigotaigëri itsitiki manchakori aike anetsaigëri ira irintsi
kara ingatajëro komirosi yamapëra aike irisitikasikero osi kopasi.
Omagetaigerini paniropage janekijegi osipage yamaigapëra iriro aike ingatajaigëro
imanigiakeri ira Nomatsigenga komantagekerinera.
Kara iritsongaigëro ingatajaigëro osipage irogaigëro kaninasati. Ira nomatsigengara
ingomantagekeri ora te ongantagetingani kara akarasitenika osi aike kara angatajërori.
Ogomeantatsira osamitaigeri ira janekijegi: Pairo yogomekai Nomatsigenga? Pairo
angatojobikero osipagera? Aisati okantagani ora osi kopasira?
Kara irogontëmaro katajagantsi ira janekijegi oniagëri ficha intageantari aike osamintëri:
Pairo intaigi atirijegika? Pairo ongogasitajiro kara otsongasantairo pongotsi? Omagetiri
ogomintobasi otisaraaga aike intsiriagetirota kara pinëgoti osipage ontantagani
pongotsi.
40
Pintitaigotiro osi komirosi, pingatajiro pingankero kara yoniagëmiro
Nomatsigenga aike pintsrekiro pongotsikë.
41
Pisangenatiro pobairo:
Ogotagantsipage kara antenika pongotsi
Ongankera ogomeantatsiri
Anibatëro chanko kara oniakintai ongengabagitentai kara kero obatsaganta pongotsi
aisati kero inageti chopentari kero osobotati.
Aitika pongotsi irorai ikantaigëra ora chanko ogonijakai pairo okantagetagangi kara
itagabititiri chogo teka ine pongotsi irorai iroonti okingabagitagai kara otagagetagangi
ibiti chogo.
Kara ogotagantsipongo ogomeantatsira osamitëri janekijegi iniagetirika chogo, sangari
igotika pairo okantagetiri ibiti iriegi.
Patotëri kara pine kingabagetagantsi ongemisankero charone kara angengabagitagëi
kara itagabititiri chogo, sangaribiti kara pongotsikë irorai.
Osomitagegeri janekijegi:
• Pairo okenabagitagai chanko? Pairi tsimiri itagabitikë pongotsikë irorai? Pairo
pitagabititasigerira? Nega okanga kara itagabitigeriri ira chogo, kara pongotsikë?
Omagetaigeri paniropage osiakagantabasitachara aike pomotsotiro chanko.
Anengaigairo kara pobangokeira ora akantaigërani naaraikerai.
42
Pairo igantaigë nomatsigengajegi kara kero pitsaraganta omanapage ora
ibango? Pairo ora kero ikantageti? Ati onganëma keroka akantagetiro oka
pingatsatagantsika?. Pintsireagetiro osiakagantagantsipageka kanta inagekeri.
43
Pisangenatiro pobairo:
Pasiniatipage okanta pongotsipage
Ongankera ogomeantatsiri
Panëigitetakakintiri ira janekijegi kara atimagitemintokë.
Iranetsagegintiro kara pasiniati okanta pongotsipage: Intantarori, kara pikibei teka
otyomijani aike otsantsaatageta. Aitika jompitagantsipongo, pimantagantsipongo aike
pasinipage.
Kara tsomaginakë irinibabiripëro ora iniagegintira aike irosiakantagepëro ora iniaigëntira
kara timagitetagantsikë.
Pogetiro yamëka ora osiakagantagetagantsi kara tantotsikë. Ora
osiakagantagetagantsipage asi pongotsipage pingoigiro aike pogiro
sangenamintobatakë.
Iranetsaigëro ora pongotsipage ora yosiakagantagetaigëra aike iraratingagetaige kara
pongotsike osigaro ibango.
Paporokiropage ingengabagitëneri ira itsibatari ora intantagekarori ora otantopage aike
ora itantakarori.
Ingantaige iniagetika pasini pongotsi ora ikaantagetaro pasinipage.
Pintsibatobagetiri ira janekijegi aike pomagetiri irantaneantabasipage iranetsaigerota
aike ingoigiro ora aisati posiikotobaga.
Antsita irapatotagekero iriro pibega ontantaga kibatsi, okibeginte, otanto aike
pasinipage.
Kara iniantagekaro yapatotagekero. Pomagetiri irantomentobasipage arota ingantaige
pasinipage.
44
Pitotokotagetiro ora osiakagantagantsipage aike pintsireagetiro
pintsibatankimaro ora pongotsi ontantagetigani. Pingantiro ora ogometimiri ati
okantageta pongotsipage patoitagetachari.
Ira omatsigengasonori
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri omagetëri irantomentobasi ira janekijegi irosiakagantaigeri ira
imatsigengasonori ikarati itimi ibangokë.
Ora ogomeantatsiri osiakagantëri omatsigengasonori.
Kara iritsongërori ira janekijegi iragibitaikotagekeri ira yosiakagantagetaigëra kara
tantotsikë teka kara sangenamentobatakë.
Ora ogomeantatsiri aike ira janekijegi onetsagetaigëri osiakagantagantsipage. Ora
ogomeantatsiri ongengabagitëri ira omatsigengasonori (aintaka iriri, oniro, ojariri, irento
ocharone, osari, iritsariegi) aisati onganke pairoraka igoti ikanti ira iriri aike oniro.
Irisotoogeigë ira janekijegi ingengabagitëgotëri ira imatsigengasonori.
Antagaisati irisotokaigë.
46
Posiikotiri aike pomotsotiri pomatsigengasonori. Pingomantiri ira pikarataigiri
pairo ijitageta panironake.
47
Pisangenatiro pobairo:
Amitokotagantsi kara omatsigengasonorikë
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi, oborokipage ora irantamintobasi aike
irobetsikëro pamentobatakë.
Ongantaigëri ira janekijegi irinibatokokeri inatsi kara osiakagantagantsikë.
Pomitokotimaro oka osamintagantsikë: Pairo inti ira atirira? Pairo onti ora tsinanera? Pairo
inti sërarijani aike ora tsinanejani?
Ora ogomeantatsiri onibatagaigëri ira janekijegi ora antagetaigiri kara
omatsigengasonorikë aike ora okaninabiritageti antiro antagantsipage. Ira janekijegi
ingantaigëro ora intëgotagetiri ira imatsigengasonori.
48
Pintsireikotiri kara monkarabatakë osiakagantagantsi pikanta kara pamitokotiri
pomatsigengasonori. Posiakagantiro kara monkarabatakë kiraari pasinipage
pikantageti kara pitsibatari ira pomatsigengasonori.
49
Pisangenatiro pobairo:
Tsomagi - soto
Ongankera ogomeantatsiri
Kara sotokë ora ogomeantantsiri ongengabagitomokeri ira janekijegi:
Patirosati katagiteri ira sharo, kirincho, tontori aike ira kopesi imagimpitakagaigiri
kaninasati itomijegi anchatosikë irogito yarepa ira sekari antagaisati ira inaigasegatsiri
isigaiganaka yagaitanëri itomijegi kara imoropagekë. Panibani inë tontori tenta
irisintsiteni te iromananëma. Kara yarepa ira sekari yaneingasantanë ira tontori aike
yobaraengataka ¡tick..! paraboitanë ora itsei posataagepëri iborokë aike kara irokikë
sekari tenta iranianaeni teni iraageri ira tontori iataji intangabagitanakaro anchatopage.
Ora ogomeantatsiri omisotokaitanëri ira janekijegi omagimpitakakeri ira sekari aike ira
tontori:
Opatotëri ira janekijegi mabaporokite aike ogatagekeri irisintsamantareitëro mopë
kibatsikë.
Paboronake janekijegi irajitagekima ira piratsipage inatsi kengabagetagantsikë. Poro
janeki irosiikotëri ira sekari.
Kara irarepëma ira sekari irisigaiganakima janejijegi ingaiganakero ora
yomantareingaigero mopë. Ira irake sekari iripëgairi ira sekarisigëngitsinera.
Ora ogomeantatsiri ongantagekeri ira janekijegi kara ingapininkero ora mopënaronte
ainta ira matsematsetanëngitsine, pasini ingiobaganëma teka pasinipage.
Omagetaigëri ora irantamintobasi aike inganke ora ogakeri ora ogometirira.
50
Posiakagantima obiati aike ira sekari kanta pomagimpikeriri.
Pingengabagitomotiri ira pikaratiri nega pogaka obiro naike nega inai ira sekari.
51
Pisangenatiro pobairo:
52
53
Pisangenatiro pobairo:
Ora atimagiteminto
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri aike ira janekijegi iraniaigënte charone arota ongengabagitomotiri
kara okanta timagitemintopage aike ora ibangopage nomatsigengajegi kara jiraisonori.
Ora pongotsipage jantanake pinageti pomirintsiro pini kara iniobagetari. Yamëka
ira nomatsigengajegi itimageti timagitemintopagekë ora ibangojegi bapatotanaka
aronisatinake.
Imasonkitaigëro ora charone kara okengabagitomokai.
Kara tsomaginakë ogomintopongokë onibatagaigëri pairo igotobë kara okengabagitë
aike ora opasiniatitanë atimagitemento yamëka.
Pomagetiri irantomentobasi aike iragiatagekero ora ongomantëri ora ogometiriri.
54
Pinetsero ora osiakagantagantsipage. Pintsirekiro monkarabatakë
potsotacha kinasiri kara ikantaiga itimaiti jirai ira Nomatsigenga arokera kara
monkarabatakë kateriro ikanta kara itimaigi yamëka. Pinibatagiri ira pikarataigiri
kara obasiniabiritagetiri.
55
Pisangenatiro pobairo:
Ora monkarabata aike mabatseibata
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri oniagëri ira janekijegi poro monkarabata aike poro mabatseibata
pobetsikanakaro parota poa teka ora kariton okibepiriga aike osamitëri:
• Pairo posiagetari oka batarentsipagekë?
Ora ogomeantatsiri ongemisankeri ira janekijegi ora irotopikerori aike ongakeri
ingogetaige kara tsomaginakë inagetatsi osiagetaro ora batarentsipage aike irogekero
kara osiaganbtsikë.
Ora ogomeantatsiri obetsikaigëri ira janekijegi ontsibatobagekeri aike omagetëri
monkarabataropage aike mabatseibata ipagetai MED arota ingantageige
pairorapageraka ora ineageti.
Anibatakeri ora monkarabatapage aike mabatseibata tojaiti ora posikotagetari
omagarogitekë aroka anetsagiteke.
Omagetëri ora iraantanebasipage.
56
Pairo pobetsikantagekimaro oka mabatseibata aike monkarabatagapage?
Pintsireagetiro osiakagantagantsipage aike poniagaigëri ira pikaratira ora
pobetsikëri aike ora pobetsikëri.
Saagite ogiro obango aike timagitetagantsi
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri oniagëri ira janekijegi osiakagantagantsi asi timagantsigite
kagarigitero opobotageta kajara aronisati pongotsikë. Ora ogomeantatsiri
onibatagaigëri ira janekijegi ora kajara inagetatsi omagarogitekë. Pamitokoontimaro
oka osamintagantsipageka:
• Kara pitimirori aiti kajaraage kara pikenagetiri? Nega pogaigiro ora kajarapage?
• Pairo kajarapage ijogeti atiripa kara pikenagetiri? Ora kajarapage antsita
pibatsaagetiri?
Ora ogomeantatsiri osotokaganëri janekijegi oniantakintimari kara onamikë
opangitageta santotegapage.
Pingige kibatsikë pite omoro aike piteiro otakipage sabiro irorokerai ora pasini pitee
pobetsikantagetagani jintamasiropage. Piteiro yamëka aike pigee pite tominko.
Kara orekima pite tominko pingeikairo ora pitiagekera jiraini. Pinetsero ora sabirotaki ati
okanaka aisati ora jintamasiropage. Posamintaigeri yamëka:
• Pairo okanaka ora sabirotaki aike ora omorora? Ati okanta jirai terai piteiro? Ati okanta
yamëka?
• Pairo onganëma aikeroka antageantimaro ora jintamasiropagera?
58
Pomitokotiro Iris pomotsitiro abatsi ongenantëma oreantaima obangokë. Karaanti
ogatikagetanë mantareitatsiri pini kajara batsagatsiri. Pitsonkenika pingomante
pairo te onganinabirite omogotasantiro jintamasiropage.
59
Pisangenatiro pobairo:
Nigokeka
Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo:
• Ora igoke kara manchakorikë.
• Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri.
• Ora gitetsipage iniagegintira.
60
Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage
akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri
aisati irosiakagantëmira oniagërira.
3
62
Pangitagantsi kaniri
Kara yaretaigapaa iririjegi, ora oniro
okigopëro kaniri, ira iriri itogopéro
sabiro aisati ikantagepa ira pasinipage.
Irooti kara imantsagataigakaro
pangirentsipage opomiriantaro yamëka.
kerome akigiro kaniri yamëka.
Irogito piagetanë patironake
pangirentsipage kero pongotsi. Aro
ipañaa ira sërarira yogainokanaa jonokë
iriantinta manchakori pegapari atiri.
Karakata yarepa paniro atiri iniopëro ora
tsinane inibataakero aito kara yoniagëro
kaniri, sabiro, singi, omagaro ora apageti
yamëka. Karari ikankero: Pikogika
bopaigero oka pangirentsipageka
pintijiankitigiro kero pikaratiro antsita
omobotapëma ora obatsa otsitikë.
Kara jiraisonori ira nomatsigengajegi
iroonti yapaigi kibatsi, somotokara aike
sagonta. Patiro katagiteri ira timaigatsiri
iataigë anchatosikë iraakinte ijitaigi
iraperiegi. Kara pongotsikë ijokanëro
paniro irisinto.
Okonijake ora kaniri
4
3
2
1
Okonijake ora kaniri
Ongankera ogomeantatsiri
Osiakagantabasi osangenata kengabagetagantsi asi kaniri.
Iranetsasantaigëro janekijegi irinibabiritaigëro ora iraniakera.
Opatotaigëri janekijegi kara antsireikokero kengabagetagantsi aike anibabasikineri.
Omagetëri paniropage osiakagantagantsibasi aike osamitagekeri. Nega piaginti oniro
tsinanera? Pairi pagekero ora apira yamëka?
Yamëka intsireikotagekero kanta irinageke osiakagantagantsi.
64
Ingemisankero majirekero ora onibabasike ogomeantatsiri. Iranetsagekero
osiakagantagantsipage aike intsireagekero kanta inëri.
65
Pisangenatiro pobairo:
Ojenga kara opangitagani kaniri
Ongankera ogomeantatsiri
Aniakinte charine Tsiritsomonte ibangokë ingengabagitakairi ira manchakori kara
ipanakeri kaniri ira Nomatsigenga aisati kara opangitagetagani pangirentsipage.
Angamanaakeri janekijegi kero ikabegiri charine ingemisankeri majirekero kara
ingengabagitëri.
Irosiakagantaigëri kara yomantareinga ira manchakori.
Osamitagekeri janekijegi: Pairo ikengabagitë ira charine? Ati ingankima manchakori kara
omangitantimariri? Piniaigiri kara yomantareingari?
Omagetaigëri osiakagantagantsi irasi manchakori intisaraasitagekeri katabasiro aike
intsireagekero manchakorikë.
66
Pobëgantimaro pobako katabasiri aike pintsirekiro kara yomantareinga
ira manchakori. Posiakagante pasinipage pangirentsi opangitira kara
yomantareinga manchakori.
67
Pisangenatiro pobairo:
Ati okantagani kara opangitagani ora kaniri?
Ongankera ogomeantatsiri
Osamintanke kara atimomentogitekë Nomatsigenga ira pangitatsi kaniri ibangiregitekë.
Angaimëri ira Nomatsigenga iribokënte ogomintopongokë ingomantakairo kara
opangitagani ora kaniri. Nega irinasege manchakori.
Opatotaikeri janekijegi kara sotokë aike imanigiagekeri ira Nomatsigenga okantagani
kara pikaragatitagani kaniri.
Omasonkitajiri ira Nomatsigenga kara ikomantakai.
Oniagëri osiakagantagantsi kanta pini pangitagantsi kaniri.
Osamitaigëri ira janekijegi: Pairo ikomantakai Nomatsigenga? Pairo angankero kanirigati?
Pairo pikantaigi obiro?
Oniagëri osiakagantagantsi kanta pini pangirentsi kaniri.
68
Pinetsero osiakagantagantsipage. Pairo inti ira Nomatsigenga? Pairo intë kara
terai iriate ingishokagatitiro ora kaniri? Pairo ingantaje pasini? Pintsireagetiro
osiakagantagantsipage kara inëri.
69
Pisangenatiro pobairo:
Pairo pangirentsi antsibatëro omangitenika kaniri?
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri osamitëri ira janekijegi inëgotatsi kaniri: Ira pomatsigengasonori patiro
ipangitiro kaniri kara pangirentsigitekë ingonagabagekerotiko pasinipage pangirentsi?
Pairo intsibatagebirikerora pasinipage pangirentsi?
Ogomeantatsiri agaiganakeri janekijegi pangirentsigitekë kanta opangita kaniri arota
iranetsaigero patiroantika opangita kaniri okonagabagetatiko.
Irinibatokokero pangirentsipage konagaro kaniri.
Ira kasintaro kanirisi ingomantakairo ora kaniri irento koriti iroro opangibiritagani aronisati
aisati omangitageke pasini perintsipage pibega ora kemi, pitoka, tsikana, magona,
tsitoiki, kina.
Ira kasintaro kanirisi ingomantaigëri janeki kara ainta Nomatsigenga omagisantagekero
oka komantagantsika iroro te ontimobitagetaje tojai pangirentsipage.
Omasonkitobairi ira Nomatsigenga ora ikomantakai.
Kara tsomagina ogomentopongo ingengaigairo janekijegi pangirentsipage
iniagetaigënti kanirisikë. Ira janekijegi ingantagekero pangirentsipage ikonagiro iririjegi
iganiresi.
Kara ibangojegikë ira janeki irosomitagepëri aitika pasini kingabagirentsi asi kaniri aike
ora koriti.
Kara ongëtagetanae ingengabagitomokeri ikarataigira.
70
Ira Nomatsigenga ikogekeroti iroonti pangitagantsi otsibatagetari kaniri.
Pomotsotiro abatsi ingenantëma ira nomatsigenga kanta piagetiri.
Pingomantantiro pairo antsibatagobikimaro ora kanirira.
¡Kimari,
Kimari!
71
Pisangenatiro pobairo:
Angantasikero kara ontimasantantima kaniri
Ongankera ogomeantatsiri
Iromaigapë ira janekijegi patironake ogati kaniri.
Angaimëri charine irogomegintai nega okanta kara opangitagani kaniri.
Ira charine iromapë kaniribeinki.
Angamanaakeri janekijegi kero ikabegiri ira charine. Ingemisangitigiri majirekero.
Angemisankeri charine kara irogomekai kara okantagani opangitagani kaniri aike kara
pitaporoagatiantagani ora obeinki asi kaniri aike asi oraataga tsinane.
Osamitëri janeki: Pairo yogomegintai charine? Pairo ojita obeinkipagera itaporoantaro
ogati kaniri?
Omagetëri paniropage osiakagantabasi aike osamitëre. Pairo irotsita anganke kara
opangitagani kaniri?
Aroke akarakero ogati kaniri pairo basini angange? Pitsongero posiakagantara aike
ingomantobakima.
Irogekero ora intaigëra tantotsikë aike anibaibirikero kara opangitagani kaniri.
72
Posiakagantiro kara monkarabatakë ora kaniri okigaigë panironake tsinane.
73
Pisangenatiro pobairo:
Tojaisonori - arosataanti
Ongankera ogomeantatsiri
Iromagetaigapë janeki otyomijani kaniri.
Ora ogomeantatsiri ongegabagitëro negaraka okantagani kara okiagani
kaniri.
Ira janekijegi irosiikotaiëro inirojegi kara okigiro kaniri. Kara ontijengagani,
kara inibatiro aike pasinipage.
Osotokaganëri janekijegi iragaiganakero kanirijani imobotagetaigëro
aike ingoigaigëro okibiantsa, montseitatsiri, matsarijani, okibe, kasirikoniati
irogekero.
Ora ogomeantatsiri osamitaigëri. Ati okanta kanirijani ora tojaitisonori? Ati
okanta kaniri ora te ontojaigasante?
Osamitaigëri yamëka. Nega pini ora tojaisonori? Nega pini arosataanti?
Omagetëri paniropage osiakagantabasi asi kaniripage aike iritotëgotëro
kasirikoniati iroogekero ora osiobagacha aike irotetëro kantirikë.
Ora Kaniri yamaigapë janekijegi irogaigairo irorota ingantima kantsirebatsaro.
74
Pitotokotagetiro kaniripage. Bopatoitagetiro ora aisati okantobageta. Ati
okaratageti kantiripagekë? Ati okarati okaraaga kaniri piniake?
Kantsirebatsaro asi kaniri
75
Pisangenatiro pobairo:
Intsome obetsikantimaro kaniri kantsirebatsaro
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimë poro nirotagantsi oniagëntairo kara pobetsikantagani kaniri kantsirebatsaro.
Omabakero ora kanirijanipage yamaigapë janekijegi.
Ira janekijegi irisobikaike irapamentobatakë imanigiaigëro majirekero ora nirontagantsi.
kara ontagagetëro kaniri.
Ora ogomeantatsiri ongontitobëro ora kaniri otagaga aike otsikatëro.
Ora nirontsi ongokero ora oja kaniri ogontitaga.
Kara otsonkero onganëro kantsirebatsari ora nirontsi omasonkitobairo kara ojatajeri.
Ora ogomeantatsira ongomantagekeri janeki kara aiti basinipage kantsireropage
otsirekantagetagani agantanebasipage.
Omëri irisangenamentobasi irisangenataigë.
76
Pisangenantimaro otsaipagekë ati pikantaigakaro ora tsirebatasari asi kaniri.
77
Pisangenatiro pobairo:
Antsirekantëmaro kantsirebatsaro asi kaniri
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ontantakagetimaro kantsirebatsaro asi kaniri okantagekeri iniro.
Ogomeantatsiri omagetëri janekijegi katabasiro aike tsitaegëro arota ingantaige kaniri.
Ora ogomeantatsiri ongengijagajiri janekijegi kara okanta kaniri tsomagi aike kara
otakikë.
Yamëka ira janekijegi irobegasantëro ibakokë ora katabasiropage aike intsareajiro aroke
osiikotanëmaro kaniri.
Ira janekijegi intsirekantaigëmaro kantsirebatsari asi kaniri ora katabasiropage kara
inagekeri.
Irogekero irantaneegi kara sangenabatamentokë.
78
Pobëgasantantimaro pobako katabasiro titaingari, pintsirekiro otakikë. Pintsireke
katabasiro kara otagari kaniri.
79
Pisangenatiro pobairo:
Pairo komeiro opagete? Pairo te ongomeite opero?
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimë poro nirontagantsi arota ogomeigeri janekijegi ora irapagetera aike ora te
opengani.
Ora nirontagantsi ongantaigëri ira sërarijani aike tsinanejanipage iragamëmaroti ora
yapagetiri. Antsimasantërika eirototsirone kara akibiake omerasekima, iraagërika
sani ingisanaitobaganëma. Kero yaagabokotiri sharo kero pinomotiri obatsa kaniri
imangitenika, kero yaagabokotiri këtsa irisakoreobagotëma iritogenika anchato aike
ongomantagekeri ora kaninaro irapagete aitinta kara ongantagetanëri kaninasati.
Ora tsinanejaniegi kaninari ojaga maretsatiri këtsa arota kero pipëshati ogirikane,
opero ora kontiri otsiretaga aro ongebisiatë opiare aike pasinipage ora te ongomeite
opagetiro.
Omasonkitobairo nirontagantsi kara okomantagekai kaninasati.
Ora ogomentatsiri ongomantëri ora galleta, imireja birakocha aike tsironekiri teni
ongomeite opagetiro aike ogetimaro mëanisonori otsongajitanakai orari komeiropage
ora anchagitso katsimageropage inatsi anchatosikë.
80
Pintsireke kara monkarabatakë ora irape janekijegi arota irogotagete aike
irikibee omanapage. Posiakagante pasinipage kaninaro opero.
81
Pisangenatiro pobairo:
Kaninasati ogetiro ora perintsipage
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri omapë piari pitekë agaamento nija (bariri) poro katerisonori
otatokotaga irorokerai pasini kibatsiro kero pitata. Karari omanokokeroti kero poniagëtari
janekijegi.
Omisotokaiganakeri janekijegi iromagimpitaigënte sekari aike pasiniriegi.
Ingaiganaje janekijegi aroke inëgotë pitirooti piari otatokotaga aike ora te otatokotima
aganikeni ojikatagekeri sikiri oniagantatsira.
Ora ogomeantatsira ongaimaigëri janekijegi: ¡Intsome ogaigema piari!
Kara iraniaigapëri ira sikiri jokatagekengichari irinibabiritaigapëri.
Ora ogomeantatsiri ogakeri janekijegi iroonti irogaigëma piari otatokotaga.
Osamintaigëri. Pairo te pogobitaigemaro piari ora te otatokotima?
Ora ogomeantatsiri ongomantaigëri janekijegi kara antagaisati perintsi kaninasati ogetiro
atatagekeroti aisati ira sikiri irianti magetiro janaitagantsipage ora agamagaira.
Omagetaigëri irantamentobasi aike iritotëgotagekero arota intsireagetiro kara poogani
kaninasati.
82
Pinetseri ika janeki. Pairo intaigi? Pomotsotiri ora pingankima pogëmarotika piari
teka ora boperipage te otatokotima.
83
Pisangenatiro pobairo:
Agamemaroti janaitagantsipage
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimë poro jompiantantatsiri arota ingomantai ora agantaige kara kero ajanaiti.
Ira sërarijani aike tsinanejani ingomantaigëri kara igotaigëro itatikotagetiro iraperipage
aisati angibagetiroti ora ogantagetarora arota kero ajanaiti.
Ira jompiantatsiri inganatigëri janekijegi aiti pasinipage ora ingantagetera:
• Angibokotimani kara eiraika pëngitsine pairorapageraka.
• Angibokotimani kara osotokanae simentopongokë.
• Angibiroti ora katsimageropage kara antsimirotika.
84
Pinibatëgotiro ora basinipage angantima arota kero pogai ajanatigantsipage.
85
Pisangenatiro pobairo:
Nigokeka
Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo:
• Ora igoke kara manchakorikë.
• Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri.
• Ora gitetsipage iniagegintira.
86
Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage
akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri
aisati irosiakagantëmira oniagërira.
4
88
Togagantsigenka
89
Pisangenatiro pobairo:
Antagantsi poroagantsi
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimë poro iritagantsi arota ingomantaigeri janekijegi pairo piporoasitagani
pangirentsigite.
Ira iritagantsi irogometaigëri janekijegi kara negagite piporoagani, pairi antaigërone
poroagantsi, pairo iporoobitiro. Ingomantakairo pairo anchato ora otogekera aike
kara angankero kara ataakerori. Aisati ingengabagitomokairo pairo okaninabiriti ora
komantagantsipage kara oporookeri.
Ira janekijegi imasonkitaigëri ira iritagantsi kara yogomekairi.
Ora ogomeantatsiri osamitaigëri ira janekijegi yogiataigirika iriri kara iporoiri aike pairo
intë iriro.
Irinibaibirikero kara okaninabiriti kero itogetiro anchato atsimagetira iroronta itimantaiga
pasiniripage aike aragetatsiri.
Ora ogomeantatsiri omagetëri janekijegi irantanebasipage aike onibabasikineri ora
ingantagekeri antagaisati.
90
Pinetsero osiakagantagantsipageka. Pairo okantageka patironake? Pomotsotiro
osiakagantagantsi kemisantiro antagantsi kara oporoenika.
91
Pisangenatiro pobairo:
Obatatsiri aike karantatsiri
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ogiatsatakaakeri janekijegi oka agiatsatagantsi.
Irotsita ogomeantatsiri ogatsitëro maba agiatsatagantsi. Aike ira janekijegi.
Ira apati ira apati
ingokeni ingokeni pangirentsigite jiiiii
itsibatarini itsibatarini ireintiegi jiiiiiiii
ibatanë apati
yogiatanëri ireinti Tsiri
ikaratanëri irenti Mabanga
aike pasinipage ireintiegi jiiiiii
Omisotokaiganakeri ira janekijegi arota irosiigotaigeri iririjegi kara ikanti kara iporoiri.
Ora ogomeantatsiri osamintaigëri: Pairi obatanëngitsine kara piporoagani
pangirentsigite? Pairi agiatërine? Pairi karantanëngitsine?
Ora ingantageke ira janekijegi obetsikobëri poro janeki ora ogomeantatsiri, pibega oka:
Irobatanë apati. Ongaimë janeki ogaratiankeri. Ogiatëri inato, ongaime poro tsinane
ogero itisitakë ira janeki irooti kara orekimari ira karantanëngitsinera.
Yamëka ongankeri janekijegi: Pijataige yamëka pangirentsigitekë poporoaigënte.
Ira pasiniegi janeki ingantaigëro iripajiro janeki ira obatanëngitsine, agiatërine,
inanëngitsine agangi aike ira karantanëngitsinera.
Aisati ongantagekeri antagaisati janekijegi.
Omagetëri irogomentobasi intsireagekero ora ipogotagetasitiro iriporoane
Nomatsigenga.
92
Pitotokotiri aike pintsireikotir nomatsigengajegi jataigëngitsi pangirentsigitekë.
Kara pitsoonkeri pingomantiro ora ogometimiri nega inagetanë panironake.
93
Pisangenatiro pobairo:
Kajebipage ora opagetera
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri aganë pite kobiti poro kaninaro irorokerai pasini kimingaro.
Ongomantaigëri ira janekijegi poro kobiti ora kantëro irentotsari ora pasini okankero
irento karari ontëntabitakaro teni onganinatomotiro. Osamitaigëri ira janekijegi: Pigotaigi
obirojegi aitika ogotagantsi kara onganinatantima kobiti?
Ongantaigëri janekijegi ojatakagaigëntiri obangokë charone arota ongegabagitomotiri
aitika ora pigoti iroro kara okantiro kaninasati kobiti.
Ora charone oniagaigëri kara pangirentsigitekë aiti tojai kajebipage kaninatsi opero aiti
basini ora kipigaro te opengani. Ongomantakai kara aiti kajebi ope ora tsinanejani arota
ongantiro kaninasati ora kobiti kaninanarokisonori inë. Aiti basini kajebi kaninaro opero
arota ongëshote manchagintsi jitacha sitobi.
Ora charone omaigëro tsinanejani jitacha ogajebite kobiti irirokerai ira sërarijegi omëri
sitobi.
Omagetëri irantanebasipage.
94
Ponotsotiro kajebi ora irapera sërarijani aike tsinanejani. Pingomantiri ira
pikaratira pairo kero yapabiritagebiritiro pasinipagera kajebi.
Inagetatsiri kara natimagitetirikë
Kiraaro nataki aisati
kiraaro nasankane.
Aiti nobentaki
kagarina sima.
Kinasirina soto
kiraarina tsomagi.
Ora nomasi kateriro
omotongagetaro
tsitari.
Tojaitisonori
nagitsoani kara
nasankanekë.
Kinasiri nomasi aike
Katari nasangane.
Aiti nomatseiro
kagarina pingatsari.
Naanti poro
bakotsi pogira kara
pitsibetarekë.
Aiti narai karari
teni natsike, aiti
nagisi karari teni
nangisitima.
95
Pisangenatiro pobairo:
Ora iatsi kara agebatsitepagekë
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri onibatagaigëri ira janekijegi ora yoniagaigëri ira irintagantsi kara
piporoagani kara ogëro pangirentsigite.
Oniagaigëri poro kantiri karari omasiantëmaroti manchagintsisite aike ongankeri kara
pomapë pabokoro pangirentsi pangitacha kara atimagitetirori.
Ora ogomeantatsira omagetëri panironake janeki pitenake irogomintobasi aike
irosiakagantagekero ora inatsi tsomagi kantiri. Ikogaigika irisangenatëgotëro opairopage
jemita ingantasikimaro. Kara iritsongaigëro intsireikotagekero tantotsikë. Aitika ora igoke
osikikotobagacha intsibatobaakero.
Aro ongantaigëri ora ogomeantatsiri kara irogontëmaro igokeroka ongantagekero
kara okantagetari ora otetacha kantirikë aike irogotagekero ora ojitari. Pibega oka:
Okibeginte, tsomagi katari aroke soto kibatsiegëro, pii tsomagi kibatsi.
Ira janekijegi ingantaigëro ora ojitari aike ingogekero kanta yosiakagantagekeri aitika
kaniri aike irookero onamikë sangenamentobata arota kara iritsongaigëro iranetsairo
irogotaneegi.
Kara otsonkero ora pabokorooti katsimagero. Onetsairo osiakantagantsipage inëngitsira
aike ingoigaigëro ora iatsi itimanegiteegikë.
Omaigëri irantanebasi aike iragiatëro ora kantagantsi.
Kara ibangokë irosomiantë pairo pasinipage kopagero pangitagetacha kara
atimanegitekë.
96
Iromagimpitakagaigëri ikaratira ora bingo asi katsimageropage inatsi
kara atimagiteegikë. Pingemisantiro ora onibabasike ogomeantatsiri aike
pintsireagetiro ora potsakera kaninasati.
97
Pisangenatiro pobairo:
Ora Peru
Ongankera ogomeantatsiri:
Ora ogomeantatsira ogibitaikoke kara sangenabatatagantsikë osiakagantagantsi asi
agebatsite jitacha Peru omotsotagekero ora kibatsigitepage pibega ora onamijagite,
sharakagite aike anchatosigite.
Ora ogomeantatsira ongengabagitagekero ora inagetatsi yaka kibatsigiteanipagekë
pairi timatsi, pairo iatsi, pairo inibataigi, ora yapaigira aike pasinipage.
Yamëka ogibitaikotaje pasini osiakagantagantsi kanta osiakagantëma anchatosigite
kanta itimagetaigi ira atiripage aisati ongengabagitëgotagekeri ora ikantaigiri.
Ongarantëro agibitaikokero kibatsigiteani kara itimaigi iriantisonori ira nomatsigengajegi
aike onibatëgotëri kara aisati akantobaageta iroonti pasinitakagai ora anibaretsapage.
Omagetëri ingantanebasi arota ingantiro ora ongankeri ora ogometirira.
98
Pomotsotiro timagantsigitepage aike pogetiro pangirentsipage yobiitagetaigira
yaka timagantsigitepagekë.
99
Pisangenatiro pobairo:
Asangenakero nibatagantsi Peru
Ongankera ogomeantatsiri:
Ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi ora nibatagantsi Peru osangenakima
okibeintsatsa katabasirikë aike osamintëri: Pineiro oka nibatagantsi kara
sangenatagantsipagekë? Nega piniakero? Ati okanti?
Kara ongemakeri ogomeantatsiri ora ingantaige janekijegi onibatëneri Peru.
Irinibabiritaigëro agebatsigite jitacha Peru.
Omagimpitakakeri irobetsikaigëro ora nibatagantsi. Panironake janeki iritotëgotagekero
kanta okanti Peru kara otsaiti kisaari, aike pomatsiboke potarogantimaro pobako
yamëka pokireaje pobetsikairo kaninasati ora nibatagantsi.
Aike iritotagetiro sangenarentsipage, irogekero kara irapamentobatakë aike
ingonagabagekero. Ira janekijegi irobetsikaigairo kaninasati iragatsigatsitaigëro aike
iragiatankimaro ibako irinibakero opairo Peru.
Pomagetiri irantanebasiegi aike iragiatëro ora okantagetiri.
100
Pomotsotasantantimaro pisangenaminto opairo Peru. Pomarintagetimaro
kara omotyongagesigari sangenarentsi. Pitsonkeroka pomotsontimaro ora
pobotsominto pinintasantira.
101
Pisangenatiro pobairo:
Bantera asi Peru
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ogë pamentotsibatakë maba bantera pasinipage omotsokima poro
asi Peru pingantiri janekijegi iraratingaige kanta pinë asi Peru.
Ora ogomeantatsiri onibatagaigëri ira janekijegi. Oka osamintantagantsika amitokokimi:
• Ati okanta obanterate asi Peru? Pairo posiga?
• Nega pogani? Ati okantagiteta kara pogani?
Pingomantiri kara omingatsatagetiro ora bantera.
Pomagetiri koogantsipage okantimi ora irantanebasiegi arota irobetsike Peru.
102
Poabokotimaro kiraari potsoontatsiri aike pomotsotiro bantera asi Peru.
103
Pisangenatiro pobairo:
Isikoro asi Peru
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ontsireakero ora isikoro asi Peru aike osamitaigëri ira janekijegi:
• Piniagetaigi pairoraka osigaro oka osiakagantagantsika?
• Piniaigiri ika osiakagantagetachaka tsomagi isikoro?
Ora ogomeantatsiri ongantagekeri iripajiropage panironake osiakagantagetacha
tsomagi isikoro aike ongomantagekeri pairo ikaninabiriti kara inë tsomagi.
Irinibabiritaigëri ira pasiniripage aike iagetatsiri kara itimaigiri nomatsigengajegi aike
pasinigitepagekë Peru.
Pomagetiri irantanebasipage aike pinibatineri ora ingantaigëri.
104
Pomotsotiro ora te ine kara isikorokë asi Peru aike pitotokotagetiri ira inatsi tsomagi
aike pintsireikotiri. Pingomantantiri pairo yogebirikengani kara isikorokë.
105
Pisangenatiro pobairo:
Obetsikaigëma kara ikibeiri
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri obetsikaigëri janekijegi ontsibatobagekeri pitenake aike omëri maba
ora magempigireki ipagetai MED.
Omanakeri janekijegi iranetsasantaigëro aike ingantagekero kara pikibeiri.
Aike omanakeri irogaigëro ora iromagimpireki irisintsaitëro imarintëmaro otyomijani
ingarantëro ora okibe.
Pomagetiri irantanebasiegi.
Kara pasinipage katagiteri ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasinipage
irantagireki pasinipage ongankima kiripijiro aike okibenake arota irobetsikagetiro okibe
aike amanakima otyomijani aike okibianë.
106
Pamitokotaigeri janekijegi iraneiro negaraka irinake kara sintsaitagantsikë arota
iromarichate. Pintsireikotiri kara irinakeri.
107
Pisangenatiro pobairo:
Nigokeka
Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo:
• Ora igoke kara manchakorikë.
• Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri.
• Ora gitetsipage iniagegintira.
108
Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage
akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri
aisati irosiakagantëmira oniagërira.
5
110
Kenabagetagantsi
Kengabagetagantsi ira maba tomintagantsijegi
Kara jiraisonori ainta Nomatsigenga jitacha
Kintima Kobintsarisonori. Ikarati maba
itomijegi: Shompa, Tsiri aike Mabanga.
Arota ingobintsataige kara irikibianëri
ikomantagetaigiri ira iriri ikaokitagetiri
obeinkipage aisati pinitsisipage.
Ira Mabanga paniro ikemisankeri ira iriri ora
ikomantagekeriri, iroro kara iati anchatosikë
intonke pasiniripage.
Karari ikantiri ira iriri: Kero pitongagetasita
tojai pasiniri ingisanakima ira gasintariri
intingaraabikimiri.
Iriro yaagabokotaigi ira iririjegi aike ira
timaigatsiri tenta iromichateni. Ora iniro
Chonte onintasantiri.
111
Pisangenatiro pobairo:
112
1. Posiakagantagetiro pinitsisipage aike obeinkipage
ikobin tsaanta mabanga.
2. Posiakagantiri ira itongi Mabanga.
3. Pisangenatokotiro ora pininti pigantima obiro.
113
Pisangenatiro pobairo:
Kengabagetagantsi ira maba tomintagantsijegi
Ongankera ogomeantatsiri
Oniagëri janekijegi osiakagantagantsi asi kengabagetagantsi.
Ora ogomeantatsira osamintagekeri: Pairo pinibatëgoti kingabagirentsika? Nega
ikarataigi itomi Kintima? Pairi ijita ira tongagetatsi pasiniri? Pairo pikogaigi obirojegi
pingantaigema?
Irisotokaiganake kara soto. Panironake janeki teka intsibatobakimani irosiikotagetaigëro
ora ininti ingankima kara irikibiakenika.
Ingaigapae tsomagina ogomintopongo aisati oniagapairi ora kengabagetagantsi
osamintagekeri aike imotsotaigëro ora kaninatëngitsine.
114
Pingemisantiro ora osamintagekimi ora ogometimira aike potabitagetiro.
115
Pisangenatiro pobairo:
Nega aniaigëri ira pasiniripagera?
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimë poro Nomatsigenga ira kobintsatatsiri arota irogometiri ira janekijegi pairoraka
isakobagotageta kara ikobintsaantari.
Ira kobintsari ingengabagitomokeri: Ira kobintsari iragamasantëmarini pasiniri aike ira
aragetatsiri kara anchatosikë. Ogokeni ongogekero ora yapagetira pasiniripage aro
aniakeri. Aniakeka kanirisi pangitacha anchatosike aro aniake sharo, somani teka ira sintori.
Aroka aniake kochokiriki aro ontonke kirincho, sangari aike santani.
Aisati ingengabagitakairo kara ainta pasiniri anëitatsi tsitinigitikë ainta pasini anëitatsi
katagiterikë, ainta anëitantaro angani, ainta kenatsi jonokë aisati mosingatacha. Komeiro
irogotagetiro janekijegi arota kero iatagetasita kara ikenabagiti.
Ira kobintsari aisati irogomekeri ira janekijegi kero itongasitagetari tojai pasiniri irianti agë ira
ajagera. Keroka ingisanakima ira kasintariri intingaraobikairi.
Omasonkitobairi ira kobintsari kara ikomantagegintai kaninasati.
Kara angengijagajiri ira janekijegi ora yapageti pasiniripage omagimpitakaakeri oka
magempitagantsika:
• Ora ogomeantatsiri omagetëri janekijegi kiripijiro osiakagantagantsipage asi
anchagitsopage yapageti pasiniripage. Ontsireagekeri pasiniripage kara monkarakirokë
ipai ira MED. Aike antitigëneri. Ira janekijegi intinaagekero ora osiakagantatsiani asi
anchagitso yapi ira pasiniri sotokanëngitsine kara monkarakirokë.
• Omagetëri ora irantageantabasi.
• Kara ibangojegikë irosomipëri iririjegi pairi ijita pasiniri anëitatsi katagitegetikë aike ira
anëitatsi tsitinirikë.
116
Pairi pasiniri iraniageke ira kobintsariegi? Posiakagante pasiniri kara
osaabasisigë. Pingomantiri ira pikaratira pairi pasiniri iraniagetaige panironake.
117
Pisangenatiro pobairo:
Intsome angantaige pasiniatiporotagantsi irasi
pasiniripage
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimaigëri iririjegi ira janekijegi iribikaigënte ogomintopongokë.
Ora ogomeantatsiri osiagëri ira iririntsipage osiakagantagantsi kanta irinageke atiripage
kimingaripage (igibeantsa girina, igibeokipage, arotarampi, kasipiseri aike pasinipage).
Osamitaigëri yamëka ira iririntsiegi. Aro akantagetaiga negaka? Pairo ikantobitageka
negaka?
Ora ogomeantatsiri ongomantaigëri kagaro iborojegi iroonti yogeka
pasiniatiporotagantsi pibega oka. Oniagëri poro teka pite pasiniatiporontagantsi.
Ora ogomeantatsiri osamitaigëri.
Omagetëri ira iririntsiegi ora kogetacha kara angante pasiatiporotagantsi
irobetsikaigëneri ira itomijegi.
Omasonkitobairi ira iririntsiegi kara omitokogintai.
Irisotokaiganake ira janekijegi iromagimpiigëntiro ora yobetsikanëneri ira iririjegi.
Omagetëri yamëka ira janekijegi irantageantabasi ingantanontaigëmaro pasiniatiporo
irasipage pasiniri.
118
Pointitaigotiro porotagantsi aike pingantanontima pasi pasiniatiporotagantsi.
Pomagimpitakagiri ira pikaratira. Posiakagantiri kara monkarabatakë ora
pasiniporo asi ora pikaratira aisati pikaratiri. Pisangenatokotiro iripajiro kara
otsaikë.
119
Pisangenatiro pobairo:
Pasiniripage sotokagetatsi katagitegerikë aike
tsitinirikë
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeatatsiri ongengijagajiri ira janekijegi ora ikomantëntiri ira iririntsi. Ogëneri kara
sangenamintobatakë osiakagantagantsipage irasi pasiniatipage pasiniri: Matsontsori,
sharo, maniro, somani, bisiti, soinsoiti aike pasinipage ira janekijegi ingoigaigëri ira
sotokatsi katagitegerikë aike tsitinirikë.
Ora ogomeantatsiri osamintaigëri janekijegi ira iririjegi ikengabagitomotirika ira
pasiniripage sotokatsi katagitegerikë aike tsitinirikë aike irosiakagantaigëri kanta irinakeri.
Omisotokaiganakeri ira janekijegi iromagimpiginte. Panironake janeki iroogekimaro
pasiniatiporotagantsi ora ikantaigëri aike irogoigëro pairogite irisotokantëma kara
irapënte, katagitegerikë teka tsitinirikë. Ora ogomeantatsiri oniagëri ira obariatsiri aike ira
manchakori irisitogantaigëmari janeki.
Kara iritsongaigëro iromagimpitane, ingaiganaje aike omagetëri ora irantageantabasi.
120
Pitotokotagetiri osiakagantagantsipage aike pintsireikotiri pasiniripage kara
monkarabatakë kara irinakeri. Posiakagante pasini pasiniri anëitatsi katagiterikë
aike pasini tsitinirikë.
121
Pisangenatiro pobairo:
Opogotasitagetagani kara okobintsatiri
Ongankera ogomeantatsiri
Agakeri janekijegi iromagetapë piantsi aike chokopijanipage karari kero pini ora otsei.
Angaimaigairi aisati ira Nomatsigenga kobintsari iribokaante kara ogomintopongokë.
Iromagetapëro ora ipogotagetiri kara ikenabagiti anchatosikë.
Ira kobintsari ingengabagitomokeri ira janekijegi kara igotanëro nomatsigengajegi
ikobintsati. Ingantokokeri ira pagitsa sirompito kara yoniagekeri ora ipogotasitingani ira
pasiniripage angenabagitenika.
Aike ironijaagekeri ora obeinki, pinitsisipage, chokopi, imoontagantsi irasi tsimiri aike
pasinipage.
Ora ogomeantatsira osamintagekeri ira kobintsari: Ati okarati chokapi inagetatsi? Ati
angankero ora pinitsisi aike obeinkipagera? Pairo anganke kara ogoke omanatankimaro
ora tongomentotsira?
Irirokerai ira janekijegi ingemisantaigë majirekeroni kero imagimpigi.
Omasonkitobairi ira kobintsari kara yogomegintai kaninarosonori.
Irisotokaiganake ira janekijegi kara agantë asi ogomintopongo iromagimpiigëro ora
chokopi karari kero ikatsegasitobagaro iroonti ingentageke sabiropoa. Ira janeki te
irogote ingente irogomekeri ira ikaratira ogotatsi ikenti.
Pomagetiri yamëka ora irantageantabasi, intsipariagekero aike irobetsikairo kaninasati.
122
Pintitaigotiri ora oporoki domino aike pobetsikairi obasikë.
123
Pisangenatiro pobairo:
Iagetatsi asaabakotimari aike angaokitimari
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimënte poro nirotagantsi arota ongomantëntai pairo iagetatsi asaabokotima
aike angaokitima keroka otongaji pasiniri. Ongengabagitakai aisati ora te ongomeite
okotagetiri ira tongagetatsiri aike kera kero paagabokoonti tsinane ogenika.
Ora nirontagantsi oniagekeri janeki ora obeinkipage, pinitsisipage aike ora anchatopage
irikomarangagete kobintsari arota ingobintsatasante.
Irisotokaiganake ira janekijegi agangitëe ogomintopongokë. Ira sërarijaniegi
osaabakotagekeri ora nirontsi ingobintsaantimari irorokerai ora tsinanejaniegi
osaabagotëma arota ongirikasante.
Omasonkitaigabajiro ora nirontagantsi kara okomantëntairo asaabokotimari.
Omagetëri janekijegi ora irantageantabasi aike imotsotagekero ora iagetatsiri kaninaro
asaabagotimaro aike angaokitimari.
124
Pairo anchasi asabakotantajimari kobintsari iromantsagabokokimanika?
Posiakagantiri kara monkarabatakë aike pisangenatiro opairo.
125
Pisangenatiro pobairo:
Intsome angantaige komëtagantsipage
Ongankera ogomeantatsiri
Chopikerai ora ogomeantatsiri omanakeri janekijegi iromaigapë igomëro (inagetiri
pasiniripage) karari kero ikomantantiri pairiraka kasintaro.
Poro charine iraniaigëntiri ira janekijegi iromagimpitakagaigëntiri komëtgantsi. Ira
charine ironijagaigëri tongitsiani aike irosomikeri: Kero pigotongitiri ika. Ira janekijegi
iranetsasantaigëri itongi aike imabakaakimari aike ingantagekeri ira pasiniripage. Keroka
igoitaigari ira janekijegi ira charine ingomantëmatairi.
Imasonkitaigabajiri ira charine kara iriataeri. Ora ogomeantatsiri osamitaigëri janekijegi
irasika igotaigiro oka komëtagantsika.
Ora ogomeantatsiri ongaimë poro sërarijani teka ora tsinanejani ongangite iroro
komëtagantsi ira itongi pamapëra iroro. Aisati ingankima ira pasinipage janeki ingangite
komëtagantsipage.
Ora ogomeantatsira omagetëri irogomintobasi.
126
Pingoige poro osio kotagantsika aike pingante poro komëtagantsi okantakakemi
ogometimira.
127
Pisangenatiro pobairo:
Ati angantagetiri ira itongipage?
Ongankera ogomeantatsiri
Omanaigëri janekijegi iromaigapë tongitsipage inatsi ibangokë.
Angaimënte poro nirontagantsi agiri Nomatsigenga kobintsari ongengabagitëntairo
pairo imantsagabokobiritaiga ira kobintsariegi. Pibega kara ojagërinika itongane ora
tsinane ogatsiri ontenpitanë tongomentotsi teka ora chokopi. Kara yaagabitokitagetiri
itongane ira tyapa, misi, otsiti aisati kara okokerinika.
Irisotokaiganake ira janekijegi irisobikaigapë intiontatsaikima ingemisantaigëro ora
nirontagantsi ongomantasantagekeri ati angantima kara kero imantsagabokoonta ira
iririjegi kara ikenabagitiri. Kara kaninasati ogetiri itongi ira pasiniri aagagetiri.
Omasonkitaigëro ora nirontagantsi kara okomantëntai kaninasati.
Kara iripigaiganajimari tsomagina ogomintopongokë ingantaigapëro oka:
• Ora ogomeantatsiri ontsake kara tantotsikë poro tsitonarentsi aike ongaimageke
panironake janeki irotetagegintiri ira tongitsipage ira yamaigapëri.
Ora ogomeantatsiri ongomantagekeri ora okaninabiriti ogetiri tongitsipage aro
kero imantsagabokoonta ira kobintsari aisati kara ongotongitajiri itongi karamani
onchopisetajiri.
Omagetëri ingantamintobasi ingemisankero ora ogometirira.
128
Pomotsotiri ira janekijegi kara yotetaigiri kaninasati tongitsipage.
129
Pisangenatiro pobairo:
Obetsikageantari ira itongipage pasiniripage
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri omapë poro sebatare, magempiregito, onengetagantsi irasi araikitsi
aike itongijani isitiki kara tamporakë.
Oniagaigëri ira janekijegi ira pamagepëra. Iranetsasantaigëri imogotaigëri aike
osamitagekeri: Pairi ikaantagetari ika piniaigëka? Pairi kasintagetaro itongika? Ati
ingankeriri?
Keronta igotasantaigini ira janekijegi ora ogomeantatsiri ongengabagitomokeri ira
kasintagetaro itongi, ati ikankeri kara yobetsikëriri. Pairo yobetsikobikeriri aike kara nega
irokeri. Aisati ongomantëri kara te ongomeite obasegiro aike omiongiro itongipage ira
pasiniri kerooti itongaji pasini ira kobintsari.
Ora ogomeantatsiri ogibitaikokero osiakagantagantsi irasi tongitsipage ira yaageti
Nomatsigenga ingaantagetimaro pairoraka ora ikogari.
Omagetëri ora irantageantabasi aike ingemisanke ora ingankeri.
130
Pinetseri ati ikantageka ira itongipage aike posiakagantiri ira agiatagetiriri.
131
Pisangenatiro pobairo:
Angante akantokotaigari
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ogasobikaitaigëri ira janekijegi intiontatsaikima. Aro ongantakakeri
kara akantokotaigari irorota ingengabagitomopëri ira imatsigengasonori. Oniagëri
osiakagantaani irasi pasiniri aike osamintëri: Pairi ijita? Nega inë? Pairo inti?
Ogatsitëro ora igengane otsongasantobëro ora ingantagekera ira janeki. Pibega oka: Ira
masero isobikaseake onamijakë nija imagorei. Osangenakero kara sangenaokibebasikë.
Aikero oniagëri basini osiakagantaani irasi pasini pasiniri aike osamitëri: Pairi iniobë? Ati
ikankeri?
Ogatsitëro ora inganae ira janekijegi aike osangenakero sangenaokibebasikë.
Oniagëri pasini osiakagantaani asi anchato aike osamitëri: Pairo iniaigë? Ati okanta ora
anchatora? Pairo ikantaigë?
Pigatsitagiri irooti kara pitsonkakeriri aike posamitairi: Ati okanka kara itsonkero oka
akantokotaigari.
Ora ogomeantatsiri onibatëro antagaisati ora akantokotaigari aike osamintëri: Pairo
ajikero? Pisangenatiro kara sangenaokibebasikë.
Omagetëri ira janekijegi irantageantabasikë aike irisangenatëgotaigëro ora
akantokotaigari akantaigëri.
132
Pisangenatiro kara otsaikë motyomotyoisigacha ora akantokotaigari
pikantakakero ogometimira.
133
Pisangenatiro pobairo:
Omabakagimari ira akentagetira
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimë poro nirontagantsi omapë kara ogomintopongokë ichopisetaga tsimiri teka
pasipage pasiniri.
Ora nirontagantsi ongengabagitomokeri janekijegi kara okankeri kara pagëriri ira
pamapëri aike okankeri kara ongokeriri.
Ora ogomeantatsiri aike ora nirontagantsi ositoagekineri antagaisati ira janekijegi
aike osamintaigëri: Pairo nakantaigëri? Kaninatake ora nakantaigëri? Pairo ojita ora
nakantaigëri?
Ora nirontagantsi ongengabagitëro ora okaninabiriti omabakagima pairoraka ope.
Aisati ongomantëri kara teni ongomeite omichatobagima kerooti aniaji pasini pasiniri
arokenta iraniakai ira kasintari kara omichatobaga
Omasonkitobairo ora nirontsi kara pamëntai ochopisetane aike kara okomantëntai ora
te ogotiro.
Ora ogomeantatsiri ogibitaikoke osiakagantagantsi irasi pasiniripage ira aagagetiri aike
ira te ajageri.
Aike osamintagekeri ira janekijegi pairi ijita ira iniagetaigiri.
Omagetëri ora irantageantabasi aike ingantaigëro ora ongankeri ogomeantatsiri.
134
Pinetsero osiakagantaginte ati ikarati pasiniripage piniageti. Posiakagante
mantareikë paniropage pasiniri piniakera.
135
Pisangenatiro pobairo:
Nigokeka
Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo:
• Ora igoke kara manchakorikë.
• Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri.
• Ora gitetsipage iniagegintira.
136
Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage
akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri
aisati irosiakagantëmira oniagërira.
6
138
Otikagantsi
1. Pinchariantimaro (X) ora yoniagetanëri parari ira
Nomatsigenga.
3. Posiakagantiri kara ikampa ira
parari kara imatsigengatapëri.
2. Posiakagante poro ora yoniaganëri parari ira
Nomatsigenga.
139
Pisangenatiro pobairo:
Ira parari
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsira ongengabagitëro kara igokero imakitsaati ira nomatsigengajegi.
Kara jiraisonori ira nomatsigengajegi teni irogote irimate. Patirosati katagiteri poro
Nomatsigenga isobiake onamijakë nija inebetakari ira simapage inatsiri, tigeti ingankeri
kara irakeriri. Irigito ikenaigapë toonkë nija atirijegi kagisiri aike tsitaripage imanchaki.
Aro yosamintapëri ora intiri. Ira Nomatsigenga ikankeri kara ikogi iraagete simapage. Ira
matsigenganirojegi isabokaiganaka ijokataiganaka yagekineri sima igibenake irooti kara
yoniaganëri Nomatsigenga kara ikonatiri, isimetiri, ikomotiri aike pasinipage. Ipagetanëri
obeinkipage iragantimari sima. Ira oniagetanëri irianti parari imatsigengatasitapëri.
Ora ogomeantatsiri osamitëri janekijegi:
• Nega inasegi ira Nomatsigenga kara inebetakari ira simapage?
• Ati ikantaiga ira matsigenganirojegi?
• Pairi ijitaigari?
• Pairo yoniagetanëri ira Nomatsigenga?
Kara ingengantaimaro janekijegi ora kengabagetagantsi omagetëri ora
irantanebasipage aike ongankeri ora ingantaigëra.
Ira janekijegi irosomiantapë kara ibangokë pasinipage kengabagetagantsi nibatokotiro
kara okitsaatagetagani aike irasi simapage.
140
Potabitagetiro ora onibabasike ogometimira.
Pisagnenatiro pobairo:
Okantageta pasinipage kitsaatagantsi irasi ira
sima
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimënte Nomatsigenga ira kitsaatasantaneri ingengabagitëntai kara
okantagani pasinipage kitsaatagantsi. Iromapë baakasi, anchapari, sigabiri
aike kitataki.
Ira janekijegi ingemisantaigëri majirekero ira Nomatsigenga. Aike ironijagekeri
ora yamapëra aisati kara okantagetaganiri.
Omasonkikeri ira Nomatsigenga kara ikengabagitomokairi.
Ora ogomeantatsira oniagaigëri ira janekijegi osiakagantagantsi irasi
simapage inatsi nijaapage, santinikë aike angaarekë.
Osamintagekeri ira janekijegi pairi agetatsi kara imatenika, nijaakë aike kara
angaarekë.
Omagetairi ira janekijegi osiakagantagantsi arota iranetsaigero ora
kantagesigachara.
142
Pinetsagetiro osiakagantagetagantsika. Ati ikantageigaka panironake ira
nomatsigengajegira? Pitotokotagetiro aike pintsirekiro kara monkarabatakë ora
osigaro kara yagiri sima ira piri pitimanegitekë.
143
Pisangenatiro pobairo:
Komotagantsi otsegoja nija
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri oniagaigëri ira janekijegi osiakagantagantsi asi komotagantsi
otsegoja nija aike ongomantagetaigëri ora irobabintë ingataigë ira atirijegi.
Aisati ongomantagekeri ora te ongomeite anibatagete, angantagete kara
ongomotenika.
Osotokaiganake sotokë omagimpitakakeri kara okantagani ora komotagantsi karari
anetsasantërini iribaseshatakima.
Osamitaigëri yamëka ira janekijegi:
• Pairo oparintaka ogekero nijaakë? Pairo atiantëmaro ora komotagantsira? Pairo
te ongomeite anibatagete kara komotagantsikë. Ati onganëma? Pogiatiri piri kara
ikomotiri?
• Anganke poro teka pite janeki irisotokinte ingengabagitomokeri ira imatsigengajegi
kara yogiatagetiri iririjegi kara ikomotiri.
• Omagetëri ora ingantanebasipage aike ingemisankero ora ogometirira ora ingankeri.
144
Ati angankero ora mopëpage kara komotagantsikë otsegoja? Pintitaigotiro
ora osiakagantagantsi asi mopëpage aike pintsireikotagetiro kanta inëri.
Pisangenate ati okarati mopë pogëke patironakekë.
145
Pisangenatiro pobairo:
Antiagetiro ora opogotasitagetiro kitsaatagantsi
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri osamitaigëri ira janekijegi pairo agasitëri ira simapage kara agantima
tojai.
Ora ogomeantatsiri osangenatokotagekero ora ingantageigë ira janekijegi kara
sangenamintobatakë.
Omagaro ora ingantagetaigë ira janekijegi pingoigiro ora atiagetasitaro kitsaatagantsi.
Pairo ora akitsaatanta sima antiganete? Nega angankero? Pairi tigërone? Antagaisati
ora akitsaatantagetari aisati okantagetagani kara otiagetaganiri? Pasiniatipage
okantageta ora tiagantsipagera?
Iraniaigënte ira Nomatsigenga kitsaatanerisonori arota ingomantagetiri kara pairo
okaninabiriti antiagetiro ora agantagetari ira sima aike kara ongankima keroka
atiagetiro.
Iripigaiganajima kara ogomintopongokë irinibabiritaigapëro ora igogintiri. Kemakintira.
Ora ogomeantatsiri ongengabagitomokeri kara ikantagetiro kara ikitsaatageti ira
pasiniatipage atirijegi aisati kara pasiniatipage okanta ora ipogotagetasitiriri ira
simapage.
Omagetëri ingantabasipage aike irinibabasikero ora agakeriri.
Kara pongotsikë pomaniri ira piriegi kara otiagetagani ora akitsaatantari.
146
Pinibabiritiro kara okantagetagani pasinipage tiagantsipage asi kitsaatagantsi.
Pairo amitokokai tiagantsipage asi opogotasitiro kitsaatagantsipage?
Pomotsotiroi ira simapage agantimaro otiaga opogotasitiriri.
147
Pisangenatiro pobairo:
148
Nanintiroti ________________________________________
Inintiroti ira… _______________________________________
Teni nanintiroti ______________________________________
Teni iranintiroti ira… _________________________________
149
Pisangenatiro pobairo:
Simapage inatsi kara natimagitetiri
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri obetsikaigëri ira janekijegi ontsibatobaagekeri aike omagetëri iraa
iraantanebasipage arota iritotëgotagetiri garakipage aike irogotobëri ijita ira sima kara
irobetsikanëmari.
Iroonti kara irobetsikagetaigëri ira itotagetaigëri ojatageke kara pamintobatakë
igotagekerika ira ijita sima yaagagetirika.
Ingantaigëri ikarataigira sima yobetsikaigëra ira inintasanti iraageri aike ira te iranintiri
iraageri.
Kara iritsongaigërira intsireagetaigëro ora ogarapage kara iraantanebasikë iragiatëro
ora ongankeri ogometirira aike irisotokaiganake ingengabagitaigëntiri ati ikantageta
sima ira itsireagetaigëra.
Ora ogomeantatsiri oniagekeri osiakagantagantsipage irasi pasiniatipage sima inatsi
kara itimanegitekë aike ingantagekeri kara ikantagetari.
Kara ibangokë irosomitaigëri ira ireintiegi (irentojegi). Pairi ijita ira sima ira yaagasantiri.
150
Atini sima ira pinintasantiri? Atini ira te pinintasantiri? Pintsirekiri kara ongankimiri
ogometimira aike pisangenatokotiro ora iripajiropage.
Atini sima ira inintasanti ira janeki ira pintakera? Atini ira te iranintasantiri?
Pintsireikotagetiri kara ogakimi ora ogometimiri aike pisangenatokotiro
iripajiropage.
151
Pisangenatiro pobairo:
Intsome angitsaataigënte
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri obetsikagaigëri ira iririjegi janeki simaanipage katabasirikë
teka pasinipageke inatsi kara itimiri pibega ora sabirotaki arota iromagimpitaigero
kitsaatagantsi. Irobetsike mabanake sima poropage janeki. Ira simapage ogënerini
imorojani ora onosikankimari.
Kara iromagimpitaje pasinikë katagiteri omanobëri iromaigapë irimamintositsa arota
iromagimpiigero ora imatagantsi.
Kara tsomaginakë ogomintopongo popatotiri janeki mabaporogite aike pomagetëri
tsiro simapage paporokinake. Ira janeki inagetatsi kara porokintsikë iragiake kara
aike irogekeri ira simapage jaakero arota intsagitaigeri. Panironake janeki ironosike
otsipasatinake.
Kara iritsongëro magempitagantsi irogokoikeri ira sima atiraka ikarati ijoke aike
ironijagobakimari arota irogote ira pairi jokëngitsi tojai, pairi te irojoke, te irage tojai
aike imonkaratobaakaka.
Omagetëri ora ogomeantatsiri iraantanebasi ingantëmarori irantane.
152
Ati ikarati sima pijooke obiro? Ati ikarati sima ijoogeke ira pikaraborokitëri?
Pairi agengitsi tojai? Pairi jokëngitsi arosata? Pitotokotagetiri simapage aike
pintsireikotiri kara monkarabatakë ikarati pagë obiro aike pisangenatokotiri.
Pisangenatiro ora ikaratira.
1
2
3
153
Pisangenatiro pobairo:
Intsome angitangaige ira sima
Ongankera ogomeantatsiri
Anibatakero inirojegi kara oniakintairi kara inopiantaigirori ongomantakairi kara
irisingotagapage sima.
Omapë pite tsibeta kara potetaiganakeri sima.
Posiakagantiri tojai sima isingotagapage.
Angantaigeri ira janekijeki irisobigaige kara jatasikë angemisantaigero ora iniro janekijegi
ongomantokotai kara irisingotagapage sima.
Ora ogomkeantatsi osamitagekeri janekijegi: Pairo okomantakai ora charone? Nega
ojita ora okantari irisingotapage sima? Pairo ogebiritagetiri kara tsitsibokikëra kero
ogetasitari? Pinagetika kara yogetagani isingotagapage? Angemisangeri ira janekijegi.
Omanaigëro iniro janeki ora oniakai nega ogëro tsibeta kara irisingotagapage sima.
154
Pinetsagetiri osiakagantagatsika aike pisangenatiro kara ikantagani kara
iraganontimari ira sima. Pingengabagitomotiri ira pikaratira.
155
Pisangenatiro pobairo:
Intsome angante simabasi
Ongankera ogomeantatsiri
Ira janekijegi ingoigaigë obotsobasitagapage ora inintasantaigi arota ingantimaro
simabasi katabasiropage.
Ora ogomeantatsiri aratianke onetsaigëri ira janekijegi aike opibitatagekero ora
potsobasitaga okanti ora irogomintobasi. Antsinisati ongankero arota irosiigotaigeri
janekijegi. Ora ogomeantatsiri onetsagekeri ora ingantaigë ira janekijegi arota
obetsikagekineri iromantsagakimarotika.
Kara otsonkerori ira sima irapibitatagapage irogaigëneri iroki aike pasinipage ora
iranintaigëri.
Ora ogomeantatsiri omagetëri ora iraantanebasi katabasi arota imotsotineri ora nija kara
onamijakë irosiakagantageke iagetatsiri aike inagetatsiri. Pigatiri yamëka intsirekiri isimate
jitacha simabasi.
Ora ogomeantatsiri omagetëri janekijegi ingantomentobasi arota ingantanontaigema
irirojegi simabasi iragiatagetajiro kara otitsibongagetanaka potsobasiro aike iraganëri
ibangojegikë ironijagoperi iririjegi arota ingantaige irirojegi basi.
156
Iranetsasantëro ora ongankeri ora ogomeantatsiri arota ingante irineni simabasi
aike kara katabasirikë pomotsotineri nija aike pintsirekiri ira simabasi.
157
Pisangenatiro pobairo:
Pasini pasiniripage inatsi nijaapagekë
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri osamitaigëri ira janekijegi iniagetika pasinipage pasiniri nijaakë
aike kara angaarepagekë. Ira janeki otabitëngitsine agakeri irosiakagantëri kara
sangenamintobatakë teka kara sangenagintebasikë ora irogotagekera.
Iromitokotobagaigëma irinibatokotaigëri ira pasiniripage ira yosiakagantaigëri.
Ora ogomeantatsiri onibatëgotëri ainta tojaini inantagetaro nija tsonagia, onamijakë
aike aronisatipage. Aisati okanta kara angaarepagekë. Aisati aniagetaigiri kara
nijapagekë kara atimagitetiri ainta basini ira timaigatsi jaarapage.
Ora ogomeantatsiri omagetëri ora iraantanebasipage aike iranibabasikero ora
komantagantsi.
Kara pasinipagekë katagiteri ontagaigëri album irasi pasiniripage inatsi kara nijapagekë.
158
Pairi pasiniripage aniagetaigi kara nijaapagekë aike kara angaarepagekë?
Posiakagante kara katarikë mantareitatsiri pasini pasiniri ira pineira nijaakë teka
onamijakë.
159
Pisangenatiro pobairo:
Anebetsikiroti ora nija
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri omagetëri iraantanebasi aike omanakeri ira janekijegi iranetsaigero
aike irinibatokokero ora iniaigëra. Pomitokoontimari oka osamintagantsipageka:
• Pairo aniaigi yaka inagesigatsiri? Pairo inagetatsi onamijapagekë nijapage? Atiti oka
piteka nija osiikotaro ora nija inatsi atimomentogitekë?
Ora ogomeantatsiri onibatagaigëri ira janekijegi ora okomeibiriti anebetsikiro ora
nijapage kero ogebatsiatiro arota ira simapage aike pasinipage timatsiri intimaige
kaninasati. Aisati okaninabiriti agëtejatiro iroronta ogaiga eiro aisati akaatantaro.
Ora ogomeantatsiri aike ira janekijegi osangenatokotaigëro ora kero ogebatsiatantaro
ora nijapage.
Kara ibangojegikë irinibatakagopëri ira iririjegi ora ingantaigera kara kero
yogimingagitetiro ora nijapage.
160
Pinetsero osiakagantagantsipageka. Ati okantagetanaka poropage? Ati
onganëma nija ojokatagetirotika kajarapage? Aro angaabintankimaro? Ati
inganëma ira simapage?
161
Pisangenatiro pobairo:
Nigokeka
Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo:
• Ora igoke kara manchakorikë.
• Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri.
• Ora gitetsipage iniagegintira.
162
Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage
akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri
aisati irosiakagantëmira oniagërira.
7
164
Ikogani sangiro
165
Pisangenatiro pobairo:
Ojenga ora angani
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri irooti kara omarintanëma ora ojenga angani, obetsikakeri ira
janekijegi ogontimarori ati okarati opariake angani katagitegerikë.
Ora katagiteri kara ongankero ora ogomeantatsiri oka gantagantsika onetsajakeri ira
janekijegi ora ogominto arota irogotiro kara omarigopiantë ora angani, aike osamitëri:
Pairo intageti ira pomatsigengasonori kara oparigopianti ora angani?
Ogekero ora ingantagetaigëri ira janekijegi aike onibatëgotëri kara ikoogani ira
sangiro. Ogakeri ira janekijegi ingengabagitomokeri ira ikarataigira arokeka iataigënte
imatsigengasonori kara ikogi sangiro, yagëka tojai teko irage.
Irinibabiritaigëro ora pasini antagantsipage pibega kara ontagani jatasintsi, kantiri,
chokopi kara oparigasanti angani. Ogotakakeri kara aiti antagantsipage antagetira
kara te omarigasante angani pibega kara ootatagantsikë, antagantsi pongotsi aike
pasinipage.
Omagetëri ora iraantanebasipage ora ingantagekimaro ora ogakeri ogometirira.
166
Pomotsotirio ora monkarabata akantagetiri kara oparigati angani aike
irosiakagantaigëro kara omantareikë pasinipage intageti ira imatsigengasonori
kara oparigi angani.
167
Pisangenatiro pobairo:
Nega iniagani ira sangirora?
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimë poro Nomatsigenga ira jatatsi sangirosikë iribokënte ogomintopongokë
ingengabagitëntairo kara ikantagani ikoogani sangiro. Iromapë kantirianikë inarokipage
ira inatsi kara ini sangiro: Sangiro, tereti, pomoro aike ira choeti.
Kara janekijegi irisobikaigë kaninasati kara isangenamintobatakë ingemisankeri ira
Nomatsigemga kara ingengabagitëri kara ikogani ira sangiro. Ira ontsoroogekera, pairo
yapageti, pairo ora kero akantageti, pairi kasintari aike pasinipage. Ironijaagekeri ira
inarokipage yamapëra.
Omasonkitobairi kara iritsongërori igengabagitane.
Ora ogomeantasiri oniagaigëri osiakagantagantsipage asi ora anchasipage yapi ira
sangiro: Kërinirotsa, jegentiri, porontsi, tsangitiroki aike omagaro kibisisiripage.
Ongomantaigëri ira janekijegigi ora anchasipage yapi ira sangiro antagaisati okepigati
iroro kara ajatigatirinika ingaintanakai.
Omaigëri janekijegi ira inarokipage sangiro yamapë ira Nomatsigenga iranetsasantaigëri
kara te aisati irosigobagetima.
Osamitagekeri janeki:
• Pairo pigotaige yamëka? Nega itimi ira sangiro? Pairo ojita osipage yapi ira sangiro?
Pairi inagetatsi kara ini sangiro? Pairo ikaintobitai ira sangiro ajagerinika? Yaagagani
kañari sangiro?
Omagetëri iraantanebasipage ora ingantëmarori irantane.
Angemisantagekeri ora osamitagantsipage.
Iropatotaige osipage.
168
Pairo ojita osipage yapi ira sangiro? Pintsireke 6 sangiro kara anchasikë
yapagetiri.
Ongogetakagiri sangiro omatsigengasonori
Koniamanikë ira imatsigengasonori Shanke iataige ingooke
yagetaiganake
aike
. Irogito iniaigëri
isamasigi
inetsaiganakerI itsoroganëri poro itomi ikogime irikaraantimari
Ira iriri Shanke ikankeri kero itairi kerooti agi tojai ira
.
iroonti
igengane nomatsigengajegi intaigi irooti yamëka.
Yabisabitsakeri ira
aike iataigë ingogaigë
ikaninataigë ora
somatsi yagaiganajiro
aike
pasinigitekë. Ipigaiganaje ibangokë
jaageka .
169
Pisangenatiro pobairo:
Anibabasitokokero okantagekari
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ongantaigëri ira janekijegi yamëka pigotaigëro arosata kara ikogani
sangiro. Pomagetiri iraantanebasi arota irinibabasitaigero antagaisati. Ongankeri
iranetsabasitaigëro aike ingantaigë ora iniagetaigëra.
Angantaigëri ira janekijegi ora sangenarentsi inasegatsiri amitokokai ogokero ora okantiri.
Ora ogomeantatsiri omariintëmaro onibabasike omaireginte kanta irinake ira
osiakagantagantsi arota ingantaigero janekijegi ijitari, aike ogaganëro ora
ogomeantatsiri aisati omaireginte kara ini basini osiakagantagantsi irooti kara otsonkerori
sangenatagantsi.
Ogatsitëro pite sangenatachari aike ongaimageke ira janeki irinibatokogintiri ira
osiakagantagetachari.
Kara iritsongaigëro ingengaigairo ora kantëngicha kara okantagekari aike ora
poniagaira.
Osamintaigëri ira janekijegi: Piniagetiri obirojegi ira kimiro? Ati ikanta? Pikemokotagetiri
nega ikanta?
Ora ogomeantatsiri osamitaigëri ira janekijegi inintaigëroka iraikoontiro ora
nibabasitagantsi aike omagetëri ora obasi okantagekari arota irinibabasitineri ira
imatsigengasonori.
170
Pingemisankero ora onibabasikimi ogometimiri pamitokotiro pinetsagetobëri ira
osiakagantagetachari aike potabitagetiro osamintagantsipage.
1. Pisangenatiro ( X ) kara intaigë imatsigengasonori Shanke.
3. Posiakagantiro ora pinintasantobë yaka kingabagetagantsikë.
171
Pisangenatiro pobairo:
172
Sangiro
Nega itimi?
Pairo yapi?
173
Pisangenatiro pobairo:
Ogotagekeri ira sangiropage
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri oniagaigëri irosiakagantaga sangiropage aike ongakeri ira janekijegi
irinibabiritaigëri. Osamitaigëri ira janekijegi igotaigika kara ini ira sangiro aike ora
yapaigira.
Pisangenatagetobëro ora ingantagetaigëra ira janekijegi aike ongantaigëri kara
irogotokokeri ira sangiro aike ira pomoro. Iraniaigënte ora shorotsi arota ongomantasantiri
kara ikanta ira sangiropage.
Kara iripigaigaima irinibabasipairo ora igotokotaigiri ira sangiropage aike
irinibabiritaigapëri ora igogintiri irorai kanta shorotsikë.
Ora ogomeantatsiri osangenatokokero ora okemagegintira kara ogomintobasikë arota
ongengairo aike ongomantagetajiri ira basinipage. Ogibatëro iripajiro ira sangiro, aike
osamintaigëri. Nega itimi? Pairo yapi? Aike osangenatokotagekero ora ojitagetari.
Pomagetiri irantaneantabasipage arota irisangenatëgotiro ora igotokotagekeri ira
sangiro, jemita ingantasitagekimaro.
174
Pinetsero ora osiakagantagantsipage. Pairi ijita ika sangiroka? Nega itimi? Pairo
yapagetiri?
175
Pisangenatiro pobairo:
Intsome omonkaratagete sangiro
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ogeke osiakagantaanipage kara inageti pasiniatipage sangiro aike
iranetsaigëri ira janekijegi aike iroogekero kanta inageti ira osigariri. Ora ogomeantatsiri
ongantaigëri kara irogotaigëro ingantëmaro koshotongiropage kara iromonkaraantimari.
Poge kara sangenabatakë sangenagintebasi inageke koshotongiripage (ongankima ora
ingaantanebasi) aike ongankeri imotsotageiganakero poropage monkarabataani kara
iraniageke sangiro.
Iraikogintë paniropagejaneki omitsotagekengani monkarabataani kara aniake sangiro.
Ora ogomeantatsiri omagetëri iraantanebasipage arota ingantiro panironake
kantagantsi.
176
Pinetsaigeri ira sangiropage. Aisati yosigobaageta? Ati ikarati panironake?
Pomotsote poro monkarabata sangirokë ira piniagekera. Pairi ijita inatsi tojai?
Pomoro aike sangiro
Ira pomoro
isotogopitanëro
inaroki
Ira sangiro
yoosikokeri
Iriroke pomoro
ikabintsakeri.
177
Pisangenatiro pobairo:
Intsome ogotaigero aisati osigatsatëmatachari
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri obetsikë poro sangenabasiginte kanta osangenakima ora
osigatsatëmatachari aike irosiakagantane pomoro. Oka iroro omitokokerine ira janekijegi
kara “irinibabasitaigëri”.
Ora ogomeantatsiri ogëro ora sangenabasiginte ora pobetsikëri aike osamintaigëri ira
janekijegi:
• Atiraka okanti yaka? Pagetobëro ora irotopitagekimira ira janekijegi aike posamitairi.
Nega pikankero kara pigokerori?
Ora ogomeantatsiri onibabasikero omagaro ora osigatsatëmatachari aike ongantaigëri
janeki ogotakakeri.
Iragatsitaigero nibarintsitsa patironake ikogaigika irosebabiritaigëmaro.
Omagetëri ora ingaantanebasi aike iranetsëro ora ingankeri.
178
Pinetsero ora osiakagantagantsi aike ora osangenaro. Nega okanti?
Potabitëgotiro ora ogometimiri ora osigatsatëmatachari irasi pomoro.
Pomontseikitagete katabasiro aike pintsireagetiro iganake sangiro.
179
Pisangenatiro pobairo:
Obakosonori - omatepako
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri omapë ogobakoropage aike omagetëri ira janekijegi arota
irogobagotagetimaro ibakosonorikë, aike ongantaigëri intinabokotaigema kanta
yogakaro ogobakoro. Iranetsabakagaigëma antagaisatika yogakaro ogobakorontsi
kara ibakosonorikë. Ira ogakaro pasinibokokë iragagajineri ibakosonorikë.
Irisotoitanë kara soto iromagimpitaigëro obiitagantsi inaroki sangiro.
Ora ogomeantatsiri ogeke kara kibatsikë osiakagantabasiani irinake maba sangiro
pasiniatipage ingankima (onetsasaante irinake 5 sangiro pasinaiti ikanta, 6 pasinikëra
aike 7 aisati pasini ingankima). Bopatoborokitiri janeki maba porokite aike angantagekeri
pairi irajikima sangiro ira ingoogetaigëra paporokinake.
Ora ingantaigëri kara iriataigë kara ingookeri ira sangiro iromatsematsekantanëmaro
igitisonori intinaakero imategiti intinaapëro ora osiakagantabasiani imogoontëmaro
ibakosonori aike iraganëro irotetëro kara kantirikë irasijegi.
Kara kerokerai ipariintaigaro ora ogometiriri osamitaigëri: Nega pini pigitisonori?
Irinibabiritaigëro arota irogotaigero kanta pini igitisonori aisati pini ibakosonori kara
yogaigakaro irogobakoropage.
Kara iritsongaigëro intsirekagetaigëri ira sangiro yaagekera kara sangenabasigintekë
aike irisobikaitaige intiontabirinitaigëma ingengabagitaigero pomirintsiroka ora
ikantaigëri.
Ora ogomeantatsiri omagetëri ora ingaantanebasipage aike ingantaigëro ora ongankeri
ora ogometirira.
Kara basikë katagiteri ongantakakeri magempitagantsi kara irogotaigëro imatepako.
180
Posiakagantiro ogobakoro irookimaro ibakosonorikë aike kara igitisonorikë ira
sërarijani aike tsinanejani.
181
Pisangenatiro pobairo:
Pairi pasini page anei kara ojengakë angani?
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ogakeri nira janekijegi iromatsibokaigë aike ingengaigëro kara
okanta kanta ini ira sangiro, ingengairo ora okantageta ora iagetatsiri aike ira
pasiniripage iniaigënti. Yamëka irosiakagantaigëro kanta iniro ira sangiro.
Kara iritsongaigëro irogetaigëro kara sangenabatakë. Antagaisatijegi iranetsaigëro ora
osiakagantagantsipage aike iraneagetaigëro kara ainta basinipage inagetatsi kara itimi
sangiro ibega ira: Masero, tsirimito, aganteripage, piokiri aike pasinipage.
Ira janekijegi ingantaige pairi pasiniri inagetatsiri, irinibatokokeri kara ikantagetari. Pairo
yapi, pairo ibotsota. Aroka ontsorokeri.
Ora ogomeantatsiri omagetaigëri ora iraantanebasipage aike iranetsaigëro ora
ingankera.
Ira janekijegi irosomiantëro ibangokë pairo yapageti ika pasiniripage inagetatsiri kara ini
ira sangiro.
182
Pairi ijtageta pasinipage timatsi kanta ini sangiro? Pitsongasantagetajiri ira
pasiniripage aniakinti kara okokinti ira sangiro aike pomotsotiri.
183
Pisangenatiro pobairo:
Omatsekaigë osiikokimari masero
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ongantaigëri janekijegi omagimpitakagaigëri kara imatseki ira
maseropage.
Obetsikaigëri ira janekijegi irapatoborokitageigëma. Ogaigëneri poro mopë okibesata
aike iraraigaigëro antagaisati kara iporokitaigëri. Kara iritsongaigëma iromatsekaigëro
ogaineri pasini mopë aisati ingantaigaima iromatsekaigëro. Ogapinintagetanëneri mopë
irooti kara orekimaro 7 mopë.
Irisobikaitaigë intiontabirinitaigëma irinibabiritaigëro ora imagimpitaigëra. Paniropage
inganke ati okarati mopë imatseake te ongomëtatomotimari.
Antagaisati iraniaigëri ira matseakero antagaisati mopëpage, ira te iritsongero
iromatsekiro aike ira monkarakari imatsigenga.
Kara ingaiganaje tsomagina ogomintopongo omagetëri iraantanebasipage.
184
Pinetsaigero osiakagantagantsipage: Ati okaratageti mopë imatseagetaigë
panironake janeki? Pomotsoriro patironake ora mopë imatseakera aike
pisangenatiro kara okaratiri. Kara osaatebesigë posiakagantima obiro aike ora
mopë pomatseakeri.
Ira pisiti aike osiro
185
Pisangenatiro pobairo:
Ora irinibatane pisiti
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ongantaigëri kara ongengabagitomokerini poro okantagekari
ikengabagitaigi Shipibo.
Ora ogomeantatsiri omagetëri ira janeki poro irantanebasi aike ongankeri kara obasikë
aitipage komantëmatërine pairi pinibatëgotageti ora kengabagetagantsi aike kara
nega okankari.
Ira janekijegi ingantaigëro ora iniagëkera kara obasikë aike irogokeri iroonti irasi osiro
aike ira pisiti kara iniobaka angaarekë aike osamitëri: Pairoraka ikantagetaigaka ika
pasiniriegika?
Ora ogomeantatsiri ongemisantaigëri ora ingantagetaigëra aike omarintëmaro
onibabasikero oka okantagekara.
Kara otsonkero ongengabagitë ora ogomeantatsiri osamitaigëri ira janekijegi:
Pairo yabitababirikeri osiro ira pisiti?
Pairo te iragëbiritaje osobi ira bisiti kara irogajimaro nijapage?
Pikemokotaigiro jirai oka kengabagetagantsika? Posiikotaro ora pikemageti obiro?
Ira janekijegi irosomiantë ibangokë aitika pasini kengabagetagantsi irasi pisiti teka ira
osiro arota pingengabagitomotaigeri ira pikarataigiri.
186
Posiakagantiri bisiti irinibake ingaimëro angani iranetsë jonokë.
Ira pisiti aike osiro
Yobariasantë ira obariatsiri, antagaisati ira pasiniripage
imiretaiganake.
Poro katagiteri ira sangiroegi aike ira osiroegi yagasegaiga
nija angaarekë aronta itimaigi, ikonijapë ira pisiti irokima imire
angaarekë. Ira osiro ikenganaka: Aroka iroatëro ibanisata ira pisiti
iritsoakero oka angaareka. Ira pisiti yakiranganë okibenta ora iba
itsootëro ora angaare.
Ira osiroegi, sangiroegi, simaegi aike pasinige yogagaiganaja
pasikë angaare kanta intimaigaeri. Kara yaretaiganaja kara
basikë angaare yamanaigapëri ira timaigatsiri kara intiomopairiri.
Irigito ikonijapai ira pisiti. Antagaisati itsorogainake. Omanasonori
ikitaapëro iba kara angaarekë. Irogito iniobëro ora ibanisata
otsagika tsomagia nija teni iragobintairo. Kara yagairo karamani
irianti osiro atsikabantakari iraitsirentepage. Ira osiro ikankeri ora itsikababirikeriri karaanti
tenta iromanatapëroti kara yogaparo ora nija. Ira osiro tsomagitsaninta ikenë basinikë
aroka nogaima nija nomanantapëroti. Ira osiro yobaratairi ira bisiti aike yaranaji
omanapagesonori otsegokë anchato jonokë.
Irooti yamëka kara itsorogantari osiro ira bisiti te iragëantaima irogetajimaro angaare
aike ora nijatinipage. Kara imireti yamëka intinabatanëma jonkë irakiraanke irinibake
ingaimëro ora angani arota irogimaro.
187
Pisangenatiro pobairo:
188
189
Pisangenatiro pobairo:
190
191
Pisangenatiro pobairo:
Nigokeka
Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo:
• Ora igoke kara manchakorikë.
• Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri.
• Ora gitetsipage iniagegintira.
192
Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage
akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri
aisati irosiakagantëmira oniagërira.
8
194
Jirogitagantsi
Pairi oniagëri ira Nomatsigenga kara intagetiri?
Poro oooo piake anchatosikë ongooke
sangiro
tsinane
kara
parekari oniopë poro oooo aike pamanakeri
tsiroti
iraagetinero
inatsi anchatosikë.
katsimageropage
Kara bapatotanaka ora
katsimageropage
opobotanaka kara piataji ora oooo
te ine pairo
tsinane
agantanëmaro ora
aike ipëro ira
katsimageropage
tsiroti
imagosi karari ikankero pinetsasantiro atiraka
okantari . Kara paretanaa obangokë ora
tsinane
ora imagosi
opeganakaro
tsiroti
sonori.
kantiri
Irooti yamëka ora tsinanejegi Nomatsigenga
pigoiganakero ontanëro ora kantiripage.
195
Pisangenatiro pobairo:
Pairi oniagëri ira Nomatsigenga kara intagetiri?
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri oniagaigëri poro kantiri aike osamintaigëri ira janekijegi igotaigika
pairi oniagëri ira nomatsigengajegi kara intaigiro kantiri. Ongemisantobëro ora irakaigë
janekijegi aike irinibabiritaigëro.
Ora ogomeantatsiri oniagaigëri poro sangenabasiginte kanta osangenatokoka
okantagekari sangenatacha aisati kara irisangenabasimintokë aike osamitëri: Atiraka
okanti yaka? Pairi pinibatëgoti? Pairo akantobike kara inibatëri tsiroti?
Pisangenatokotagetobëro ora ingantageigë ira janekijegi aike pingantaigëri
irinibabasitaigero antagaisatijegi. Ora ogomeantatsiri onibabasikero antsinisati
ojigotantageantëmaro anchakikë ora onibatagekera. Kara orekimari osiakagantachara
omaireginte arota irinibataige ira janekijegi kara irogotobëri osiakagantachara.
Osamitaigëri kara agangi nibabasitagantsi pibega oka: Nega pijitaigi obirojegi kara
paganëro tsinane ora katsimageropage? Pingemisantobëri ira janekijegi ora inganëri
aike pinibabasitanae irooti kara pitsonkerori.
Ora ogomeantatsiri osamintaigëri ikemokotiroka jirai oka kengabagetagantsika aike
posamintëri pairi komantëri.
Omagetëri ora obasi kanta pinëgoti oka okantagekari arota irinibabasitaigairo
antagaisatijegi.
196
Pinibabasiantimaro sangenarentsika ora obatakagantatsi asi ogometimira.
Posiakagantiri ira tsiroti kara ipëro tsinane ora imagosi.
197
Pisangenatiro pobairo:
198
199
Pisangenatiro pobairo:
Pairo ontantagetagani ora antagantsipage
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri obetsikë okibeginte ositokotaga osiakimaro ora inatsi kara
irantanebasiegikë.
Ora ogomeantatsiri oniagaigëri janekijegi ora sangenabasiginte aike ojigotagekero aiti
porotsai kanta pinageke ora ontantagani kantiri.
Ongaime poro jaaneki aike ongankeri irotsagatiro ora ontantagani kantiri aike iragiatëro
ora abatsi irooti kara irarekimaro ora antantagetarori. Kara iraniakero imotsokero ora
ogaraaga kara pinë ora ibako.
Ora ogomentatsiri ongaimae basini janeki aisati ongantakakeri ora pasini iatsiri.
Kara iritsongëro ora ogomeantatsiri onibabasikero ora monkarabata ogaragisetaga aike
ojigotëro ora antantaro ora topetsa.
Omagetëri ora iraantanebasipage ora irantagetaigëmari.
200
Pinetsero ora monkarabata. Pairo inatsi omatebakokëra? Pairo inatsi jonokë?
Amitokokimi ora ogometimiri piniegetiro ora ontantagetagani kantiripage.
201
Pisangenatiro pobairo:
Te ongantagetingani kara ontagani kantiri
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimënte poro nirontagantsi ongomantëntai ora te ongantingani kara ontagani ora
kantiri. pibega kara kero akenganakeri ira sangari agenika kantiritsa okaraabagitaatige
kero pemëngati, majirekero ajatasikero ora topetsa arota kero okëshoti kara
antimatapëro aike kero araigatsatagetiro topetsa kerooti otojaitsati.
Ongomatakai pasini kara teni ongomeite iritatëgotimaro janeki ora kantiri ingositantanë.
Teni ongomeite omanantimari tyapa ora kantiri iritsonganakeri matsontsori.
Omasonkitaigabajiri atirijegi kara ikomantakai kaninasati.
Ora ogomeantatsiri oniagaigëri ira janekijegi sangenabasiginte kanta
osiakagantagekero ora kantiritsa aike ora topetsa aike osamintaigëri: Nega pii topetsa?
Anchato pini teko? Ati okanta ora kantiritsa? Nega anganëma atatokotimarotika ora
kantiri? Kaninaro omanantimari tyapa ora kantiri?
Omagetëri ora irantanebasipage ira janekijegi aike ingantaigëmaro irantaneegi.
202
Pairo kero akantaro ora kantiri? Pomoshokitagetiro katabasiro aike pintsirekiro
pishongantëmari ira janeki ira kantasegiro te ongantingani. Pingomantaigeri ira
pikaratiri angankima angankimanika negaka.
7
6
5
4
8
203
Pisangenatiro pobairo:
Ootatagantsipage
Ongankera ogomeantatsiri
Kara sotokë ora ogomeantatsiri omagetëri pogotagantsipage pasiniatipage arota
ingoigaigero, teka ora batakipage “octogonito” ipagetai ira MED.
Ira janekijegi iromagimpitaigëro ingoigagekero, irobetsikageke ora iniagetira. Ora
ogomeantatsiri omagimpitakakeri ongoigagekero ora inatsi kara sangenaribasikë.
Ora ogomeantatsiri agasitëma poro osiakagantaanibasikë aike oniagëri ira janekijegi
arota imobotagetiro kantacha ora oniagëri ogometirira. Kara agapininke ora
osiakagantaanibasi ongaimë panironake janeki arota ingoige pita batakipage, yamëka
ora magempitagantsi otsongagetasantairo okaratageti inatsi osiakagantaanibasikë (ora
osiakagantaanibaipage omarintëma 3 irooti 5).
Ira sërarijani aike ora tsinanejani panironake iraageke osiakagantaanibasi aike
iromagimpitakaakeri ira ikaratiri.
Omagetëri ora irantanebasipage.
204
Pintsireagetiro ora kantiripage yamanëtagetimira.
Natsibetare
Tsibeta obiro
nopaminto.
Tsibeta, tsibeta
keroka pini obiro
kero napi.
Tsibeta, tsibeta
okankinaro inato
kero nogebatsitimi
tsibeta, tsibeta.
205
Pisangenatiro pobairo:
Intsome ogotaige kaninasaingaro
Ongankera ogomeantatsiri
Patiro tsibeta.
Ongomantagetaigërini kara ajake aniantanëni kara pongotsipagekë.
Anetsagetaigëni kara pongotsikë ora tsibetapage aike osamitaigëri ira iririjegi pairo
angantëimaro kara inopiantaigirora ongomantapairini ira janekijegi. Pairo ojita ora
tsibeta aniagëntira? Pairo angantimaro tsibetara? Aisati ogantagetimara pairoraka?
Nega okarati omonkarata? Pairo kantaigiro? Aitika tsibeta ora okankimira piniro? Kara
pingaigake kara okankimira piniro tsibeta pasinkimara?
Ora ogomentatsira oniagankeroti patiro tsibeta ira janekijegi aike omanaigerini
irangantaigëroti irirojegi poesia aike irogokero.
Omagetaigëri paniropage sangenatagantsipage aike irangakeroti ora angakerira.
Kara pongotsikë irogokeroti ora poesia aike iromitokokerini iririjegi.
206
Pairo ogeti kara tsibetakë? Pingemisantatsatasantiro kaninatsaingaro ora
onibabasikera ogometimiri. Aike pigotiro. Posiakagantagetiro ora ogeti kara
tsibetakë.
207
Pisangenatiro pobairo:
208
209
Pisangenatiro pobairo:
Pasini timagantsipage aisati intaigiro
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi ora irantanebasi arota iritotagetiro aike
ingankero obetsikaborokitagantsi aike intsireikokero pasinikë obasi. Kara iritsongëro
osamintëri: Pairo obetsikaigeri? Atiti ora kantiri pineira? Nega okanta? Nega okanta basini
kantiri?
Ingemisantaigëro okantagetari kantiri ora ingantaige ira janekijegi aike osamintëri: Pairi
pijiti obiro ira antërori? Negaraka opaña timagantsi?
Omanapage oniagaigëri poro kantiri ora antacha kara itimagitetiri nomatsigengajegi.
Iranetsaigëro aike irosomikero:
• Pairo posigobagobita? Pairo opasiniatobitagetiri?
• Pairi ogomeigëri kara imitataigiri? Iriatisatiko oniagëri ira tsirotira.
Ora ogomeantatsiri ongomantaigëri ora kantirira iroonti irasijegi Wampis. Timaigatsi
pasinigitekë Peru. (Iranetsaigëro ora mapa kanta inaigi Wampis inatsi kara
orantanebasikë). Ogomeantatsiri ongengabagitomokeri ira janekijegi kara ira Momo
Manchi iriro oniagaigëri ira Wampis kara intaigiro kantiri topetsakë.
210
Pitotokotiro ora ogarapage obetsikaborokitagantsi aike pobetsikiro kara
pintanebasikëra.
211
Pisangenatiro pobairo:
Antagantsi jatasintsipage
Ongankera ogomeantatsiri
Angaimënte poro nirontagantsi arota oniagëntai kara okantagani ontagani ora jatasintsi.
Karari omapëni segatsoba oragaga.
Agasobikaigëri ira janekijegi kara isobikaitirori ingemisankero ora nirontagantsi kara
ongengabagitëri.
Ora nirontagantsi ongengabagitëro kara okantagani ora jatasintsi. Ora ontantagetagani
jatasintsi: Segatsoba, tsigarotsoba aike ora tirotitsoba, negapagite irinasege manchakori
kara agekero otsobapage, ati ongantagekero ora otsoga kera agërori aike kara pairi
ontsorokera aike ora kero inibatagetatetiro.
Otsonkero ora nirontagantsi osobikanë kara kibatsikë omarintëma ontanë poro jatasintsi.
Osamitagekeri janekijegi:
Pairo okomantaigakai ora nirontagantsi? Pairo ojita ora okantagani jatasintsi?
Negapagite agekero ora otsoba?
Omagetëri irantanebasi ira janekijegi arota ingantaigero ora ongankeri ora ogometirira.
212
Ati okantagani kara ontagani jatasintsi? Pairo agibatë anganke? Pairo
angantaje pasini? Pitotokotagetiro osiakagantagantsipage aike pintsirekiro
kara monkarakiro inatsi kara kerotisita. Pomiongiro ora monkarakiro aike
pinetsabakero ora osiakagantachari pinibatëgotiro yamëka. Pingantaigeri
yamëka ira pikarataigira pairo obabintë anganke aike pairo otsongantëmarori
ora pinetsasigira.
214
215
Pisangenatiro pobairo:
Angantëma sangenarentsibasikë jatasintsi
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsiri ongomantaigëri ira janekijegi kara irantaigëmaro ora te
ontantaigemaro ora iniro aike ora charone. Ingantaigëmaro katabasiri.
Ira janekijegi ingoigaigëro ora katabasiri potsotacha ora inintiri. Amitokotaigëri ora
ogometiriri iritotsiraagekero iromonkaraantëmaro pite itaramamapako.
Ora ogomeantatsiri omagetëri ira panironake janeki ora irantanebasi arota iritotagetiro
ingenantëmaro otsai omotyongagetachari.
Kara imariintëmaro ora irankera, pigabisantimaro poro ototaga kiraari obatatsira
ototaga inatsi ibakosonorikë aike angetopiakakero osobi ora basini ototaga. Irooti kara
otsonkero ora otsai. Kara angantajiro ora pasini tsai agëro basini ototaga, omarintëmaro
ora pasini tsai page pasini ototaga pomarintimaro pomitatane aisati pingenakakero
pobakosonorikë karari yamëka pingenakagiro osobi ora obatatsiri aisati pingantagekero
irooti kara pitsonkerori.
Iromitatagekero ora totagetachari irooti kara iritsongërori ora katabasiri.
Intsireagetaigëro ototagapage ora onomikëtira te ingantimaro arota kero otsaa ora
jatasintsi.
Ira janekijegi ingantaigëmaro katabasiri ora jatasintsi irorota irisobikantaigema kibatsikë
kara ikemisantaigi kengabagetagantsipage.
Pingoigaigero poro katabasiro ora potsotacha pinintasantira. Pitotsiraagetiro
pomonkaraantëmaro pite pitaramaboko aike pomitatëro amitokokimi ora ogometimiri.
216
Pingoigaigero poro katabasiro ora potsotacha pinintasantira. Pitotsiraagetiro
pomonkaraantëmaro pite pitaramaboko aike pomitatëro amitokokimi ora
ogometimiri.
7
8
9
217
Pisangenatiro pobairo:
Pasimipage imitatageti nomatsigengajegi
Ongankera ogomeantatsiri
Ora ogomeantatsira agetanë oagantsipage ikantageti Nomatsigenga. Irirokera ira
janekijegi irinibaibirikero pairo ikantaigaro aike nega okantiro inirojegi aike iritsiroegi/
irentojeigi.
Ora ogomeantatsira omagetëri paniropage janekijegi tarijeta osiakagantagegima
jobarontispage. Ora ogomeantatsira ongantaigëri intsome omimantaige jobarontsipage,
irooti manantajirome aike omanagetaigëri paniro janekipage, antagaisa janekijegi
irapatotaigëro ora omankeri ogometirira.
Ora ogomeantatsira ongantaigëri janekijegi: Naro manantagetiro nokogini pabokoro
jobarontsi, pairi kogatsi imena. Ira janekijegi irapetokero tarijeta ongarake pobokero
jobarontsi. Poro imëro ora tarijeta osiakagantacha pite jobarontsi, poro ora inatsi maba
jobarontsi, ira pasini inatsi maba jobarontsi. Kara iromagetapëro ora tarijeta ira janekijegi
ora ogomeantatsira osamitagetobëri ora pamankera.
Aike ogatsitapininkero okangera, omanagagekeri pasinipage kara pisiakagantageta
jobarontsipage.
Omagetëri paniropage irantanebasipage.
218
Pinetsasantio obatatagaka nega okarati jobarontsi aike tsibetapage
yaka pogetajiro obatakëka? Pitotokotiro aike pintsireikotiro jatake kara
yamarageitimira.
219
Pisangenatiro pobairo:
Nigokeka
Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo:
• Ora igoke kara manchakorikë.
• Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri.
• Ora gitetsipage iniagegintira.
220
Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage
akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri
aisati irosiakagantëmira oniagërira.