Ogotaige omagaro 4 Irosarinite Ministerio de Educación Ministro de Educación Jaime Saavedra Chanduví Viceministro de Gestión Pedagógica Flavio Felipe Figallo Rivadeneyra Viceministro de Gestión Institucional Juan Pablo Silva Macher Directora General de Educación Intercultural Bilingüe y Rural Elena Antonia Burga Cabrera Director de Educación Intercultural Bilingüe Manuel Salomón Grández Fernández Intsome ogotaige omagaro 4 osarinite Aprendemos juntos 4 años - Nomatsigenga Elaboradora Miriam Marleny Rumiche Quintimari Mirian Hortencia Mahuanca Quintimari Asesoría en la elaboración Mercy López Sinuiri Revisión Pedagógica: Equipo de producción de materiales educativos EIB Nomatsigenga Elias Chanqueti Jans Leonor Rumiche Quintimari Luzmila Ñaco Chirisente Marina Casancho Quintimari Asesoría Técnica DIGEIBIR Martha Cecilia Morales Quiróz Milca Escobar Mori Yarida del Pino Durand Revisión Lingüística Domingo Casancho Leguia Lino Casancho Quintimari Napoleon Luis Chimanga Shumpate Diseño y diagramación Vanessa Rodríguez Zavala Ilustración Florencio Champañanqui Chimanca Domingo Casancho Leguia Imágenes DIGEIBIR Cuidado de la edición Edinson Ysrael Huamancayo Curi Tiraje: XXXXXXXXX ejemplares Impreso en: xxxxxxxxxxx ©Ministerio de Educación Calle Del Comercio Nº 193 - San Borja Lima - Perú Teléfono: 6155800 www.minedu.gob.pe Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú: xxxxxxxxxx Este material no se puede reproducir total ni parcialmente sin el permiso expreso de los editores. Impreso en el Perú / Printed in Perú. ONIAGANKERI Sërarijani aike tsinanejani: Oka sangenarentsika iroonti pasiegi pigontëma kaninasati kara ogomeantatsipongokë. Nakantaigëmiro, kaninasati nakengaigëmi obiro arota pigotasantankimaro kara oniagëmiro ora ogomeantatsiri aike iromitokokimiro piriegi, picharineegi, pishoroegi, pirentijegi aike ira pikarataigira pitimi. Aiti antagantsipage ora pingantageke paniro teka pintsibatëmari ira pikarataigira pisangenati kara sangenarentsipongokë. Yaka sangenarentsikëka piniageke kaninaropage ora pintagetiri kanta pobangokë osangenantagetaro anibaretsakë arota pigotiro omanapage ora pingantagekeri aisati pigontëmaro pinibabasike kara pinibaretsakë, pagakaninatobagaigëma, pingabintsairo pigebatsite kara pitimiri, omitokotajimi pinibatasantairo pinibaretsa arota kero opega. Pigotagentëmaro pasini agatsatagantsi, magempitagantsi, potsotagantsi, posiakagantageke, pintsireageke aike kengabagetagantsipage. Osiakagantaigëma aike asangenataigëro obairopage 6 1 8 Pobijitagani kaje 9 Pisangenatiro pobairo: Irinibatane tsimiripage Ongankera ogomeantatsiri Kara ogotagantsipongokë oniagëri janekijegi osiikotagantsi irasi tsoba karari omanaantisonori aike osamitëri: Pairo ijita? Ati ikanti kara inibatiri? Pairo ikomantai? Ainta basinipage tsimiri ira komantantairo irinibarepage ora kantëngichanera. Oniagaigëri anchinisati osiakagantagantsi irasi pasinipage tsimiri komantantatsiri aike irinibabintaigëri janekijegi. Aike osamintagekeri: Nega ikantageta? Pairo ibotsotageta? Nega okanta ibakiri? Nega itimi? Pairo yapageti? Yaagagani? Pingantagetiri yamëka pasinipage tsimiri ira komantantairo irinibare? 10 Pomotsotiri kara ikanta ira tsoba aike pinibataige pairo okomantai irinibare ika tsimirika. 11 Pisangenatiro pobairo: Ora ikomantai ira tsoba Ongankera ogomeantatsiri Anibatakero chanko opokinte ogomintopongokë ongengabagitëntairi kara ikanta ira tsoba. Omankeri janekijegi iromapë tsironekiripage irasi birakocha. Kara ogomintopongokë ogomeantatsiri osamitëri janekijegi iniaigirika ika tsimirika. Angemisankero acharone ongengabagitakairi ora ichajangane ira tsoba. Otsonkero ogengabagitane charone amabakero tsironekiripage onganinatantanëmara. Osamintagetajiri ira janekijegi: 12 Pairo okengabagitakai charone? Kara ichajangi tsoba. Pairo ikomantai? Pairo angankima kara ichajangi ira tsoba? Pinetsaigero oka osiakagantsipageka: Pairo ikanka atirika? Pairo inobike kibatsikë? Pinetsero oka basinika osiakagantagantsi: Ati okansiga ogantire tsinaneka? 13 Pisangenatiro pobairo: Pairo opogotasitingani ora kaje Ongankera ogomeantatsiri Paganë kanta pisangenatiri poro kositari teka kantiriani ora pobigitantara kaje. Pinibatagiri sërarijani aike tsinanejani kara opogotiro oka kogantsipage. Pairo antantaro pongotsikë? Pairi pogotirori? Poniagiri osikotagantsi asi pasinipage pogotagantsi antantagetara kara atimiri: Sabiri, jacha, tsikomintoti, katsirontsi, chokopi aike pasinipage pogotagantsipage. Pinibatagiri janekijegi kara okantagani patironake. Pingantiri irogetiro jaakero irootisonori opogotasitingani kara obigitiro kaje. Pogometiri iraniantagetimaro kara okantagani opogotagetagani patironake: Intsome angengema opogotini sabiri antagaisati oporoaige. Yamëka intsome obigite kaje inatsi jonokasonori. Pairo omogotasikero? Pingatsëgantimaro ora tsikomintotsi. Yamëka pomagetiri pabasiropage ingantagekimari aike ingantiro ora pingankeriri. 14 Pinetsagetiri osiakagantagesigachaka, pinibatagiri ira pikarataigiri pairo antantagetaro patironake. Pintsireagetiro ora antantagetari kara obigitiro kaje. 15 Pisangenatiro pobairo: Ora omanchakipage Ongankera ogomeantatsiri Ogomeantatsiri aganë ogomintotsipongokë pite manchagintsi. Irasi sërari aike asi tsinane. Pingaime pite janeki tsinane aisa sërari aike pingaagëri ora manchagintsipage aike osamitëri ira sërari. Pairo te ingabirititro omanchaki asi tsinane? Aisati ora tsinane. Pairo te ogobitimaro imanchaki irasi sërari? Ogomeantatsiri oniagëri ira janekijegi osiokotagantsi kajesi aike osamitagekëri: Pairo piniagetaigi yaka osiokotagantsika? Pairo intaigi ika atirijegika? Otsimagani ora kaje ati onganakai? Ora ogomeantatsiri onibatëgotagekero kara okagetagani manchagintsipage irasi sërari aike asi tsinane. Aisati ora ontageti tsinane aike ira sërari kara yobigitaigi kaje. Aisati ora intageti ira janekijegi. Ora ogomeantatsiri omanakeri janekijegi ingantageke ora intaigi kajesikë aike osangenatokotagetobëro kara sangenamentobatakë. Ogomeantatsiri osamitëri antagaisati janekijegi: Aisati okantagetobageta manchakintsipagera? Aisati okanta kara obotsotari? Pairo pinti obiro kara yobigitaigi piriegi kaje? Omagetaigëri paniropage janeki ogomintobasi. 16 Ati okantageta manchagintsipage ikageti ira Nomatsigenga? Ati okanta irasi sërari? Ati okanta asi tsinane? Pomotsotiro pomanchaki ora piki kara pogiatiri piri kara pangirentsigitekë. 17 Pisangenatiro pobairo: Pairo aniageti kara kajesipagekë? Ongankera ogomeantatsiri Ogomeantatsiri osiakagantëri maba sani, manii, jito, soromai, marangi, pirinto, ankaro, sikenti, inagetatsi kajesikë. Kara ogotagantsipongokë osamintagekeri ira janekijegi ira iniagetaigi negaraka inagetiro. Pairo ingankai ira inagetatsiri kajesikë keroka aneiri, keroka agamari. Pairi pasinipage inatsi pangirentsigitekë pinei obiro? Pairi ijita ira ontsorogera? Pinibabiritaigero ora omingatsatagetiri aike ontsorogetirini antagaisati inagetatsi aike agamagetimarini kara agiatirinika omatsigengajegi kara pangirentsigitekë. 18 Pinetsagetiro osiakagantagantsipageka. Pomotsotiri inagetatsiri ira agamagetimari. 1 2 3 19 Pisangenatiro pobairo: Obigitagantsi aike kara angankero ogitso kaje Ongankera ogomeantatsiri Pobetsikaigeri sërarijani aike tsinanejani irooti kara intiontatsaikima aike posamitaigeri yogiataigirika imatsigengasonori kara yobigitiro kaje. Pomitokontimaro oka osamintagantsipageka: Pairi obigitiro kaje? Nega iraganëro kaje obigitagara? Ati inganëro? Ati ingankero ora ogamagakipage kaje? Kara irogotobëro sërarijani aike tsinanejani kara okantagani kaje, poniagiri tarijeta okibenake kanta yosiakagantageta kara okantagani ora kaje. Posamintagetiri pairo intagetaigi panironake tarijetakë. Iromitokotobagaigëma ingantaigëro antsinisati kara okantagani ora kaje, pigeiri kosamanisata iroonti ingantagekero ora intagetaigi kara tarijetakë arota angemiri irinibabasitaigero. Kara iritsongëro posamintaigeri negapagite kara imitokoontaigi irirojegi, pairo inganke. Pomagetiri sërarijani aike tsinanejani obasi ingantëmarori irantane arota ora osiakagantagesigachara ingengairo kara yobetsikaigëro naaraisata. 20 Pomitokotimaro ora potsotagantsipage pingengabagitomotiri pitsibatari pairi obigitaigiro kaje aike pairo ingantageke kara iritsongëro obigitagantsi. Potsatokotiro negapagite pomitokoonti obiro. 21 Pisangenatiro pobairo: Jonokë - osobi Ongankera ogomeantatsiri Iraganë pite narokitatsiri otatagapage poro irotetankimaro ogamagitaga kaje irorokerai basini saakiro. Ingaimë poro sërarijani aike tsinanejani irisitikaogitagaegi irogoke pairo inatsi tsomagi (irasangëro, iratsikëro, imogokero) Osamintëri. Atiti ora pitirooti obigitira kajesikë? Ati angankero kara osaakikero? Poniagante potsotagantsi asi tsinane omitokagike kaje mopëkë pingengabagitomotiri kara ainiro atirijegi tsinakagitiro igaine aike pasinipage imitokagiantaro mitokagimento kaje. Iraniaigënte Nomatsigenga inatsi mitokagimento kaje. Iranetsasantaigëro kara omiankero kaje aike kara nega osotokanë saakiro aisati ora otaki. Ingemisankeri ira kasintarori mitokagimento ati ingankero kaje aike ora ingankero otakipage. Kara agangite ogomintopongo posikote mitokagitiro kaje aike ora pogantagani saakiro poro jonokë poro osobi. Bopatoitiri pite teka maba janekijegi aike pomagetiri pogomento perotapage obotsotaga teka basinipage. Ora perotapage osikokimaroti obotsotane kaje oraka aike okanta kara osaakiti. Poropage janeki ingoigëro aike ingankai nega inë ora kaje jonokë teka osobi aike irotetëro kara inëri. Kara tsomaginakë sangenamintopongo pomaigeri isangenarebasi aike iragiatëro angankeriri. Irooti kara abisë katagiteripage pingantagete pasinipage magempitagantsi arota irogoontimaro aike irinibatiro jonokë aike osobi pasinipage iniagetiri. 22 Pintsireagetiro kajepage kanta pinagetiri. Pairo poogeke jonokë? Pairo poogeke osobi? 23 Pisangenatiro pobairo: Ikibeaigi osigaro iagetatsiri Ongankera ogomeantatsiri Oniagëri osikagantagantsi asi opesipage kara okanta kara piiri: Ianë, otyomijani, otegaataga, kara orakanë ogitso. Onibataakeri ira janekijegi kara aisati eiroegi ikibeaigi aike anëitaigi. Ongaimë poro nirontagantsi arota ongengabagitairo kara nega ikantiri nomatsigengajegi tsorori itomi kara yogagibeiriri. Pairo ingaasikeri aike ora ipantagetiriri arota irikibee omanapage aisati kara irisintsike omanapage, ora perintsipage ora imëriri ira tsorori ora ibogotanepage inantagetanëmari irogotane. Omasonkitobairo ora nirontagantsi kara ojatajeri. Posamitaigeri aintaka ireintiani teka iritsiroani tsorori aike pigatiri ingengabagitëro kara okantiri ora iniro kara opanigeiriri aike ora igotageti ira tsorori. 24 Pomotsotiri ira tsorori janeki aike pintsibatagetiri ora kero pairo ikaantari, yapagetiri kara ikansigari, aike ora okantagetiri ora iniro kara ogagibiakeriri. 25 Pisangenatiro pobairo: Ora obairopage nomatsigengatsakë Ongankera ogomeantatsiri Onibataakero ora charone, oniakintai ogomintopongokë onibatëntai nega opañagetaka opairopage pairo ajibiritageka kara nomatsigengatsakë. Ira janekijegi iromaigapë tsironekiripage. Ogomeantatsiri osamintëkobenkero inirojegi janeki ibairopage kara ojitagetiri nomatsigengatsakë aisati nega opañaka ibairopage otomi. Ogomeantatsiri osangenatokokero ibairopage janeki aisati osiakagantagekero kara nega opañaka. Kara ogomentotsipongokë osamitagekeri janekijegi ibairopage nomatsigengatsakë. Opatoikeri janekijegi aike angemisantakakeri ora ongomantagekaira acharone negaraka opañaka obairo nomatsigengatsakë. Kara otsonke charone kara ongomantakaira omabakero tsironekiripage ora onganitankimara. Ogomeantatsiri osamintagekeri janekijegi: Pairo okomantakai charone? Nega opañaka obairopagë? Pinintaigiro pobairopage? Pairo pijibirika? Pairo ogëmiro pobairo? Ogomeantatsiri osamintagekero inirojegikë pairo ijitageta otomi nomatsigengatsakë aisati pairo ojibirikeri. Omisotokaiganakeri janekijegi omagimpitakakeri, imogobokotobagaigëma irooti kara intirempëtaigema aike ora ogomeantatsiri omiongagekineri iromaginpire ira agobëronera ingankero ibairo nomatsigengatsakëra iroti kara iritsonganakimari antagaisati janekijegi. Kara tsomagikëra osamitagekeri janekijegi ora ogomeantatsira: Pairo omagimpitaigëntira? Antagaisati ikomantankero ibairo? Omagetaigëri paniropage ogomintobasi aike angakeri kara pobangokëra posamitagetiri piriegi negaraka ijitageta ibairo nomatsigengatsakë. Pingantaigeri piriegi ingaimantimiro pobairopagekë arota kero pomagisantaigaro. Aiti pasinipage igontagani atirijegi pingantagetiro. 26 Obairopage opañaka teka basiniripage, tsimiripage, charone, charine. Nega opañaka pobairo? Posiakagantiri. Pisitokotiro poro osiakagantatsika posiokota popairo. Aike pisangenatokotiro popairo. Jemita pingantasikimaro. 27 Pisangenatiro pobairo: Ora naninti nangantagete Ongankera ogomeantatsiri Oniagaigëri ira janekijegi osiakagantabasiani inageke ora ikantagetaigi ira sërarijani aike ora tsinanejani aike ira igibenake timaigatsi kara itimomentogitekë. Onibatagaigëri ora ikantageigi ira janekijegi ibegaiga irirojegi aike kara ati ingankima kara ingobintsakeri, ingitsaatëri, irikonakitageke katsimageropage, ongiriake ora tsinanejegi aike ora pasinipage ikantaigi kara itimanegitekë. Pomanaigeri ingantaigemi pairo ojita antagantsi inintasanti ingantiro pibega sërarijani aike tsinanejani opatotaigëma ingoigobakima ira ikansigari iriro, iroro. Pomagetiri iraantanebasi aike ingantageke. 28 Iranetsaigëro ora osiakagantantsipage aike irinibabiritaigëro pairo ora intaigi sërarijani aike ora tsinanejani. Pomotsotiro ora ikantagesigira janekijegi osigimi obiro. 29 Pisangenatiro pobairo: Nigokeka Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo: • Ora igoke kara manchakorikë. • Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri. • Ora gitetsipage iniagegintira. 30 Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri aisati irosiakagantëmira oniagërira. 2 32 Okantagani pongotsi 33 Pisangenatiro pobairo: Antagantsi pongotsi Ongankera ogomeantatsiri Pingaime poro Nomatsigenga irinibataigaita okantagani kara ontagani pongotsi irasi Nomatsigenga aisati ingomantai pairo antantagebiritaro ora okogasitirora. Ira Nomatsigenga iromapë okogasitirora arota intsibatimari janekijani aike tsinanejani irantakagiri pongotsiani omagimpitaga iranetsasantaigerota kara okantaganira. Ira sërarijani aike tsinanejani kara ontënganiri pongotsi iromitokoigëri imogotsatëro pasirotsa kara ototsatënganiri, ingataje aike imasitankero osi kara ositiakenganiri aisati iroatsakero pasirotsa. Imasonkikeri ira Nomatsigenga antëro pongotsi. Iramitokoantëmaro potsotagantsipage ingengairo kara okantagani pongotsi. Ingomantaigëro ora ogomeantatsiri aroka okankengani ibango kara ontënganiri pasiniatiko. Ingengaigairo pairo iparintakari, pairo ikanke agangi aike kara itsonkerori intëro pongotsi. Ora ogomeantatsiri omagetëri katabasiro intantagetari aike onibabasikero ora ingankera ira janeki. 34 Pitsongasantagetajiro ora osiakagantagantsipage aike pingengabagitiro kara okantagani pongotsi irasi Nomatsigenga. 35 Pisangenatiro pobairo: Okibe karana - matsatongiro Ongankera ogomeantatsiri Pingengijagajiri janekijegi ati okantageta anchakipage okogasitagani pongotsi irasi Nomatsigenga antirotika. Pomapë tsomaginakë ogomintopongokë anchaki okibekarana aike matsatongiro. Pomagetiri panironake janeki aike irapatotaigema pogotiro anchaki aisati okantaro. Pingantaigeri yamëka irapatotaigema antagaisati sërarijani aike tsinanejani pogotiro anchaki aisati okantatobageta aike irobetsikaigë pairorapageraka kibatsikë. Yamëka irapatotaigema antagaisati pogotiro pasinipage okanta anchaki aike ingantaige pongotsi kibatsikë. Kara iritsongaigëro ingomantankero ora ikantagetaigëri aike kara ati okantageta anchaki ora ipogotasikerora. Kara tsomaginakë omagetëri panironake ficha intantagetari aike iranetsaigëro. Aike osamitagekeri arota kero yomagisantajiro: • Pairo piniaigi yaka fichakë pintageantari? Ati okanta pongotsi? Pairo terai ine pongotsikëra? Pairo ongogasitajiro kara otsongantaimarora? 36 Pairo anchakipage ingogetaje nomatsigengajegi iritsongantajimaro pongotsi? Ati okantageta anchato ora irobatiagekeri? Pintsireagetiro anchakipage ora irogaje nomatsigengajegi yaka intaigasegiri. 37 Pisangenatiro pobairo: Ongoigagetëro osipage antankimaro pongotsi Ongankera ogomeantatsiri Omanakeri poro Nomatsigenga iromapë ogomintopongokë patironake tsigarosi, chorinasi, komirosi aike kopasi. Pagaiganakeri janekijegi kara itimaigiri iranetsagegintiro pongotsipage atiraka okantageta aike pairoraka intantagetaro kasintarora. Irobisitageiganake osipage inatsi kara itimaigiri. Kara iraretaiganajima ogomintopongokë imobotapëro osipage ora yagetaigëra kanta pinagekera osi ora yamagepëra Nomatsigenga. Pomagimpitakagaigeri oka magempitagantsika jitacha “Anganinabentiro osipage”: • Pomagetiri patironake janeki osipage yamapë Nomatsigenga irirokerai ira te imëtingani pomeri osi ora yobiitaigëra irirojegi. • Yamëka pingantaigeri janekijegi iriatagetaige kanta pogotagesigiro osipage ora inintira irirojegi. • Pitaineri patirosati tampora ira pogotiro chorinasi iromatsematsetaiganake. Pitaaje pite tampora ira pogotiro komirosi ingiobaakima. Aisati ingantakagekeri pasiniporokipage janeki. Ora ogomeantatsiri ongomantëri ira janekijegi ora osipage yamapë Nomatsigenga iroro kaninaro angantimaro pongotsi irorokerai ora yobisitaigë irirojegi teni ongomeite. Kara tsomagina ogomintopongokë osamintaigëri: Aisati okantageta osipage? Antagaisati osipage okantagani pongotsi? Ati okarati osipage kaninaro antantimaro pongotsi? Pairo ojitageta? Nega piageti? Aiti pasinipage osi ontantagani pongotsi te iromapëro Nomatsigenga? Kanta piretanaima pobangokë posamintapëri ira piri pairo ojita osi ora intankaro ibango ora itimantara aike antagaisatika osipage ontantagani pongotsi. 38 Iromitokokeri nomatsigengajegi irapatotagekero osipage irantëmaro pongotsi. Pigiatantimaro pisangenaminto abatsitsapage irooti kara pirekimaro kanta iriatageke janeki. Intsome ogotaige angatajaige osi Ongankera ogomeantatsiri Agatobëri ira janekijegi iromagetapë otyomijanisi komirosi. Anibatë poro iriri janeki iraniakintai ogomintopongokë ironijaakintiri janeki kara ati okantagani kara okatajagani komirosi antenika pongotsi. Karari iromapëni mabasi osi komirosi aike kopasisi. Irisobikaigë janekijegi sotokë irosiigotaigëri itsitiki manchakori aike anetsaigëri ira irintsi kara ingatajëro komirosi yamapëra aike irisitikasikero osi kopasi. Omagetaigerini paniropage janekijegi osipage yamaigapëra iriro aike ingatajaigëro imanigiakeri ira Nomatsigenga komantagekerinera. Kara iritsongaigëro ingatajaigëro osipage irogaigëro kaninasati. Ira nomatsigengara ingomantagekeri ora te ongantagetingani kara akarasitenika osi aike kara angatajërori. Ogomeantatsira osamitaigeri ira janekijegi: Pairo yogomekai Nomatsigenga? Pairo angatojobikero osipagera? Aisati okantagani ora osi kopasira? Kara irogontëmaro katajagantsi ira janekijegi oniagëri ficha intageantari aike osamintëri: Pairo intaigi atirijegika? Pairo ongogasitajiro kara otsongasantairo pongotsi? Omagetiri ogomintobasi otisaraaga aike intsiriagetirota kara pinëgoti osipage ontantagani pongotsi. 40 Pintitaigotiro osi komirosi, pingatajagetiro pingankero kara yoniagëmiro ira Nomatsigenga aike pintsirekiro kara pongotsikë. 41 Pisangenatiro pobairo: Ogotagantsipage kara antenika pongotsi Ongankera ogomeantatsiri Anibatëro chanko kara oniakintai ongengabagitentai kara kero obatsaganta pongotsi aisati kero inageti chopentari kero osobotati. Aitika pongotsi irorai ikantaigëra ora chanko ogonijakai pairo okantagetagangi kara itagabititiri chogo teka ine pongotsi irorai iroonti okingabagitagai kara otagagetagangi ibiti chogo. Kara ogotagantsipongo ogomeantatsira osamitëri janekijegi iniagetirika chogo, sangari igotika pairo okantagetiri ibiti iriegi. Patotëri kara pine kingabagetagantsi ongemisankero charone kara angengabagitagëi kara itagabititiri chogo, sangaribiti kara pongotsikë irorai. Osomitagegeri janekijegi: • Pairo okenabagitagai chanko? Pairi tsimiri itagabitikë pongotsikë irorai? Pairo pitagabititasigerira? Nega okanga kara itagabitigeriri ira chogo, kara pongotsikë? Omagetaigeri paniropage osiakagantabasitachara aike pomotsotiro chanko. Anengaigairo kara pobangokeira ora akantaigërani naaraikerai. 42 Pintsirekiro monkarabatakë ora ikantageigi nomatsigengajegi kara iritsongëro ingankero pongotsi kara kero pitsaraganta omanapage. Pingomantiri ira pikarataigira pairo omanakeri ira tsimiri atagabitikera. 43 Pisangenatiro pobairo: Pasiniatipage okanta pongotsipage Ongankera ogomeantatsiri Panëigitetakakintiri ira janekijegi kara atimagitemintokë. Iranetsagegintiro kara pasiniati okanta pongotsipage: Intantarori, kara pikibei teka otyomijani aike otsantsaatageta. Aitika jompitagantsipongo, pimantagantsipongo aike pasinipage. Kara tsomaginakë irinibabiripëro ora iniagegintira aike irosiakantagepëro ora iniaigëntira kara timagitetagantsikë. Pogetiro yamëka ora osiakagantagetagantsi kara tantotsikë. Ora osiakagantagetagantsipage asi pongotsipage pingoigiro aike pogiro sangenamintobatakë. Iranetsaigëro ora pongotsipage ora yosiakagantagetaigëra aike iraratingagetaige kara pongotsike osigaro ibango. Paporokiropage ingengabagitëneri ira itsibatari ora intantagekarori ora otantopage aike ora itantakarori. Ingantaige iniagetika pasini pongotsi ora ikaantagetaro pasinipage. Pintsibatobagetiri ira janekijegi aike pomagetiri irantaneantabasipage iranetsaigerota aike ingoigiro ora aisati posiikotobaga. Antsita irapatotagekero iriro pibega ontantaga kibatsi, okibeginte, otanto aike pasinipage. Kara iniantagekaro yapatotagekero. Pomagetiri irantomentobasipage arota ingantaige pasinipage. 44 Pitotokotagetiro ora osiakagantagantsipage aike pintsireagetiro pintsibatankimaro ora pongotsi aisati ontantagetingani. Ira omatsigengasonori Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri omagetëri irantomentobasi ira janekijegi irosiakagantaigeri ira imatsigengasonori ikarati itimi ibangokë. Ora ogomeantatsiri osiakagantëri omatsigengasonori. Kara iritsongërori ira janekijegi iragibitaikotagekeri ira yosiakagantagetaigëra kara tantotsikë teka kara sangenamentobatakë. Ora ogomeantatsiri aike ira janekijegi onetsagetaigëri osiakagantagantsipage. Ora ogomeantatsiri ongengabagitëri ira omatsigengasonori (aintaka iriri, oniro, ojariri, irento ocharone, osari, iritsariegi) aisati onganke pairoraka igoti ikanti ira iriri aike oniro. Irisotoogeigë ira janekijegi ingengabagitëgotëri ira imatsigengasonori. Antagaisati irisotokaigë. 46 Pintitaigotiro osiakagantsi ora osigimi obiro aike pintsirekiro agangisati pintanebasikë. Posiakagantiri pomatsigengasonori. 47 Pisangenatiro pobairo: Amitokotagantsi kara omatsigengasonorikë Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi, oborokipage ora irantamintobasi aike irobetsikëro pamentobatakë. Ongantaigëri ira janekijegi irinibatokokeri inatsi kara osiakagantagantsikë. Pomitokotimaro oka osamintagantsikë: Pairo inti ira atirira? Pairo onti ora tsinanera? Pairo inti sërarijani aike ora tsinanejani? Ora ogomeantatsiri onibatagaigëri ira janekijegi ora antagetaigiri kara omatsigengasonorikë aike ora okaninabiritageti antiro antagantsipage. Ira janekijegi ingantaigëro ora intëgotagetiri ira imatsigengasonori. 48 Pintsireikotiri kara monkarabatakë ora ogarakipage osiakagantagantsi kara ati pikanta pomitokotiri pomatsigengasonori. 49 Pisangenatiro pobairo: Tsomagi - soto Ongankera ogomeantatsiri Kara sotokë ora ogomeantantsiri ongengabagitomokeri ira janekijegi: Patirosati katagiteri ira sharo, kirincho, tontori aike ira kopesi imagimpitakagaigiri kaninasati itomijegi anchatosikë irogito yarepa ira sekari antagaisati ira inaigasegatsiri isigaiganaka yagaitanëri itomijegi kara imoropagekë. Panibani inë tontori tenta irisintsiteni te iromananëma. Kara yarepa ira sekari yaneingasantanë ira tontori aike yobaraengataka ¡tick..! paraboitanë ora itsei posataagepëri iborokë aike kara irokikë sekari tenta iranianaeni teni iraageri ira tontori iataji intangabagitanakaro anchatopage. Ora ogomeantatsiri omisotokaitanëri ira janekijegi omagimpitakakeri ira sekari aike ira tontori: Opatotëri ira janekijegi mabaporokite aike ogatagekeri irisintsamantareitëro mopë kibatsikë. Paboronake janekijegi irajitagekima ira piratsipage inatsi kengabagetagantsikë. Poro janeki irosiikotëri ira sekari. Kara irarepëma ira sekari irisigaiganakima janejijegi ingaiganakero ora yomantareingaigero mopë. Ira irake sekari iripëgairi ira sekarisigëngitsinera. Ora ogomeantatsiri ongantagekeri ira janekijegi kara ingapininkero ora mopënaronte ainta ira matsematsetanëngitsine, pasini ingiobaganëma teka pasinipage. Omagetaigëri ora irantamintobasi aike inganke ora ogakeri ora ogometirira. 50 Pintsireikotaigeri ira sërarijani aike tsinanejani kanta ogite kero yaagantari ira sekari. Pingengabagitomotiri ira pikaratira nega pogëro. 51 Pisangenatiro pobairo: Ora atimagiteminto Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri aike ira janekijegi iraniaigënte charone arota ongengabagitomotiri kara okanta timagitemintopage aike ora ibangopage nomatsigengajegi kara jiraisonori. Ora pongotsipage jantanake pinageti pomirintsiro pini kara iniobagetari. Yamëka ira nomatsigengajegi itimageti timagitemintopagekë ora ibangojegi bapatotanaka aronisatinake. Imasonkitaigëro ora charone kara okengabagitomokai. Kara tsomaginakë ogomintopongokë onibatagaigëri pairo igotobë kara okengabagitë aike ora opasiniatitanë atimagitemento yamëka. Pomagetiri irantomentobasi aike iragiatagekero ora ongomantëri ora ogometiriri. 52 Pinetsero pitirooti osiakagantagantsika aike pomotsotiro ora osigarora pitimagitemento. 53 Pisangenatiro pobairo: Ora monkarabata aike mabatseibata Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri oniagëri ira janekijegi poro monkarabata aike poro mabatseibata pobetsikanakaro parota poa teka ora kariton okibepiriga aike osamitëri: • Pairo posiagetari oka batarentsipagekë? Ora ogomeantatsiri ongemisankeri ira janekijegi ora irotopikerori aike ongakeri ingogetaige kara tsomaginakë inagetatsi osiagetaro ora batarentsipage aike irogekero kara osiagantsikë. Ora ogomeantatsiri obetsikaigëri ira janekijegi ontsibatobagekeri aike omagetëri monkarabataropage aike mabatseibata ipagetai MED arota ingantageige pairorapageraka ora ineageti. Anibatakeri ora monkarabatapage aike mabatseibata tojaiti ora posikotagetari omagarogitekë aroka anetsagiteke. Omagetëri ora iraantanebasipage. 54 Pairo pobetsikantagekimaro oka mabatseibatapage aike monkarabatapage? Pintsireagetiro osiakagantagantsipage aike poniagaigeri ira pikaratira ora pobetsikëri aike ora pobetsikagekera. 55 Pisangenatiro pobairo: Saagite ogiro obango aike timagitetagantsi Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri oniagëri ira janekijegi osiakagantagantsi asi timagantsigite kagarigitero opobotageta kajara aronisati pongotsikë. Ora ogomeantatsiri onibatagaigëri ira janekijegi ora kajara inagetatsi omagarogitekë. Pamitokoontimaro oka osamintagantsipageka: • Kara pitimirori aiti kajarapage kara pikenagetiri? Nega pogaigiro ora kajarapage? • Pairo kajarapage ijogeti atiripa kara pikenagetiri? Ora kajarapage antsita pibatsaagetiri? Ora ogomeantatsiri osotokaganëri janekijegi oniantakintimari kara onamikë opangitageta santotegapage. Pingige kibatsikë pite omoro aike piteiro otakipage sabiro irorokerai ora pasini pitee pobetsikantagetagani jintamasiropage. Piteiro yamëka aike pigee pite tominko. Kara orekima pite tominko pingeikairo ora pitiagekera jiraini. Pinetsero ora sabirotaki ati okanaka aisati ora jintamasiropage. Posamintaigeri yamëka: • Pairo okanaka ora sabirotaki aike ora omorora? Ati okanta jirai terai piteiro? Ati okanta yamëka? • Pairo onganëma aikeroka antageantimaro ora jintamasiropagera? 56 Pintsirekiro aronisati kajara patsagatsi antsita aike pasinike ora te obatsaganete. 57 Pisangenatiro pobairo: Nigokeka Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo: • Ora igoke kara manchakorikë. • Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri. • Ora gitetsipage iniagegintira. 58 Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri aisati irosiakagantëmira oniagërira. 3 60 Pangitagantsi kaniri Kara yaretaigapaa iriegi, ora oniro okigopëro kaniri, ira iriri itogopéro sabiro aisati ikantagepa ira pasinipage. Irooti kara imantsagataigakaro pangirentsipage opomiriantaro yamëka. kerome akigiro kaniri yamëka. Irogito piagetanë patironake pangirentsipage kero pongotsi. Aro ipañaa ira sërarira yogainokanaa jonokë iriantinta manchakori pegapari atiri. Karakata yarepa paniro atiri iniopëro ora tsinane inibataakero aito kara yoniagëro kaniri, sabiro, singi, omagaro ora apageti yamëka. Karari ikankero: Pikogika bopaigero oka pangirentsipageka pintijiankitigiro kero pikaratiro antsita omobotapëma ora obatsa otsitikë. Kara jiraisonori ira nomatsigengajegi iroonti yapaigi kibatsi, somotokara aike sagonta. Patiro katagiteri ira timaigatsiri iataigë anchatosikë iraakinte ijitaigi iraperiegi. Kara pongotsikë ijokanëro paniro irisinto. Okonijake ora kaniri 4 3 2 1 Okonijake ora kaniri Ongankera ogomeantatsiri Osiakagantabasi osangenata kengabagetagantsi asi kaniri. Iranetsasantaigëro janekijegi irinibabiritaigëro ora iraniakera. Opatotaigëri janekijegi kara antsireikokero kengabagetagantsi aike anibabasikineri. Omagetëri paniropage osiakagantagantsibasi aike osamitagekeri. Nega piaginti oniro tsinanera? Pairi pagekero ora apira yamëka? Yamëka intsireikotagekero kanta irinageke osiakagantagantsi. 62 Ingemisanke majirekero ora onibabasike ogomeantatsiri. Iranetsagekero osiakagantagantsipage aike intsireikokero kanta inëri. 63 Pisangenatiro pobairo: Ojenga kara opangitagani kaniri Ongankera ogomeantatsiri Aniakinte charine Tsiritsomonte ibangokë ingengabagitakairi ira manchakori kara ipanakeri kaniri ira Nomatsigenga aisati kara opangitagetagani pangirentsipage. Angamanaakeri janekijegi kero ikabegiri charine ingemisankeri majirekero kara ingengabagitëri. Irosiakagantaigëri kara yomantareinga ira manchakori. Osamitagegeri janekijegi: Pairo ikengabagitë ira charine? Ati ingankima manchakori kara omangitantimariri? Piniaigiri kara yomantareingari? Omagetaigëri osiakagantagantsi irasi manchakori intisaraasitagekeri katabasiro aike intsireagekero manchakorikë. 64 Pomontseikitagete katabasiropage aike pintsirekagetiro kara yomantareinga ira manchakori. Pingomantiro ogomeantatsiri kara okaninabiriti omangitantimari ira manchakori kara yomantereingari. 65 Pisangenatiro pobairo: Ati okantagani kara opangitagani ora kaniri? Ongankera ogomeantatsiri Osamintanke kara atimomentogitekë Nomatsigenga ira pangitatsi kaniri ibangiregitekë. Angaimëri ira Nomatsigenga iribokënte ogomintopongokë ingomantakairo kara opangitagani ora kaniri. Nega irinasege manchakori. Opatotaigeri janekijegi kara sotokë aike imanigiagekeri ira Nomatsigenga okantagani kara pikaragatitagani kaniri. Omasonkitajiri ira Nomatsigenga kara ikomantakai. Oniagëri osiakagantagantsi kanta pini pangitagantsi kaniri. Osamitaigëri ira janekijegi: Pairo ikomantakai Nomatsigenga? Pairo angankero kanirigati? Pairo pikantaigi obiro? Oniagëri osiakagantagantsi kanta pini pangirentsi kaniri. 66 Pinetsero osiakagantagantsipage. Pairo inti ira Nomatsigenga? Pairo irantaje karakesata? Pintsirekiro osiakagatagantsipage kara inëri. 67 Pisangenatiro pobairo: Pairo pangirentsi antsibatëro omangitenika kaniri? Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri osamitëri ira janekijegi inëgotatsi kaniri: Ira pomatsigengasonori patiro ipangitiro kaniri kara pangirentsigitekë ingonagabagekerotiko pasinipage pangirentsi? Pairo intsibatagebirikerora pasinipage pangirentsi? Ogomeantatsiri agaiganakeri janekijegi pangirentsigitekë kanta opangita kaniri arota iranetsaigero patiroantika opangita kaniri okonagabagetatiko. Irinibatokokero pangirentsipage konagaro kaniri. Ira kasintaro kanirisi ingomantakairo ora kaniri irento koriti iroro opangibiritagani aronisati aisati omangitageke pasini perintsipage pibega ora kemi, pitoka, tsikana, magona, tsitoiki, kina. Ira kasintaro kanirisi ingomantaigëri janeki kara ainta Nomatsigenga omagisantagekero oka komantagantsika iroro te ontimobitagetaje tojai pangirentsipage. Omasonkitobairi ira Nomatsigenga ora ikomantakai. Kara tsomagina ogomentopongo ingengaigairo janekijegi pangirentsipage iniagetaigënti kanirisikë. Ira janekijegi ingantagekero pangirentsipage ikonagiro iririjegi iganiresi. Kara ibangojegikë ira janeki irosomitagepëri aitika pasini kingabagirentsi asi kaniri aike ora koriti. Kara ongëtagetanae ingengabagitomokeri ikarataigira. 68 Pomotsotiro pangitagantsipage atsibatantagetaro ora kaniri. Pingomantantiro pairo antsibatagobitimaro ora kanirira. ¡Kimari, Kimari! 69 Pisangenatiro pobairo: Angantasikero kara ontimasantantima kaniri Ongankera ogomeantatsiri Iromaigapë ira janekijegi patironake ogati kaniri. Angaimëri charine irogomegintai nega okanta kara opangitagani kaniri. Ira charine iromapë kaniribeinki. Angamanaakeri janekijegi kero ikabegiri ira charine. Ingemisangitigiri majirekero. Angemisankeri charine kara irogomekai kara okantagani opangitagani kaniri aike kara pitaporoagatitantagani ora obeinki asi kaniri aike asi oraataga tsinane. Osamitëri janeki: Pairo yogomegintai charine? Pairo ojita obeinkipagera itaporoantaro ogati kaniri? Omagetëri paniropage osiakagantabasi aike osamitëre. Pairo irotsita anganke kara opangitagani kaniri? Aroke akarakero ogati kaniri pairo basini angange? Pitsongero posiakagantara aike ingomantobakima. Irogekero ora intaigëra tantotsikë aike anibaibirikero kara opangitagani kaniri. 70 Pintsireagetiro kara monkarabatakë kaniri ora pikigaigëra. 71 Pisangenatiro pobairo: Tojaisonori - arosataanti Ongankera ogomeantatsiri Iromagetaigapë janeki otyomijani kaniri. Ora ogomeantatsiri ongegabagitëro negaraka okantagani kara okiagani kaniri. Ira janekijegi irosiikotaigëro inirojegi kara okigiro kaniri. Kara ontijengagani, kara inibatiro aike pasinipage. Osotokaganëri janekijegi iragaiganakero kanirijani imobotagetaigëro aike ingoigaigëro okibiantsa, montseitatsiri, matsarijani, okibe, kasirikoniati iroogekero. Ora ogomeantatsiri osamitaigëri. Ati okanta kanirijani ora tojaitisonori? Ati okanta kaniri ora te ontojaigasante? Osamitaigëri yamëka. Nega pini ora tojaisonori? Nega pini arosataanti? Omagetëri paniropage osiakagantabasi asi kaniripage aike iritotëgotëro kasirikoniati iroogekero ora osigobagacha aike irotetëro kantirikë. Ora Kaniri yamaigapë janekijegi irogaigairo irorota ingantima kantsirebatsaro. 72 Pitotokotagetiro kaniripage. Popatotagetiro ora aisati okantobageta. Ati okaratageti inatsi kantiripagekë? 1 4 2 3 73 Pisangenatiro pobairo: Intsome obetsikantimaro kaniri kantsirebatsaro Ongankera ogomeantatsiri Angaimë poro nirotagantsi oniagëntairo kara pobetsikantagani kaniri kantsirebatsaro. Omabakero ora kanirijanipage yamaigapë janekijegi. Ira janekijegi irisobikaike irapamentobatakë imanigiaigëro majirekero ora nirontagantsi. kara ontagagetëro kaniri. Ora ogomeantatsiri ongontitobëro ora kaniri otagaga aike otsikatëro. Ora nirontsi ongokero ora oja kaniri ogontitaga. Kara otsonkero onganëro kantsirebatsari ora nirontsi omasonkitobairo kara ojatajeri. Ora ogomeantatsira ongomantagekeri janeki kara aiti basinipage kantsireropage otsirekantagetagani agantanebasipage. Omëri irisangenamentobasi irisangenataigë. 74 Pomitokontimaro oka osiakagantagantsipageka pingengairo ora pikantaigakarori ora kaniri. Pisangenatiro otsaikë pairo ojita ora pikantaigëra. 75 Pisangenatiro pobairo: Antsirekantëmaro kantsirebatsaro asi kaniri Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ontantakagetimaro kantsirebatsaro asi kaniri okantagekeri iriniro. Ogomeantatsiri omagetëri janekijegi katabasiro aike tsitaegëro arota ingantaige kaniri. Ora ogomeantatsiri ongengijagajiri janekijegi kara okanta kaniri tsomagi aike kara otakikë. Yamëka ira janekijegi irobegasantëro ibakokë ora katabasiropage aike intsareajiro aroke osiikotanëmaro kaniri. Ira janekijegi intsirekantaigëmaro kantsirebatsari asi kaniri ora katabasiropage kara inagekeri. Irogekero irantaneegi kara sangenabatamentokë. 76 Pintisaraagete katabasiro aike pintsireagetiro kara kanirikë otagaga. 77 Pisangenatiro pobairo: Pairo komeiro opagete? Pairo te ongomeite opero? Ongankera ogomeantatsiri Angaimë poro nirontagantsi arota ogomeigeri janekijegi ora irapagetera aike ora te opengani. Ora nirontagantsi ongantaigëri ira sërarijani aike tsinanejanipage iragamëmaroti ora yapagetiri. Antsimasantërika eirototsirone kara akibiake omerasekima, iraagërika sani ingisanaitobaganëma. Kero yaagabokotiri sharo kero pinomotiri obatsa kaniri imangitenika, kero yaagabokotiri këtsa irisakoreobagotëma iritogenika anchato aike ongomantagekeri ora kaninaro irapagete aitinta kara ongantagetanëri kaninasati. Ora tsinanejaniegi kaninari ojaga maretsatiri këtsa arota kero pipëshati ogirikane, opero ora kontiri otsiretaga aro ongebisiatë opiare aike pasinipage ora te ongomeite opagetiro. Omasonkitobairo nirontagantsi kara okomantagekai kaninasati. Ora ogomentatsiri ongomantëri ora galleta, imireja birakocha aike tsironekiri teni ongomeite opagetiro aike ogetimaro mëanisonori otsongajitanakai orari komeiropage ora anchagitso katsimageropage inatsi anchatosikë. 78 Pinetsagetiro osiakagantagantsipage. Pairo ipogotageti ira janekipage? Pomotsotiro ora ipogoti kaninatatsi irapero Nomatsigenga arota irikibeanë omanapage. 79 Pisangenatiro pobairo: Kaninasati ogetiro ora perintsipage Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri omapë piari pitekë agaamento nija (bariri) poro katerisonori otatokotaga irorokerai pasini kibatsiro kero pitata. Karari omanokokeroti kero poniagëtari janekijegi. Omisotokaiganakeri janekijegi iromagimpitaigënte sekari aike pasiniriegi. Ingaiganaje janekijegi aroke inëgotë pitirooti piari otatokotaga aike ora te otatokotima aganikeni ojikatagekeri sikiri oniagantatsira. Ora ogomeantatsira ongaimaigëri janekijegi: ¡Intsome ogaigema piari! Kara iraniaigapëri ira sikiri jokatagekengichari irinibabiritaigapëri. Ora ogomeantatsiri ogakeri janekijegi iroonti irogaigëma piari otatokotaga. Osamitaigëri. Pairo te pogobitaigemaro piari ora te otatokotima? Ora ogomeantatsiri ongomantaigëri janekijegi kara antagaisati perintsi kaninasati ogetiro atatagekeroti aisati ira sikiri irianti magetiro janaitagantsipage ora agamagaira. Omagetaigëri irantamentobasi aike iritotëgotagekero arota intsireagetiro kara pogani kaninasati. 80 Pinetsagetiro ora pogantagetagani piari. Ati okantageka? Atiti ora pogantagani te ongiantagani piari? Pitotokotagetiro osiakagantagantsipage aike pintsirekagetiro pintsibataagekimaro ora pogantagani piari kaninasatisonori. Pingomantiri ira pikarataigira pairo ongankai opërotika perintsipage ora te otatokotima. 81 Pisangenatiro pobairo: Agamemaroti janaitagantsipage Ongankera ogomeantatsiri Angaimë poro jompiantantatsiri arota ingomantai ora angantaige kara kero ajanaiti. Ira sërarijani aike tsinanejani ingomantaigëri kara igotaigëro itatikotagetiro iraperipage aisati angibagetiroti ora ogantagetarora arota kero ajanaiti. Ira jompiantatsiri inganëtigeri janekijegi aiti pasinipage ora ingantagetera: • Angibokotimani kara eiraika pëngitsine pairorapageraka. • Angibokotimani kara osotokanae simentopongokë. • Angibiroti ora katsimageropage kara antsimirotika. 82 Pinibataige kara angantima angibokotima aike kara nega angankero. Pingomantiri pairo okaninabiriti angibokotasantima kara opënika. 83 Pisangenatiro pobairo: Nigokeka Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo: • Ora igoke kara manchakorikë. • Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri. • Ora gitetsipage iniagegintira. 84 Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri aisati irosiakagantëmira oniagërira. 4 86 Togagantsigenga 87 Pisangenatiro pobairo: Antagantsi poroagantsi Ongankera ogomeantatsiri Angaimë poro iritagantsi arota ingomantaigeri janekijegi pairo piporoasitagani pangirentsigite. Ira iritagantsi irogometaigëri janekijegi kara negagite piporoagani, pairi antaigërone poroagantsi, pairo iporoobitiro. Ingomantakairo pairo anchato ora otogekera aike kara angankero kara ataakerori. Aisati ingengabagitomokairo pairo okaninabiriti ora komantagantsipage kara oporookeri. Ira janekijegi imasonkitaigëri ira iritagantsi kara yogomekairi. Ora ogomeantatsiri osamitaigëri ira janekijegi yogiataigirika iriri kara iporoiri aike pairo intë iriro. Irinibaibirikero kara okaninabiriti kero itogetiro anchato atsimagetira iroronta itimantaiga pasiniripage aike aragetatsiri. Ora ogomeantatsiri omagetëri janekijegi irantanebasipage aike onibabasikineri ora ingantagekeri antagaisati. 88 Pitsongasantairo osiakagantagantsika aike pinibabiritaigero kara okanta aike kara oporoenika. 89 Pisangenatiro pobairo: Obatatsiri aike karantatsiri Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ogiatsatakaakeri janekijegi oka agiatsatagantsi. Irotsita ogomeantatsiri ogatsitëro maba agiatsatagantsi. Aike ira janekijegi. Ira apati ira apati ingokeni ingokeni pangirentsigite jiiiii itsibatarini itsibatarini ireintiegi jiiiiiiii ibatanë apati yogiatanëri ireinti Tsiri ikaratanëri irenti Mabanga aike pasinipage ireintiegi jiiiiii Omisotokaiganakeri ira janekijegi arota irosiigotaigeri iririjegi kara ikanti kara iporoiri. Ora ogomeantatsiri osamintaigëri: Pairi obatanëngitsine kara piporoagani pangirentsigite? Pairi agiatërine? Pairi karantanëngitsine? Ora ingantageke ira janekijegi obetsikobëri poro janeki ora ogomeantatsiri, pibega oka: Irobatanë apati. Ongaimë janeki ogaratiankeri. Ogiatëri inato, ongaime poro tsinane ogero itisitakë ira janeki irooti kara orekimari ira karantanëngitsinera. Yamëka ongankeri janekijegi: Pijataige yamëka pangirentsigitekë poporoaigënte. Ira pasiniegi janeki ingantaigëro iripajiro janeki ira obatanëngitsine, agiatërine, inanëngitsine agangi aike ira karantanëngitsinera. Aisati ongantagekeri antagaisati janekijegi. Omagetëri irogomentobasi intsireagekero ora ipogotagetasitiro iriporoane Nomatsigenga. 90 Ika atirijegika iriataigëni pangirentsigitekë aike ikogaiganakaro iraganëri. Pintsirekineri jacha ira obatanëngitsi, kantiri ora karantanëngitsi aike sabiri ira mabatanëngitsi. 91 Pisangenatiro pobairo: Kajebipage ora opagetera Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri aganë pite kobiti poro kaninaro irorokerai pasini kimingaro. Ongomantaigëri ira janekijegi poro kobiti ora kantëro irentotsari ora pasini okankero irento karari ontëntabitakaro teni onganinatomotiro. Osamitaigëri ira janekijegi: Pigotaigi obirojegi aitika ogotagantsi kara onganinatantima kobiti? Ongantaigëri janekijegi ojatakagaigëntiri obangokë charone arota ongegabagitomotiri aitika ora pigoti iroro kara okantiro kaninasati kobiti. Ora charone oniagaigëri kara pangirentsigitekë aiti tojai kajebipage kaninatsi opero aiti basini ora kipigaro te opengani. Ongomantakai kara aiti kajebi ope ora tsinanejani arota ongantiro kaninasati ora kobiti kaninanarokisonori inë. Aiti basini kajebi kaninaro opero arota ongëshote manchagintsi jitacha sitobi. Ora charone omaigëro tsinanejani jitacha ogajebite kobiti irirokerai ira sërarijegi omëri sitobi. Omagetëri irantanebasipage. 92 Pomotsotiro ora bope obiro. Pairo kajebi bope obiro? Pairo bopabirikero oka kajebipageka? Pintsireagetiro kajebipage ora bopagete obiro. Inagetatsiri kara natimagitetirikë Kiraaro nataki aisati kiraaro nasankane. Kinasirina soto kiraarina tsomagi. Aiti narai karari teni natsike, aiti nagisi karari teni nangisitima. Kinasiri nomasi aike Katari nasangane. 93 Pisangenatiro pobairo: Ora iatsi kara agebatsitepagekë Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri onibatagaigëri ira janekijegi ora yoniagaigëri ira irintagantsi kara piporoagani kara ogëro pangirentsigite. Oniagaigëri poro kantiri karari omasiantëmaroti manchagintsisite aike ongankeri kara pomapë pabokoro pangirentsi pangitacha kara atimagitetirori. Ora ogomeantatsira omagetëri panironake janeki pitenake irogomintobasi aike irosiakagantagekero ora inatsi tsomagi kantiri. Ikogaigika irisangenatëgotëro opairopage jemita ingantasikimaro. Kara iritsongaigëro intsireikotagekero tantotsikë. Aitika ora igoke osikikotobagacha intsibatobaakero. Aro ongantaigëri ora ogomeantatsiri kara irogontëmaro igokeroka ongantagekero kara okantagetari ora otetacha kantirikë aike irogotagekero ora ojitari. Pibega oka: Okibeginte, tsomagi katari aroke soto kibatsiegëro, pii tsomagi kibatsi. Ira janekijegi ingantaigëro ora ojitari aike ingogekero kanta yosiakagantagekeri aitika kaniri aike irookero onamikë sangenamentobata arota kara iritsongaigëro iranetsairo irogotaneegi. Kara otsoonkero ora pabokorooti katsimagero. Onetsairo osiakantagantsipage inëngitsira aike ingoigaigëro ora iatsi itimanegiteegikë. Omaigëri irantanebasi aike iragiatëro ora kantagantsi. Kara ibangokë irosomiantë pairo pasinipage kopagero pangitagetacha kara atimanegitekë. 94 Iromagimpitakagaigëi ikaratira ora bingo asi katsimageropage inatsi kara atimanegiteegikë. Pingemisantiro ora onibabasike ogomeantatsiri aike pintsiriagetiro ora potsatagekeri kaninasati. 95 Pisangenatiro pobairo: Ora Peru Ongankera ogomeantatsiri: Ora ogomeantatsira ogibitaikoke kara sangenabatatagantsikë osiakagantagantsi asi agebatsite jitacha Peru omotsotagekero ora kibatsigitepage pibega ora onamijagite, sharakagite aike anchatosigite. Ora ogomeantatsira ongengabagitagekero ora inagetatsi yaka kibatsigiteanipagekë pairi timatsi, pairo iatsi, pairo inibataigi, ora yapaigira aike pasinipage. Yamëka ogibitaikotaje pasini osiakagantagantsi kanta osiakagantëma anchatosigite kanta itimagetaigi ira atiripage aisati ongengabagitëgotagekeri ora ikantaigiri. Ongarantëro agibitaikokero kibatsigiteani kara itimaigi iriantisonori ira nomatsigengajegi aike onibatëgotëri kara aisati akantobageta iroonti pasinitakagai ora anibaretsapage. Omagetëri ingantanebasi arota ingantiro ora ongankeri ora ogometirira. 96 Pitsongairo pomotsotairo ora timagantsigitepage aike pintsireagatiro osiakagantagantsipage asi pangirentsi yobiitaigira pasinigitekë yaka atimaigiri pigiatairo ora pigokera. 97 Pisangenatiro pobairo: Asangenakero nibatagantsi Peru Ongankera ogomeantatsiri: Ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi ora nibatagantsi Peru osangenakima okibeintsatsa katabasirikë aike osamintëri: Pineiro oka nibatagantsi kara sangenatagantsipagekë? Nega piniakero? Ati okanti? Kara ongemakeri ogomeantatsiri ora ingantaige janekijegi onibatëneri Peru. Irinibabiritaigëro agebatsigite jitacha Peru. Omagimpitakakeri irobetsikaigëro ora nibatagantsi. Panironake janeki iritotëgotagekero kanta okanti Peru kara otsaiti kisaari, aike pomatsiboke potarogantimaro pobako yamëka pokireaje pobetsikairo kaninasati ora nibatagantsi. Aike iritotagetiro sangenarentsipage, irogekero kara irapamentobatakë aike ingonagabagekero. Ira janekijegi irobetsikaigairo kaninasati iragatsigatsitaigëro aike iragiatankimaro ibako irinibakero opairo Peru. Pomagetiri irantanebasiegi aike iragiatëro ora okantagetiri. 98 Pomotsotiro ora opairo Peru. 99 Pisangenatiro pobairo: Bantera asi Peru Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ogë pamentotsibatakë maba bantera pasinipage omotsokima poro asi Peru pingantiri janekijegi iraratingaige kanta pinë asi Peru. Ora ogomeantatsiri onibatagaigëri ira janekijegi. Oka osamintantagantsika amitokokimi: • Ati okanta obanterate asi Peru? Pairo posiga? • Nega pogani? Ati okantagiteta kara pogani? Pingomantiri kara omingatsatagetiro ora bantera. Pomagetiri kogantsipage okantimi ora irantanebasiegi arota irobetsike Peru. 100 Pintisaraagete kiraabasiri aike pitsongairo ora bantera asi Peru. 101 Pisangenatiro pobairo: Isikoro asi Peru Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ontsireakero ora isikoro asi Peru aike osamitaigëri ira janekijegi: • Piniagetaigi pairoraka osigaro oka osiakagantagantsika? • Piniaigiri ika osiakagantagetachaka tsomagi isikoro? Ora ogomeantatsiri ongantagekeri iripajiropage panironake osiakagantagetacha tsomagi isikoro aike ongomantagekeri pairo ikaninabiriti kara inë tsomagi. Irinibabiritaigëri ira pasiniripage aike iagetatsiri kara itimaigiri nomatsigengajegi aike pasinigitepagekë Peru. Pomagetiri irantanebasipage aike pinibatineri ora ingantaigëri. 102 Pitotokotiro aike pintsireikotiro ora inagetatsi tsomagi isikoro. Pingomante pairo yogebirikengani kara isikorokë asi Peru. 103 Pisangenatiro pobairo: Obetsikaigëma kara ikibeiri Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri obetsikaigëri janekijegi ontsibatobagekeri pitenake aike omëri maba ora magempigireki ipagetai MED. Omanakeri janekijegi iranetsasantaigëro aike ingantagekero kara pikibeiri. Aike omanakeri irogaigëro ora iromagimpireki irisintsaitëro imarintëmaro otyomijani ingarantëro ora okibe. Pomagetiri irantanebasiegi. Kara pasinipage katagiteri ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasinipage irantagireki pasinipage ongankima kiripijiro aike okibenake arota irobetsikagetiro okibe aike amanakima otyomijani aike okibianë. 104 Pobetsikiri ira janekijegi imarintëma ityomijani irooti igibekë arota iromarichataige. 105 Pisangenatiro pobairo: Nigokeka Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo: • Ora igoke kara manchakorikë. • Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri. • Ora gitetsipage iniagegintira. 106 Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri aisati irosiakagantëmira oniagërira. 5 108 Kenabagetagantsi Kengabagetagantsi ira maba tomintagantsijegi Kara jiraisonori ainta Nomatsigenga jitacha Kintima kobintsarisonori. Ikarati maba itomijegi: Shompa, Tsiri aike Mabanga. Arota ingobintsataige kara irikibianëri ikomantagetaigiri ira iriri ikaokitagetiri obeinkipage aisati pinitsisipage. Ira Mabanga paniro ikemisankeri ira iriri ora ikomantagekeriri, iroro kara iati anchatosikë intonke pasiniripage. Karari ikantiri ira iriri: Kero pitongagetasita tojai pasiniri ingisanakima ira kasintariri intingaraobikimiri. Iriro yaagabokotaigi ira iririjegi aike ira timaigatsiri tenta iromichateni. Ora iniro Chonte onintasantiri. 109 Pisangenatiro pobairo: 110 1. Posiakagantiri kara ikaokika Mabanga. 2. Posiakagantiri ira itongi Mabanga. 111 Pisangenatiro pobairo: Kengabagetagantsi ira maba tomintagantsijegi Ongankera ogomeantatsiri Oniagëri janekijegi osiakagantagantsi asi kengabagetagantsi. Ora ogomeantatsira osamintagekeri: Pairo pinibatëgoti kingabagirentsika? Nega ikarataigi itomi Kintima? Pairi ijita ira tongagetatsi pasiniri? Pairo pikogaigi obirojegi pingantaigema? Irisotokaiganake kara soto. Panironake janeki teka intsibatobakimani irosiikotagetaigëro ora ininti ingankima kara irikibiakenika. Ingaigapae tsomagina ogomintopongo aisati oniagapairi ora kengabagetagantsi osamintagekeri aike imotsotaigëro ora kaninatëngitsine. 112 Ingemisankero ora osamitantagantsi ongantagekimi ogometimira aike pomotsotiro ora pigotagetobëra. 113 Pisangenatiro pobairo: Nega aniaigëri ira pasiniripagera? Ongankera ogomeantatsiri Angaimë poro Nomatsigenga ira kobintsatatsiri arota irogometiri ira janekijegi pairoraka isakobagotageta kara ikobintsaantari. Ira kobintsari ingengabagitomokeri: Ira kobintsari iragamasantëmarini pasiniri aike ira aragetatsiri kara anchatosikë. Ogokeni ongogekero ora yapagetira pasiniripage aro aniakeri. Aniakeka kanirisi pangitacha anchatosike aro aniake sharo, somani teka ira sintori. Aroka aniake kochokiriki aro ontonke kirincho, sangari aike santani. Aisati ingengabagitakairo kara ainta pasiniri anëitatsi tsitinigitikë ainta pasini anëitatsi katagiterikë, ainta anëitantaro angani, ainta kenatsi jonokë aisati mosingatacha. Komeiro irogotagetiro janekijegi arota kero iatagetasita kara ikenabagiti. Ira kobintsari aisati irogomekeri ira janekijegi kero itongasitagetari tojai pasiniri irianti agë ira ajagera. Keroka ingisanakima ira kasintariri intingaraobikairi. Omasonkitobairi ira kobintsari kara ikomantagegintai kaninasati. Kara angengijagajiri ira janekijegi ora yapageti pasiniripage omagimpitakakeri oka magempitagantsika: • Ora ogomeantatsiri omagetëri janekijegi kiripijiro osiakagantagantsipage asi anchagitsopage yapageti pasiniripage. Ontsireagekeri pasiniripage kara monkarakirokë ipai ira MED. Aike antitigëneri. Ira janekijegi intinaagekero ora osiakagantatsiani asi anchagitso yapi ira pasiniri sotokanëngitsine kara monkarakirokë. • Omagetëri ora irantageantabasi. • Kara ibangojegikë irosomipëri iririjegi pairi ijita pasiniri anëitatsi katagitegetikë aike ira anëitatsi tsitinirikë. 114 Pitotokotiri aike pintsirekiro kara monkarabatakë pairo iraperipage inintasantaigi panironake ira pasiniripage. Posiakagantiri kara monkarabatakë pairi pasiniri piro pamaki. 115 Pisangenatiro pobairo: Intsome angantaige pasiniatiporotagantsi irasi pasiniripage Ongankera ogomeantatsiri Angaimaigëri iririjegi ira janekijegi iribokaigënte ogomintopongokë. Ora ogomeantatsiri osiagëri ira iririntsipage osiakagantagantsi kanta irinageke atiripage kimingaripage (igibeantsa girina, igibeokipage, arotarampi, kasipiseri aike pasinipage). Osamitaigëri yamëka ira iririntsiegi. Aro akantagetaiga negaka? Pairo ikantobitageka negaka? Ora ogomeantatsiri ongomantaigëri kagaro iborojegi iroonti yogeka pasiniatiporotagantsi pibega oka. Oniagëri poro teka pite pasiniatiporontagantsi. Ora ogomeantatsiri osamitaigëri. Omagetëri ira iririntsiegi ora koogetacha kara angante pasiatiporotagantsi irobetsikaigëneri ira itomijegi. Omasonkitobairi ira iririntsiegi kara omitokogintai. Irisotokaiganake ira janekijegi iromagimpigëntiro ora yobetsikanëneri ira iririjegi. Omagetëri yamëka ira janekijegi irantageantabasi ingantanontaigëmaro pasiniatiporo irasipage pasiniri. 116 Pintitaigotiro porotagantsi aike pingantanontima pasi pasiniatiporotagantsi irasi pasiniri ira pinintira. Pomagimpitakagiri ira pikaratira. Posiakagantiri ira pasiniri kara monkarabatakë ira pasiniri posiikoke kara pasiniporotagantsikë aike pisangenatokotiro iripajiro kara otsaikë. 117 Pisangenatiro pobairo: Pasiniripage sotokagetatsi katagitegerikë aike tsitinirikë Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeatatsiri ongengijagajiri ira janekijegi ora ikomantëntiri ira iririntsi. Ogëneri kara sangenamintobatakë osiakagantagantsipage irasi pasiniatipage pasiniri: Matsontsori, sharo, maniro, somani, bisiti, soinsoiti aike pasinipage ira janekijegi ingoigaigëri ira sotokatsi katagitegerikë aike tsitinirikë. Ora ogomeantatsiri osamintaigëri janekijegi ira iririjegi ikengabagitomotirika ira pasiniripage sotokatsi katagitegerikë aike tsitinirikë aike irosiakagantaigëri kanta irinakeri. Omisotokaiganakeri ira janekijegi iromagimpiginte. Panironake janeki irogekimaro pasiniatiporotagantsi ora ikantaigëri aike irogoigëro pairogite irisotokantëma kara irapënte, katagitegerikë teka tsitinirikë. Ora ogomeantatsiri oniagëri ira obariatsiri aike ira manchakori irisitogantaigëmari janeki. Kara iritsongaigëro iromagimpitane, ingaiganaje aike omagetëri ora irantageantabasi. 118 Pintitairi osiakagantagantsipage aike pintsireagetiri pasiniripage kara tiontamantareikë kara irinakeri. 119 Pisangenatiro pobairo: Opogotasitagetagani kara okobintsatiri Ongankera ogomeantatsiri Agakeri janekijegi iromagetapë piantsi aike chokopijanipage karari kero pini ora otsei. Angaimaigairi aisati ira Nomatsigenga kobintsari iribokaante kara ogomintopongokë. Iromagetapëro ora ipogotagetiri kara ikenabagiti anchatosikë. Ira kobintsari ingengabagitomokeri ira janekijegi kara igotanëro nomatsigengajegi ikobintsati. Ingantokokeri ira pagitsa sirompito kara yoniagekeri ora ipogotasitingani ira pasiniripage angenabagitenika. Aike ironijaagekeri ora obeinki, pinitsisipage, chokopi, imoontagantsi irasi tsimiri aike pasinipage. Ora ogomeantatsira osamintagekeri ira kobintsari: Ati okarati chokapi inagetatsi? Ati angankero ora pinitsisi aike obeinkipagera? Pairo anganke kara ogoke omanatankimaro ora tongomentotsira? Irirokerai ira janekijegi ingemisantaigë majirekeroni kero imagimpigi. Omasonkitobairi ira kobintsari kara yogomegintai kaninarosonori. Irisotokaiganake ira janekijegi kara agantë asi ogomintopongo iromagimpiigëro ora chokopi karari kero ikatsegasitobagaro iroonti ingentageke sabiropoa. Ira janeki te irogote ingente irogomekeri ira ikaratira ogotatsi ikenti. Pomagetiri yamëka ora irantageantabasi, intsipariagekero aike irobetsikairo kaninasati. 120 Pintitaigotiro ora oporoki domino aike pobetsikairo obasikë. 121 Pisangenatiro pobairo: Iagetatsi asaabakotimari aike angaokitimari Ongankera ogomeantatsiri Angaimënte poro nirotagantsi arota ongomantëntai pairo iagetatsi asaabokotima aike angaokitima keroka otongaji pasiniri. Ongengabagitakai aisati ora te ongomeite okotagetiri ira tongagetatsiri aike kera kero paagabokoonti tsinane ogenika. Ora nirontagantsi oniagekeri janeki ora obeinkipage, pinitsisipage aike ora anchatopage irikomarangagete kobintsari arota ingobintsatasante. Irisotokaiganake ira janekijegi agangitëe ogomintopongokë. Ira sërarijaniegi osaabakotagekeri ora nirontsi ingobintsaantimari irorokerai ora tsinanejaniegi osaabagotëma arota ongirikasante. Omasonkitaigabajiro ora nirontagantsi kara okomantëntairo asaabokotimari. Omagetëri janekijegi ora irantageantabasi aike imotsotagekero ora iagetatsiri kaninaro asaabagotimaro aike angaokitimari. 122 Pairo anchasi asaabakotantajimari kobintsari iromantsagabokokimanika? Pomotsotiro anchasi ora irobegantaima kobintsari. 123 Pisangenatiro pobairo: Intsome angantaige komëtagantsipage Ongankera ogomeantatsiri Chopikerai ora ogomeantatsiri omanakeri janekijegi iromaigapë igomëro (inagetiri pasiniripage) karari kero ikomantantiri pairiraka kasintaro. Poro charine iraniaigëntiri ira janekijegi iromagimpitakagaigëntiri komëtgantsi. Ira charine ironijagaigëri tongitsiani aike irosomikeri: Kero pigotongitiri ika. Ira janekijegi iranetsasantaigëri itongi aike imabakaakimari aike ingantagekeri ira pasiniripage. Keroka igoitaigari ira janekijegi ira charine ingomantëmatairi. Imasonkitaigabajiri ira charine kara iriataeri. Ora ogomeantatsiri osamitaigëri janekijegi irasika igotaigiro oka komëtagantsika. Ora ogomeantatsiri ongaimë poro sërarijani teka ora tsinanejani ongangite iroro komëtagantsi ira itongi pamapëra iroro. Aisati ingankima ira pasinipage janeki ingangite komëtagantsipage. Ora ogomeantatsira omagetëri irogomintobasi. 124 Ati okanta komëtagantsipage irasi nomatsigengajegi? Atsi pingante poro komëtagantsi irasi itongi pamapëra. Pisangenatiro ora okanti picharonera nega okantiro komëtagantsi. 125 Pisangenatiro pobairo: Ati angantagetiri ira itongipage? Ongankera ogomeantatsiri Omanaigëri janekijegi iromaigapë tongitsipage inatsi ibangokë. Angaimënte poro nirontagantsi agiri Nomatsigenga kobintsari ongengabagitëntairo pairo imantsagabokobiritaiga ira kobintsariegi. Pibega kara ojagërinika itongane ora tsinane ogatsiri omoringitanë tongomentotsi teka ora chokopi. Kara yaagabitokitagetiri itongane ira tyapa, misi, otsiti aisati kara okokerinika. Irisotokaiganake ira janekijegi irisobikaigapë intiontatsaikima ingemisantaigëro ora nirontagantsi ongomantasantagekeri ati angantima kara kero imantsagabokoonta ira iririjegi kara ikenabagitiri. Kara kaninasati ogetiri itongi ira pasiniri aagagetiri. Omasonkitaigëro ora nirontagantsi kara okomantëntai kaninasati. Kara iripigaiganajimari tsomagina ogomintopongokë ingantaigapëro oka: • Ora ogomeantatsiri ontsake kara tantotsikë poro tsitonarentsi aike ongaimageke panironake janeki irotetagegintiri ira tongitsipage ira yamaigapëri. Ora ogomeantatsiri ongomantagekeri ora okaninabiriti ogetiri tongitsipage aro kero imantsagabokoonta ira kobintsari aisati kara ongotongitajiri itongi karamani onchopisetajiri. Omagetëri ingantamintobasi ingemisankero ora ogometirira. 126 Pairo intaigi ira janekijegira? Ati ingantaigëro ora tongitsipagera? Pomotsotaigeri janekijegi kantaigiro komeiropage. 127 Pisangenatiro pobairo: Obetsikageantari ira itongipage pasiniripage Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri omapë poro sebatare, magempiregito, onengetagantsi irasi araikitsi aike itongijani isitiki kara tamporakë. Oniagaigëri ira janekijegi ira pamagepëra. Iranetsasantaigëri imogotaigëri aike osamitagekeri: Pairi ikaantagetari ika piniaigëka? Pairi kasintagetaro itongika? Ati ingankeriri? Keronta igotasantaigini ira janekijegi ora ogomeantatsiri ongengabagitomokeri ira kasintagetaro itongi, ati ikankeri kara yobetsikëriri. Pairo yobetsikobikeriri aike kara nega irokeri. Aisati ongomantëri kara te ongomeite obasegiro aike omiongiro itongipage ira pasiniri kerooti itongaji pasini ira kobintsari. Ora ogomeantatsiri ogibitaikokero osiakagantagantsi irasi tongitsipage ira yaageti Nomatsigenga ingaantagetimaro pairoraka ora ikogari. Omagetëri ora irantageantabasi aike ingemisanke ora ingankeri. 128 Pinetseri ati ikantageta ira itongipage inatsi onengerokë aike posiakagantiri ira te irinagete. 129 Pisangenatiro pobairo: Angante akantokotaigari Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ogasobikaitaigëri ira janekijegi intiontatsaikima. Aro ongantakakeri kara akantokotaigari irorota ingengabagitomopëri ira imatsigengasonori. Oniagëri osiakagantaani irasi pasiniri aike osamitëri: Pairi ijita? Nega inë? Pairo inti? Ogatsitëro ora igengane otsongasantobëro ora ingantagekera ira janeki. Pibega oka: Ira masero isobikaseake onamijakë nija imagorei. Osangenakero kara sangenaokibebasikë. Aikero oniagëri basini osiakagantaani irasi pasini pasiniri aike osamitëri: Pairi iniobë? Ati ikankeri? Ogatsitëro ora inganae ira janekijegi aike osangenakero sangenaokibebasikë. Oniagëri pasini osiakagantaani asi anchato aike osamitëri: Pairo iniaigë? Ati okanta ora anchatora? Pairo ikantaigë? Pigatsitagiri irooti kara pitsonkakeriri aike posamitairi: Ati okanka kara itsonkero oka akantokotaigari. Ora ogomeantatsiri onibatëro antagaisati ora akantokotaigari aike osamintëri: Pairo ajikero? Pisangenatiro kara sangenaokibebasikë. Omagetëri ira janekijegi irantageantabasikë aike irisangenatëgotaigëro ora akantokotaigari akantaigëri. 130 Pisangenatiro kara otsaikë motyomotyoisigacha ora akantokotaigari pikantakakero ogometimira. 131 Pisangenatiro pobairo: Omabakagimari ira akentagetira Ongankera ogomeantatsiri Angaimë poro nirontagantsi omapë kara ogomintopongokë ichopisetaga tsimiri teka pasipage pasiniri. Ora nirontagantsi ongengabagitomokeri janekijegi kara okankeri kara pagëriri ira pamapëri aike okankeri kara ongokeriri. Ora ogomeantatsiri aike ora nirontagantsi ositoagekineri antagaisati ira janekijegi aike osamintaigëri: Pairo nakantaigëri? Kaninatake ora nakantaigëri? Pairo ojita ora nakantaigëri? Ora nirontagantsi ongengabagitëro ora okaninabiriti omabakagima pairoraka ope. Aisati ongomantëri kara teni ongomeite omichatobagima kerooti aniaji pasini pasiniri arokenta iraniakai ira kasintari kara omichatobaga. Omasonkitobairo ora nirontsi kara pamëntai ochopisetane aike kara okomantëntai ora te ogotiro. Ora ogomeantatsiri ogibitaikoke osiakagantagantsi irasi pasiniripage ira aagagetiri aike ira te ajageri. Aike osamintagekeri ira janekijegi pairi ijita ira iniagetaigiri. Omagetëri ora irantageantabasi aike ingantaigëro ora ongankeri ogomeantatsiri. 132 Pinetsero osiakagantaginte ati ikarati pasiniripage piniageke. Pisangenatokotiri ikarataigi pasiniripage. 133 Pisangenatiro pobairo: Nigokeka Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo: • Ora igoke kara manchakorikë. • Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri. • Ora gitetsipage iniagegintira. 134 Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri aisati irosiakagantëmira oniagërira. 6 136 Otikagantsi 1. Pinchariantimaro (X) ora yoniagetanëri parari ira Nomatsigenga. 3. Posiakagantiri kara ikampa ira parari kara imatsigengatapëri. 2. Posiakagantiri ora agamagantimari simapage. 137 Pisangenatiro pobairo: Ira parari Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsira ongengabagitëro kara igokero imakitsaati ira nomatsigengajegi. Kara jiraisonori ira nomatsigengajegi teni irogote irimate. Patirosati katagiteri poro Nomatsigenga isobiake onamijakë nija inebetakari ira simapage inatsiri, tigeti ingankeri kara irakeriri. Irigito ikenaigapë toonkë nija atirijegi kagisiri aike tsitaripage imanchaki. Aro yosamintapëri ora intiri. Ira Nomatsigenga ikankeri kara ikogi iraagete simapage. Ira matsigenganirojegi isabokaiganaka ijokataiganaka yagekineri sima igibenake irooti kara yoniaganëri Nomatsigenga kara ikonatiri, isimetiri, ikomotiri aike pasinipage. Ipagetanëri obeinkipage iragantimari sima. Ira oniagetanëri irianti parari imatsigengatasitapëri. Ora ogomeantatsiri osamitëri janekijegi: • Nega inasegi ira Nomatsigenga kara inebetakari ira simapage? • Ati ikantaiga ira matsigenganirojegi? • Pairi ijitaigari? • Pairo yoniagetanëri ira Nomatsigenga? Kara ingengantaimaro janekijegi ora kengabagetagantsi omagetëri ora irantanebasipage aike ongankeri ora ingantaigëra. Ira janekijegi irosomiantapë kara ibangokë pasinipage kengabagetagantsi nibatokotiro kara okitsaatagetagani aike irasi simapage. 138 Potabitagetiro ora onibabasike ogometimira. 139 Pisangenatiro pobairo: Okantageta pasinipage kitsaatagantsi irasi ira sima Ongankera ogomeantatsiri Angaimënte Nomatsigenga ira kitsaatasantaneri ingengabagitëntai kara okantagani pasinipage kitsaatagantsi. Iromapë baakasi, anchapari, sigabiri aike kitataki. Ira janekijegi ingemisantaigëri majirekero ira Nomatsigenga. Aike ironijagekeri ora yamapëra aisati kara okantagetaganiri. Omasonkikeri ira Nomatsigenga kara ikengabagitomokairi. Ora ogomeantatsira oniagaigëri ira janekijegi osiakagantagantsi irasi simapage inatsi nijaapage, santinikë aike angaarekë. Osamintagekeri ira janekijegi pairi agetatsi kara imatenika, nijaakë aike kara angaarekë. Omagetairi ira janekijegi osiakagantagantsi arota iranetsaigero ora kantagesigachara. 140 Pinetsasantiri osiakagantagantsipage. Pairo intagetaigi panironake nomatsigengajegi? Ati okantageta ora kitsaatagantsi kara pitimanegitekë? Pitotokotiro aike pintsirekiro monkarabatakë ora osigaro kara yagi sima ira piri kara pitimanegitekë. 141 Pisangenatiro pobairo: Komotagantsi otsegoja nija Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri oniagaigëri ira janekijegi osiakagantagantsi asi komotagantsi otsegoja nija aike ongomantagetaigëri ora irobabintë ingataigë ira atirijegi. Aisati ongomantagekeri ora te ongomeite anibatagete, angantagete kara ongomotenika. Osotokaiganake sotokë omagimpitakakeri kara okantagani ora komotagantsi karari anetsasantërini iribaseshatakima. Osamitaigëri yamëka ira janekijegi: • Pairo oparintaka ogekero nijaakë? Pairo atiantëmaro ora komotagantsira? Pairo te ongomeite anibatagete kara komotagantsikë. Ati onganëma? Pogiatiri piri kara ikomotiri? • Anganke poro teka pite janeki irisotokinte ingengabagitomokeri ira imatsigengajegi kara yogiatagetiri iririjegi kara ikomotiri. • Omagetëri ora ingantanebasipage aike ingemisankero ora ogometirira ora ingankeri. 142 Ati angankero ora mopëpage kara komotagantsikë otsegoja? Pintitaigotiro ora osiakagantagantsi asi mopëpage aike pintsireikotagetiro kanta inëri. Pisangenate ati okarati mopë pogëke patironakekë. 143 Pisangenatiro pobairo: Antiagetiro ora opogotasitagetiro kitsaatagantsi Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri osamintaigëri ira janekijegi pairo agasitëri ira simapage kara agantima tojai. Ora ogomeantatsiri osangenatokotagekero ora ingantageigë ira janekijegi kara sangenamintobatakë. Omagaro ora ingantagetaigë ira janekijegi pingoigiro ora atiagetasitaro kitsaatagantsi. Pairo ora akitsaatanta sima antiganete? Nega angankero? Pairi tigërone? Antagaisati ora akitsaatantagetari aisati okantagetagani kara otiagetaganiri? Pasiniatipage okantageta ora tiagantsipagera? Iraniaigënte ira Nomatsigenga kitsaatanerisonori arota ingomantagetiri kara pairo okaninabiriti antiagetiro ora agantagetari ira sima aike kara ongankima keroka atiagetiro. Iripigaiganajima kara ogomintopongokë irinibabiritaigapëro ora igogintiri. Kemakintira. Ora ogomeantatsiri ongengabagitomokeri kara ikantagetiro kara ikitsaatageti ira pasiniatipage atirijegi aisati kara pasiniatipage okanta ora ipogotagetasitiriri ira simapage. Omagetëri ingantabasipage aike irinibabasikero ora agakeriri. Kara pongotsikë pomaniri ira piriegi kara otiagetagani ora akitsaantari. 144 Pinibabiritiro kara okantagetagani pasinipage tiagantsipage asi kitsaatagantsi. Pairo amitokotai tiagantsipage asi ora opogotasitiro kitsaatagantsipage? Pomotsitiri ira simapage agantimaro otiaga opogotasitiriri. 145 Pisangenatiro pobairo: Simapage inatsi kara natimagitetiri Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri obetsikaigëri ira janekijegi ontsibatobagekeri aike omagetëri ira iraantanebasipage arota iritotëgotagetiri garakipage aike irogotobëri ijita ira sima kara irobetsikanëmari. Iroonti kara irobetsikagetaigëri ira itotagetaigëri ojatageke kara pamintobatakë igotagekerika ira ijita sima yaagagetirika. Ingantaigëri ikarataigira sima yobetsikaigëra ira inintasanti iraageri aike ira te iranintiri iraageri. Kara iritsongaigërira intsireagetaigëro ora ogarapage kara iraantanebasikë iragiatëro ora ongankeri ogometirira aike irisotokaiganake ingengabagitaigëntiri ati ikantageta sima ira itsireagetaigëra. Ora ogomeatatsiri oniagekeri osiakagantagantsipage irasi pasiniatipage sima inatsi kara itimanegitekë aike ingantagekeri kara ikantagetari. Kara ibangokë irosomitaigëri ira ireintiegi (irentojegi). Pairi ijita ira sima ira yaagasantiri. 146 Atini sima ira pinintasantiri? Pairi ijita? Nega ikanta? Pintsireikotiri kara kisaarikë mantareintsi. Atini sima ira inintasanti janeki ira pintakeri? Pairi ijita? Nega ikanta? Pintsirekiro kara kinasirikë mantareintsi. 147 Pisangenatiro pobairo: Intsome angitsaataigënte Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri obetsikagaigëri ira iririjegi janeki simaanipage katabasirikë teka pasinipageke inatsi kara itimiri pibega ora sabirotaki arota iromagimpitaigero kitsaatagantsi. Irobetsike mabanake sima poropage janeki. Ira simapage ogënerini imorojani ora onosikankimari. Kara iromagimpitaje pasinikë katagiteri omanobëri iromaigapë irimamintositsa arota iromagimpiigero ora imatagantsi. Kara tsomaginakë ogomintopongo popatotiri janeki mabaporogite aike pomagetëri tsiro simapage paporokinake. Ira janeki inagetatsi kara porokintsikë iragiake kara aike irogekeri ira simapage jaakero arota intsagitaigeri. Panironake janeki ironosike otsipasatinake. Kara iritsongëro magempitagantsi irogokoikeri ira sima atiraka ikarati ijoke aike ironijagobakimari arota irogote ira pairi jokëngitsi tojai, pairi te irojoke, te irage tojai aike imonkaratobakaka. Omagetëri ora ogomeantatsiri iraantanebasi ingantëmarori irantane. 148 Ati ikarati simapagë obiro? Ati ikarati yagë ira pikaraborokitëri? Pairi agëngitsi tojai? Pairi agëngitsi arosata? Pitotokotagetiri ikarati simapage aike pintsireagetiri kara monkarabatakë ira sima pijokera obiro. 3 2 1 Intsome angitangaige ira sima Ongankera ogomeantatsiri Anibatakero iniro jegi kara oniakintairi kara inopiantaigirori ongomantakairi kara irisingotagapage sima. Omapë pite tsibeta kara potetaiganakeri sima. Posiakagantiri tojai sima isingotagapage. Angantaigeri ira janekijeki irisobigaige kara jatasikë angemisantaigero ora iniro janekijegi ongomantokotai kara irisinotagapage sima. Ora ogomeantatsi osamitagekeri janekijegi: Pairo okomantakai ora charone? Nega ojita ora okantari irisingotapage sima? Pairo ogebiritagetiri kara tsitsibokikëra kero ogetasitari? Pinagetika kara yogetagani isingotagapage? Angemisangeri ira janekijegi. Omanaigëro iniro janeki ora oniakai nega ogëro tsibeta kara irisingotagapage sima. 150 Pinetsagetiri osiakagantagantsika aike. Pingomantiri ira pikaratira ati angantiri kara oganontimari ira simapage. 151 Pisangenatiro pobairo: Intsome angante simabasi Ongankera ogomeantatsiri Ira janekijegi ingoigaigë obotsobasitagapage ora inintasantaigi arota ingantimaro simabasi katabasiropage. Ora ogomeantatsiri aratianke onetsaigëri ira janekijegi aike opibitatagekero ora potsobasitaga okanti ora irogomintobasi. Antsinisati ongankero arota irosiigotaigeri janekijegi. Ora ogomeantatsiri onetsagekeri ora ingantaigë ira janekijegi arota obetsikagekineri iromantsagakimarotika. Kara otsonkerori ira sima irapibitatagapage irogaigëneri iroki aike pasinipage ora iranintaigëri. Ora ogomeantatsiri omagetëri ora iraantanebasi katabasi arota imotsotineri ora nija kara onamijakë irosiakagantageke iagetatsiri aike inagetatsiri. Pigatiri yamëka intsirekiri isimate jitacha simabasi. Ora ogomeantatsiri omagetëri janekijegi ingantomentobasi arota ingantanontaigema irirojegi simabasi iragiatagetajiro kara otitsibongagetanaka potsobasiro aike iraganëri ibangojegikë ironijagopëri iririjegi arota ingantaige irirojegi basi. 152 Iranetsasantëro ora ongankeri ora ogomeantatsiri arota ingante irineni simabasi aike kara katabasirikë pomotsotineri nija aike pintsirekiri ira simabasi. 153 Pisangenatiro pobairo: 154 155 Pisangenatiro pobairo: Pasini pasiniripage inatsi nijaapagekë Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri osamitaigëri ira janekijegi iniagetika pasinipage pasiniri nijaakë aike kara angaarepagekë. Ira janeki otabitëngitsine agakeri irosiakagantëri kara sangenamintobatakë teka kara sangenagintebasikë ora irogotagekera. Iromitokotobagaigëma irinibatokotaigëri ira pasiniripage ira yosiakagantaigëri. Ora ogomeantatsiri onibatëgotëri ainta tojaini inantagetaro nija tsonagia, onamijakë aike aronisatipage. Aisati okanta kara angaarepagekë. Aisati aniagetaigiri kara nijapagekë kara atimagitetiri ainta basini ira timaigatsi jaarapage. Ora ogomeantatsiri omagetëri ora iraantanebasipage aike iranibabasikero ora komantagantsi. Kara pasinipagekë katagiteri ontagaigëri album irasi pasiniripage inatsi kara nijapagekë. 156 Pairi pasiniripage aniagetaigi kara nijaapagekë aike kara angaarekë? Pomotsotasantantajimaro pisangenaminto ora ikantagetanë arosata aike pomotsotiro. 157 Pisangenatiro pobairo: Anebetsikiroti ora nija Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri omagetëri iraantanebasi aike omanakeri ira janekijegi iranetsaigero aike irinibatokokero ora iniaigëra. Pomitokoontimari oka osamintagantsipageka: • Pairo aniaigi yaka inagesigatsiri? Pairo inagetatsi onamijapagekë nijapage? Atiti oka piteka nija osiikotaro ora nija inatsi atimomentogitekë? Ora ogomeantatsiri onibatagaigëri ira janekijegi ora okomeibiriti anebetsikiro ora nijapage kero ogebatsiatiro arota ira simapage aike pasinipage timatsiri intimaige kaninasati. Aisati okaninabiriti agëtejatiro iroronta ogaiga eiro aisati akaatantaro. Ora ogomeantatsiri aike ira janekijegi osangenatokotaigëro ora kero ogebatsiatantaro ora nijapage. Kara ibangojegikë irinibatakagopëri ira iririjegi ora ingantaigera kara kero yogimingagitetiro ora nijapage. 158 Iranetsagetaigëro ora osiakagantagantsipage. Ati okantagetanaka poropage? Atiti okapage aniantëmari tojaisonori sima? Pairo pasika kero anei? Pomotsotiri ora osiakagantagantsi asi nija kaninaro intimantimaro simapage. 159 Pisangenatiro pobairo: Nigokeka Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo: • Ora igoke kara manchakorikë. • Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri. • Ora gitetsipage iniagegintira. 160 Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri aisati irosiakagantëmira oniagërira. 7 162 Ikogani sangiro 163 Pisangenatiro pobairo: Ojenga ora angani Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri irooti kara omarintanëma ora ojenga angani, obetsikakeri ira janekijegi ogontimarori ati okarati opariake angani katagitegerikë. Ora katagiteri kara ongankero ora ogomeantatsiri oka gantagantsika onetsajakeri ira janekijegi ora ogominto arota irogotiro kara omarigopiantë ora angani, aike osamitëri: Pairo intageti ira pomatsigengasonori kara oparigopianti ora angani? Ogekero ora ingantagetaigëri ira janekijegi aike onibatëgotëri kara ikogani ira sangiro. Ogakeri ira janekijegi ingengabagitomokeri ira ikarataigira arokeka iataigënte imatsigengasonori kara ikogi sangiro, yagëka tojai teko irage. Irinibabiritaigëro ora pasini antagantsipage pibega kara ontagani jatasintsi, kantiri, chokopi kara oparigasanti angani. Ogotakakeri kara aiti antagantsipage antagetira kara te omarigasante angani pibega kara ootatagantsikë, antagantsi pongotsi aike pasinipage. Omagetëri ora iraantanebasipage ora ingantagekimaro ora ogakeri ogometirira. 164 Negagite ikagiti ira sangiropage? Pitotokotagetiri ira sangiro aike pintsireikotagetiri kara monkarabatakë kaninasati. 165 Pisangenatiro pobairo: Nega iniagani ira sangirora? Ongankera ogomeantatsiri Angaimë poro Nomatsigenga ira jatatsi sangirosikë iribokënte ogomintopongokë ingengabagitëntairo kara ikantagani ikogani sangiro. Iromapë kantirianikë inarokipage ira inatsi kara ini sangiro: Sangiro, tereti, pomoro aike ira choeti. Kara janekijegi irisobikaigë kaninasati kara isangenamintobatakë ingemisankeri ira Nomatsigenga kara ingengabagitëri kara ikogani ira sangiro. Ira ontsoroogekera, pairo yapageti, pairo ora kero akantageti, pairi kasintari aike pasinipage. Ironijaagekeri ira inarokipage yamapëra. Omasonkitobairi kara iritsongërori igengabagitane. Ora ogomeantasiri oniagaigëri osiakagantagantsipage asi ora anchasipage yapi ira sangiro: Kërinirotsa, jegentiri, porontsi, chagitiroki aike omagaro kibisisiripage. Ongomantaigëri ira janekijegi ora anchasipage yapi ira sangiro antagaisati okepigati iroro kara ajagatigatirinika ingaintanakai. Omaigëri janekijegi ira inarokipage sangiro yamapë ira Nomatsigenga iranetsasantaigëri kara te aisati irosigobagetima. Osamitagekeri janeki: • Pairo pigotaige yamëka? Nega itimi ira sangiro? Pairo ojita osipage yapi ira sangiro? Pairi inagetatsi kara ini sangiro? Pairo ikaintobitai ira sangiro ajagerinika? Yaagagani kañari sangiro? Omagetëri iraantanebasipage ora ingantëmarori irantane. Angemisantagekeri ora osamitagantsipage. Iropatotaige osipage. 166 Pairo ojitageta osipage yapi ira sangiro? Pintsireke 4 sangiro kara anchasikë yapagetiri. Ongogetakagiri sangiro omatsigengasonori Koniamanikë ira imatsigengasonori Shanke iataigë ingooke . Irogito iniaigë ooooo ira Shanke yaganë anchaki ikogime iritairi. Aro ikantiriri ira iriri: Kero pitairi notomi, kerooti agi . Iriantinta ira omisantirira. Yabisaiganake, teni iritairi ira aike ikogaigapë ira . Omanapagesonori iagetaiganakeri ira sangiro igantirekë aike Lataigai ibangokë ikaninatasantaige tenta iritairini ira . 167 Pisangenatiro pobairo: Anibabasitokokero okantagekari Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ongantaigëri ira janekijegi yamëka pigotaigëro arosata kara ikogani sangiro. Pomagetiri iraantanebasi arota irinibabasitaigero antagaisati. Ongankeri iranetsabasitaigëro aike ingantaigë ora iniagetaigëra. Angantaigëri ira janekijegi ora sangenarentsi inasegatsiri amitokokai ogokero ora okantiri. Ora ogomeantatsiri omariintëmaro onibabasike omaireginte kanta irinake ira osiakagantagantsi arota ingantaigero janekijegi ijitari, aike ogaganëro ora ogomeantatsiri aisati omaireginte kara ini basini osiakagantagantsi irooti kara otsonkerori sangenatagantsi. Ogatsitëro pite sangenatachari aike ongaimageke ira janeki irinibatokogintiri ira osiakagantagetachari. Kara iritsongaigëro ingengaigairo ora kantëngicha kara okantagekari aike ora poniagaira. Osamintaigëri ira janekijegi: Piniagetiri obirojegi ira kimiro? Ati ikanta? Pikemokotagetiri nega ikanta? Ora ogomeantatsiri osamitaigëri ira janekijegi inintaigëroka iraikoontiro ora nibabasitagantsi aike omagetëri ora obasi okantagekari arota irinibabasitineri ira imatsigengasonori. 168 Pingemisankero ora onibabasikimi ogometimiri pomitokotiro pinetsagetobëri ira osiakagantagetachari aike potabitagetiro osamintagantsipage. 1. Posiakagantiri ira iniake imatsigengasonori Shanke anchatosikë. 2. Pairo ingankimame arome iritairi ira kimiro? 169 Pisangenatiro pobairo: 170 Simiti Nega itimi? Pairo yapi? 171 Pisangenatiro pobairo: Ogotagekeri ira sangiropage Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri oniagaigëri irosiakagantaga sangiropage aike ongakeri ira janekijegi irinibabiritaigëri. Osamitaigëri ira janekijegi igotaigika kara ini ira sangiro aike ora yapaigira. Pisangenatagetobëro ora ingantagetaigëra ira janekijegi aike ongantaigëri kara irogotokokeri ira sangiro aike ira pomoro. Iraniaigënte ora shorotsi arota ongomantasantiri kara ikanta ira sangiropage. Kara iripigaigaima irinibabasipairo ora igotokotaigiri ira sangiropage aike irinibabiritaigapëri ora igogintiri irorai kanta shorotsikë. Ora ogomeantatsiri osangenatokokero ora okemagegintira kara ogomintobasikë arota ongengairo aike ongomantagetajiri ira basinipage. Ogibatëro iripajiro ira sangiro, aike osamintaigëri. Nega itimi? Pairo yapi? Aike osangenatokotagekero ora ojitagetari. Pomagetiri irantaneantabasipage arota irisangenatëgotiro ora igotokotagekeri ira sangiro, jemita ingantasitagekimaro. 172 Pinetsero ora osiakagantagantsipage. Pairi ijita ika sangiroka? Nega itimi? Pairo yapagetiri? 173 Pisangenatiro pobairo: Intsome omonkaratagete sangiro Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ogeke osiakagantaanipage kara inageti pasiniatipage sangiro aike iranetsaigëri ira janekijegi aike iroogekero kanta inageti ira osigariri. Ora ogomeantatsiri ongantaigëri kara irogotaigëro ingantëmaro koshotongiropage kara iromonkaraantimari. Poge kara sangenabatakë sangenagintebasi inageke koshotongiripage (ongankima ora ingaantanebasi) aike ongankeri imotsotageiganakero poropage monkarabataani kara iraniageke sangiro. Iraikogintë paniropage janeki omitsotagekengani monkarabataani kara aniake sangiro. Ora ogomeantatsiri omagetëri iraantanebasipage arota ingantiro panironake kantagantsi. 174 Pinetsaigeri ira sangiropage. Aisati yosigobageta? Ati ikarati panironake? Pomotsote poro monkarabata sangirokë ira piniagekera. Pairi ijita inatsi tojai? Pomoro aike sangiro Ira pomoro isotogopitanëro inaroki Ira sangiro yoosikokeri iriroke pomoro ikabintsakeri 175 Pisangenatiro pobairo: Intsome ogotaigero aisati osigatsatëmatachari Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri obetsikë poro sangenabasiginte kanta osangenakima ora osigatsatëmatachari aike irosiakagantane pomoro. Oka iroro omitokokerine ira janekijegi kara “irinibabasitaigëri”. Ora ogomeantatsiri ogëro ora sangenabasiginte ora pobetsikëri aike osamintaigëri ira janekijegi: • Atiraka okanti yaka? Pagetobëro ora irotopitagekimira ira janekijegi aike posamitairi. Nega pikankero kara pigokerori? Ora ogomeantatsiri onibabasikero omagaro ora osigatsatëmatachari aike ongantaigëri janeki ogotakakeri. Iragatsitaigero nibarintsitsa patironake ikogaigika irosebabiritaigëmaro. Omagetëri ora ingaantanebasi aike iranetsëro ora ingankeri. 176 Iranetsaigëro osiakagantagantsi aike osangenaro. Nega okanti? Potabitëgotiro ora ogometimiri ora aisa okantatsatëmata irasi pomoro. Poabokotimaro arosata ora potsoontatsiri aike pomotsotiro igana ira sangiro. 177 Pisangenatiro pobairo: Obakosonori - omatepako Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri omapë ogobakoropage aike omagetëri ira janekijegi arota irogobagotagetimaro ibakosonorikë, aike ongantaigëri intinabokotaigema kanta yogakaro ogobakoro. Iranetsabakagaigëma antagaisatika yogakaro ogobakorontsi kara ibakosonorikë. Ira ogakaro pasinibokokë iragagajineri ibakosonorikë. Irisotoitanë kara soto iromagimpitaigëro obiitagantsi inaroki sangiro. Ora ogomeantatsiri ogeke kara kibatsikë osiakagantabasiani irinake maba sangiro pasiniatipage ingankima (onetsasaante irinake 5 sangiro pasinaiti ikanta, 6 pasinikëra aike 7 aisati pasini ingankima). Bopatoborokitiri janeki maba porokite aike angantagekeri pairi irajikima sangiro ira ingogetaigëra paporokinake. Ora ingantaigëri kara iriataigë kara ingokeri ira sangiro iromatsematsekantanëmaro igitisonori intinaakero imategiti intinaapëro ora osiakagantabasiani imogontëmaro ibakosonori aike iraganëro irotetëro kara kantirikë irasijegi. Kara kerokerai ipariintaigaro ora ogometiriri osamitaigëri: Nega pini pigitisonori? Irinibabiritaigëro arota irogotaigero kanta pini igitisonori aisati pini ibakosonori kara yogaigakaro irogobakoropage. Kara iritsongaigëro intsirekagetaigëri ira sangiro yaagekera kara sangenabasigintekë aike irisobikaitaige intiontabirinitaigëma ingengabagitaigero pomirintsiroka ora ikantaigëri. Ora ogomeantatsiri omagetëri ora ingaantanebasipage aike ingantaigëro ora ongankeri ora ogometirira. Kara basikë katagiteri ongantakakeri magempitagantsi kara irogotaigëro imatepako. 178 Pomotsotaigeri ira sërarijani aike tsinanejani ogekaro ogobakoro obakosonorikë. 179 Pisangenatiro pobairo: Pairi pasini page anei kara ojengakë angani? Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ogakeri nira janekijegi iromatsibokaigë aike ingengaigëro kara okanta kanta ini ira sangiro, ingengairo ora okantageta ora iagetatsiri aike ira pasiniripage iniaigënti. Yamëka irosiakagantaigëro kanta iniro ira sangiro. Kara iritsongaigëro irogetaigëro kara sangenabatakë. Antagaisatijegi iranetsaigëro ora osiakagantagantsipage aike iraneagetaigëro kara ainta basinipage inagetatsi kara itimi sangiro ibega ira: Masero, tsirimito, aganteripage, piokiri aike pasinipage. Ira janekijegi ingantaige pairi pasiniri inagetatsiri, irinibatokokeri kara ikantagetari. Pairo yapi, pairo ibotsota. Aroka ontsorokeri. Ora ogomeantatsiri omagetaigëri ora iraantanebasipage aike iranetsaigëro ora ingankera. Ira janekijegi irosomiantëro ibangokë pairo yapageti ika pasiniripage inagetatsiri kara ini ira sangiro. 180 Pairi ijta pasinipage timatsi kara ini sangiro? Pitsongasantairi ira tsirimito aniakinti kara okokinti sangiro. 181 Pisangenatiro pobairo: Omatsekaigë osiikokimari masero Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ongantaigëri janekijegi omagimpitakagaigëri kara imatseki ira maseropage. Obetsikaigëri ira janekijegi irapatoborokitageigëma. Ogaigëneri poro mopë okibesata aike iraraigaigëro antagaisati kara iporokitaigëri. Kara iritsongaigëma iromatsekaigëro ogaineri pasini mopë aisati ingantaigaima iromatsekaigëro. Ogapinintagetanëneri mopë irooti kara orekimaro 7 mopë. Irisobikaitaigë intiontabirinitaigëma irinibabiritaigëro ora imagimpitaigëra. Paniropage inganke ati okarati mopë imatseake te ongomëtatomotimari. Antagaisati iraniaigëri ira matseakero antagaisati mopëpage, ira te iritsongero iromatsekiro aike ira monkarakari imatsigenga. Kara ingaiganaje tsomagina ogomintopongo omagetëri iraantanebasipage. 182 Pinetsaigero osiakagantagantsipage: Ati okaratageti mopë imatseagetaigë janeki? Pomotsotagetiro ora imatseagekeri paniropage aike posiakagantantimaro anchakikë kara monkarabatakë katari ora mopë imatseagekera. Ira pisiti aike osiro 183 Pisangenatiro pobairo: Ora irinibatane pisiti Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ongantaigëri kara ongengabagitomokerini poro okantagekari ikengabagitaigi Shipibo. Ora ogomeantatsiri omagetëri ira janeki poro irantanebasi aike ongankeri kara obasikë aitipage komantëmatërine pairi pinibatëgotageti ora kengabagetagantsi aike kara nega okankari. Ira janekijegi ingantaigëro ora iniagëkera kara obasikë aike irogokeri iroonti irasi osiro aike ira pisiti kara iniobaka angaarekë aike osamitëri: Pairoraka ikantagetaigaka ika pasiniriegika? Ora ogomeantatsiri ongemisantaigëri ora ingantagetaigëra aike omarintëmaro onibabasikero oka okantagekara. Kara otsonkero ongengabagitë ora ogomeantatsiri osamitaigëri ira janekijegi: Pairo yabitababirikeri osiro ira pisiti? Pairo te iragëbiritaje osobi ira bisiti kara irogajimaro nijapage? Pikemokotaigiro jirai oka kengabagetagantsika? Posiikotaro ora pikemageti obiro? Ira janekijegi irosomiantë ibangokë aitika pasini kengabagetagantsi irasi pisiti teka ira osiro arota pingengabagitomotaigeri ira pikarataigiri. 184 Posiakagantiri bisiti irinibake ingaimëro angani iranetsë jonokë. Ira pisiti aike osiro Yobariasantë ira obariatsiri, antagaisati ira pasiniripage imiretaiganake. Poro katagiteri ira sangiroegi aike ira osiroegi yogasegaiga nija angaarekë aronta itimaigi, ikonijapë ira pisiti irokima imire angaarekë. Ira osiro ikenganaka: Aroka iroatëro ibanisata ira pisiti iritsoakero oka angaareka. Ira pisiti yakiranganë okibenta ora iba itsootëro ora angaare. Ira osiroegi, sangiroegi, simaegi aike pasiniegi yogagaiganaja pasikë angaare kanta intimaigaeri. Kara yaretaiganaja kara basikë angaare yamanaigapëri ira timaigatsiri kara intiomopairiri. Irigito ikonijapai ira pisiti. Antagaisati itsorogaiganake. Omanasonori ikitaapëro iba kara angaarekë. Irogito iniobëro ora ibanisata otsagika tsomagia nija teni iragobintairo. Kara yagairo karamani irianti osiro atsikabantakari iraitsirentepage. Ira osiro ikankeri ora itsikababirikeriri karaanti tenta iromanantapëroti kara yogaparo ora nija. Ira osiro tsomagitsaninta ikanë basinikë aroka nogaima nija nomanantapëroti. Ira osiro yobaratairi ira bisiti aike yaranaji omanapagesonori otsegokë anchato jonokë. Irooti yamëka kara itsorogantari osiro ira bisiti te iragëantaima irogetajimaro angaare aike ora nijatinipage. Kara imireti yamëka intinabatanëma jonokë irakiraanke irinibake ingaimëro ora angani arota irogimaro. 185 Pisangenatiro pobairo: 186 187 Pisangenatiro pobairo: 188 189 Pisangenatiro pobairo: Nigokeka Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo: • Ora igoke kara manchakorikë. • Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri. • Ora gitetsipage iniagegintira. 190 Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri aisati irosiakagantëmira oniagërira. 8 192 Jirogitagantsi Pairi oniagëri ira Nomatsigenga kara intagetiri? Poro oooo piake anchatosikë ongooke tsinane sangiro kara parekari oniopë poro oooo aike pamanakeri tsiroti iraagetinero inatsi anchatosikë. katsimageropage Kara bapatotanaka ora katsimageropage opobotanaka kara piataji ora te ine pairo tsinane agantanëmaro ora aike ipëro ira katsimageropage tsiroti imagosi karari ikankero pinetsasantiro atiraka okantari. Kara paretanaa obangokë ora tsinane ora imagosi opeganakaro tsiroti sonori. kantiri Irooti yamëka ora tsinanejegi Nomatsigenga pigoiganakero ontanëro ora kantiripage. 193 Pisangenatiro pobairo: Pairi oniagëri ira Nomatsigenga kara intagetiri? Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri oniagaigëri poro kantiri aike osamintaigëri ira janekijegi igotaigika pairi oniagëri ira nomatsigengajegi kara intaigiro kantiri. Ongemisantobëro ora irakaigë janekijegi aike irinibabiritaigëro. Ora ogomeantatsiri oniagaigëri poro sangenabasiginte kanta osangenatokoka okantagekari sangenatacha aisati kara irisangenabasimintokë aike osamitëri: Atiraka okanti yaka? Pairi pinibatëgoti? Pairo akantobike kara inibatëri tsiroti? Pisangenatokotagetobëro ora ingantageigë ira janekijegi aike pingantaigëri irinibabasitaigero antagaisatijegi. Ora ogomeantatsiri onibabasikero antsinisati ojigotantageantëmaro anchakikë ora onibatagekera. Kara orekimari osiakagantachara omaireginte arota irinibataige ira janekijegi kara irogotobëri osiakagantachara. Osamitaigëri kara agangi nibabasitagantsi pibega oka: Nega pijitaigi obirojegi kara paganëro tsinane ora katsimageropage? Pingemisantobëri ira janekijegi ora inganëri aike pinibabasitanae irooti kara pitsonkerori. Ora ogomeantatsiri osamintaigëri ikemokotiroka jirai oka kengabagetagantsika aike posamintëri pairi komantëri. Omagetëri ora obasi kanta pinëgoti oka okantagekari arota irinibabasitaigairo antagaisatijegi. 194 Pinibabasiantimaro sangenarentsika ora obatakagantatsi asi ogometimira. Posiakagantiro ora tsinane onibatagasegiri ira tsiroti. 195 Pisangenatiro pobairo: 196 197 Pisangenatiro pobairo: Pairo ontantagetagani ora antagantsipage Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri obetsikë okibeginte ositokotaga osiakimaro ora inatsi kara irantanebasiegikë. Ora ogomeantatsiri oniagaigëri janekijegi ora sangenabasiginte aike ojigotagekero aiti porotsai kanta pinageke ora ontantagani kantiri. Ongaime poro janeki aike ongankeri irotsagatiro ora ontantagani kantiri aike iragiatëro ora abatsi irooti kara irarekimaro ora antantagetarori. Kara iraniakero imotsokero ora ogaraaga kara pinë ora ibako. Ora ogomentatsiri ongaimae basini janeki aisati ongantakakeri ora pasini iatsiri. Kara iritsongëro ora ogomeantatsiri onibabasikero ora monkarabata ogaragisetaga aike ojigotëro ora antantaro ora topetsa. Omagetëri ora iraantanebasipage ora irantagetaigëmari. 198 Pinetsero ora monkarabata. Pairo inatsi omatebakokëra? Pairo inatsi jonokë? Omitokokimi ora ogometimiri piniegetiro ora ontantagetagani kantiripage. 199 Pisangenatiro pobairo: Te ongantagetingani kara ontagani kantiri Ongankera ogomeantatsiri Angaimënte poro nirontagantsi ongomantëntai ora te ongantingani kara ontagani ora kantiri. pibega kara kero akenganakeri ira sangari agenika kantiritsa okaraabagitaatige kero pemëngati, majirekero ajatasikero ora topetsa arota kero okëshoti kara antimatapëro aike kero araigatsatagetiro topetsa kerooti otojaitsati. Ongomatakai pasini kara teni ongomeite iritatëgotimaro janeki ora kantiri ingositantanë. Teni ongomeite omanantimari tyapa ora kantiri iritsonganakeri matsontsori. Omasonkitaigabajiri atirijegi kara ikomantakai kaninasati. Ora ogomeantatsiri oniagaigëri ira janekijegi sangenabasiginte kanta osiakagantagekero ora kantiritsa aike ora topetsa aike osamitaigëri: Nega pii topetsa? Anchato pini teko? Ati okanta ora kantiritsa? Nega anganëma atatokotimarotika ora kantiri? Kaninaro omanantimari tyapa ora kantiri? Omagetëri ora irantanebasipage ira janekijegi aike ingantaigëmaro irantaneegi. 200 Ati nangantima kara ontagani kantiri? Pomoshokitagetiro katabasiro aike pintsirekiro pishongantëmari ira janeki kantëro kaninasati. 4 2 5 1 3 201 Pisangenatiro pobairo: Ootatagantsipage Ongankera ogomeantatsiri Kara sotokë ora ogomeantatsiri omagetëri pogotagantsipage pasiniatipage arota ingoigaigero, teka ora batakipage “octogonito” ipagetai ira MED. Ira janekijegi iromagimpitaigëro ingoigagekero, irobetsikageke ora iniagetira. Ora ogomeantatsiri omagimpitakakeri ongoigagekero ora inatsi kara sangenaribasikë. Ora ogomeantatsiri agasitëma poro osiakagantaanibasikë aike oniagëri ira janekijegi arota imobotagetiro kantacha ora oniagëri ogometirira. Kara agapininke ora osiakagantaanibasi ongaimë panironake janeki arota ingoige pite batakipage, yamëka ora magempitagantsi otsongagetasantairo okaratageti inatsi osiakagantaanibasikë (ora osiakagantaanipage omarintëma 3 irooti 5). Ira sërarijani aike ora tsinanejani panironake iraageke osiakagantaanibasi aike iromagimpitakakeri ira ikaratiri. Omagetëri ora irantanebasipage. 202 Pintsireagetiro ora kantiripage yamanëtagetimira. Natsibetare Tsibeta obiro nopaminto. Tsibeta, tsibeta keroka pini obiro kero napi. Tsibeta, tsibeta okankinaro inato kero nogebatsitimi tsibeta, tsibeta. 203 Pisangenatiro pobairo: Intsome ogotaige kaninasaingaro Ongankera ogomeantatsiri Patiro tsibeta. Ongomantagetaigërini kara ajake aniantanëni kara pongotsipagekë. Anetsagetaigëni kara pongotsikë ora tsibetapage aike osamitaigëri ira iririjegi pairo angantëimaro kara inopiantaigirora ongomantapairini ira janekijegi. Pairo ojita ora tsibeta aniagëntira? Pairo anateimaro tsibetara? Aisati ogantagetimara pairoraka? Nega okarati omonkarata? Pairo angantëmaro? Aitika tsibeta ora okankimira piniro? Kara pingaigake kara okankimira piniro tsibeta pasinkimara? Ora ogomentatsira oniagankeroti patiro tsibeta ira janekijegi aike omanaigerini irangantaigëroti irirojegi poesia aike irogokero. Omagetaigëri paniropage sangenatagantsipage aike irangakeroti ora angakerira. Kara pongotsikë irogokeroti ora poesia aike iromitokokerini iririjegi. 204 Pairo ogeti kara tsibetakë? Pingemisantatsatasantiro kaninatsaingaro ora onibabasikera ogometimiri. Aike pigotiro. 205 Pisangenatiro pobairo: 206 207 Pisangenatiro pobairo: Pasini timagantsipage aisati intaigiro Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi ora irantanebasi arota iritotagetiro aike ingankero obetsikaborokitagantsi aike intsireikokero pasinikë obasi. Kara iritsongëro osamintëri: Pairo obetsikaigeri? Atiti ora kantiri pineira? Nega okanta? Nega okanta basini kantiri? Ingemisantaigëro okantagetari kantiri ora ingantaige ira janekijegi aike osamitëri: Pairi pijiti obiro ira antërori? Negaraka opaña timagantsi? Omanapage oniagaigëri poro kantiri ora antacha kara itimagitetiri nomatsigengajegi. Iranetsaigëro aike irosomikero: • Pairo posigobagobita? Pairo opasiniatobitagetiri? • Pairi ogomeigëri kara imitataigiri? Iriatisatiko oniagëri ira tsirotira. Ora ogomeantatsiri ongomantaigëri ora kantirira iroonti irasijegi Wampis. Timaigatsi pasinigitekë Peru. (Iranetsaigëro ora mapa kanta inaigi Wampis inatsi kara orantanebasikë). Ogomeantatsiri ongengabagitomokeri ira janekijegi kara ira Momo Manchi iriro oniagaigëri ira Wampis kara intaigiro kantiri topetsakë. 208 Pitotokotiro ora ogarapage obetsikaborokitagantsi aike pobetsikiro kara pintanebasikëra. 209 Pisangenatiro pobairo: Antagantsi jatasintsipage Ongankera ogomeantatsiri Angaimënte poro nirontagantsi arota oniagëntai kara okantagani ontagani ora jatasintsi. Karari omapëni segatsoba oragaga. Agasobikaigëri ira janekijegi kara isobikaitirori ingemisankero ora nirontagantsi kara ongengabagitëri. Ora nirontagantsi ongengabagitëro kara okantagani ora jatasintsi. Ora ontantagetagani jatasintsi: Segatsoba, tsigarotsoba aike ora tirotitsoba, negapagite irinasege manchakori kara agekero otsobapage, ati ongantagekero ora otsogakëra agërori aike kara pairi ontsorokera aike ora kero inibatagetatetiro. Otsonkero ora nirontagantsi osobikanë kara kibatsikë omarintëma ontanë poro jatasintsi. Osamitagekeri janekijegi: Pairo okomantaigakai ora nirontagantsi? Pairo ojita ora okantagani jatasintsi? Negapagite agekero ora otsoba? Omagetëri irantanebasi ira janekijegi arota ingantaigero ora ongankeri ora ogometirira. 210 Ati okantagani kara ontagani jatasintsi? Pairo agibatë anganke? Pairo angantaje pasini? Pitotokotagetiro osiakagantagantsipage aike pintsirekiro kara monkarakiro inatsi kara kerotisita. Pomiongiro ora monkarakiro aike pinetsabakero ora osiakagantachari pinibatëgotiro yamëka. Pingantaigeri yamëka ira pikarataigira pairo obabintë anganke aike pairo otsongantëmarori ora pinetsasigira. 211 Pisangenatiro pobairo: Angantëma sangenarentsibasikë jatasintsi Ongankera ogomeantatsiri Ora ogomeantatsiri ongomantaigëri ira janekijegi kara irantaigëmaro ora te ontantaigemaro ora iniro aike ora charone. Ingantaigëmaro katabasiri. Ira janekijegi ingoigaigëro ora katabasiri potsotacha ora inintiri. Omitokotaigëri ora ogometiriri iritotsiraagekero iromonkaraantëmaro pite itaramamapako. Ora ogomeantatsiri omagetëri ira panironake janeki ora irantanebasi arota iritotagetiro ingenantëmaro otsai omotyongagetachari. Kara imariintëmaro ora irankera, pigabisantimaro poro ototaga kiraari obatatsira ototaga inatsi ibakosonorikë aike angetopiakakero osobi ora basini ototaga. Irooti kara otsonkero ora otsai. Kara angantajiro ora pasini tsai agëro basini ototaga, omarintëmaro ora pasini tsaipage pasini ototaga pomarintimaro pomitatane aisati pingenakakero pobakosonorikë karari yamëka pingenakagiro osobi ora obatatsiri aisati pingantagekero irooti kara pitsonkerori. Iromitatagekero ora totagetachari irooti kara iritsongërori ora katabasiri. Intsireagetaigëro ototagapage ora onmikëtira te ingantimaro arota kero otsaa ora jatasintsi. Ira janekijegi ingantaigëmaro katabasiri ora jatasintsi irorota irisobikantaigema kibatsikë kara ikemisantaigi kengabagetagantsipage. Pingoigaigero poro katabasiro ora potsotacha pinintasantira. Pitotsiraagetiro pomonkaraantëmaro pite pitaramaboko aike pomitatëro omitokokimi ora ogometimiri. 212 Posiakagantiro ora jatasintsi pikankera sangenarentsibasikë. 214 2 3 4 5 215 Pisangenatiro pobairo: 216 217 Pisangenatiro pobairo: Nigokeka Ira janekijegi irisobikaigë intiontatsaitaigëma aike ingengaigairo: • Ora igoke kara manchakorikë. • Ira nomatsigengajegi ira iniaigëntira aike yoniagëri. • Ora gitetsipage iniagegintira. 218 Kara pingengairo, ora ogomeantatsiri omagetëri ira janekijegi pasiniatipage akantagetari aro irosiakagantaige aike iraganinatankimaro ora igotagetaigëri aisati irosiakagantëmira oniagërira. Pag. 201 Pag. 147 Pag. 145 220
© Copyright 2024